به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، مرکز اصفهان ؛ تاریخچه رشد حاشیه نشینی در کشور را می توان در دهه 50 و اوج آن را در دهه 80 جستجو کرد، با گسترش شهرنشینی، امکان کار برای افراد بی مهارت فراهم شد به همین علت افراد زیادی روستاها را ترک کردند و روانه شهرها شدند؛ اما چون از پس هزینه ها بر نمی آمدند در مناطقه حاشیه ای ساکن شدند و روز به روز نیز به تعدادشان اضافه شد.
حدود 10 میلیون حاشیه نشین در کشور معضل یا وصله ای ناجور
آمارهای وزارت راه و شهرسازی نشان می دهد 9 میلیون نفر از جمعیت بیش از 81 میلیونی کشور در حاشیه 91 شهر به وسعت 53 هزار هکتار زندگی می‌کنندکه حدود نیمی از آنها زنان هستند و آماردقیقی از اتباع بیگانه ساکن در حاشیه شهرها اعلام نشده است.
بنابراعلام آمارهای غیر رسمی جمعیت حاشیه نشین کشور با احتساب اتباع بیگانه به 13 میلیون نفر هم می رسد.
نسبت حاشیه نشینان استان اصفهان به کشور به غیر از آمار اتباع بیگانه از نظر جمعیت و وسعت به ترتیب حدود پنج و چهاردرصد است.
کارشناسان، توجه به رشد یک سویه صنعتی به عنوان الگوی توسعه در نیم قرن گذشته، صنایع مادر، وجود واحدهای تولیدی و صنعتی و جاذبه های تفریحی، گردشگری و اقتصادی استان اصفهان را از مهمترین عوامل مهاجر پذیری و در نتیجه حاشیه نشینی در شهر اصفهان و مناطق پیرامونی آن می دانند.
استقرار صنایع مادر و بزرگ مانند ذوب آهن، فولاد، پالایشگاه، داروسازی، پتروشیمی، همچنین بهره مندی از راه های اصلی و فرعی مناسب، فرودگاه بین المللی و خطوط راه آهن و شرکت های خصوصی گوناگون از جمله امتیازهایی است که سبب شده استان اصفهان ،صنعتی ترین استان کشور در مدت یک دهه گذشته به یکی از مهاجرپذیرترین استان های کشور تبدیل شده و این مهاجرت بی رویه و کنترل نشده پیامدهای نامطلوبی از جمله حاشیه نشینی را به دنبال داشته است.
در مجموع بیش از دو هزار هکتار از گستره شهرهای استان اصفهان شامل اصفهان، کاشان،خمینی شهر،نجف آباد و شهرضا را مناطق حاشیه نشین تشکیل می دهند.
نمایندگان ملت و حاشیه های حاشیه نشینان
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی وجود حدود نیم میلیون نفر حاشیه نشین دراستان اصفهان بویژه در شرق این کلانشهررا تهدیدی بزرگ برای این منطقه دانست.
ناهید تاج الدین از نمایندگان مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی با بیان مشکلات اجتماعی ناشی از حاشیه نشینی گسترده، از مسئولان خواست برای مقابله با این پدیده اجتماعی برنامه ریزی جدی و حاشیه نشینان را به شهروندان مشارکت پذیر اجتماعی تبدیل کنند.
دیگر عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با انتقاد از نبود مدیریت یکپارچه در حوزه آسیب های اجتماعی و فعالیت دستگاه های متعدد،به عملکرد دولت در حوزه آسیب ها نمره کمتر از ۱۰ می دهد.
رسول خضری نماینده مردم سردشت و پیرانشهر در مجلس دهم آمارهای ارائه شده از سوی دولت مبنی بر کاهش آسیب های اجتماعی بویژه درباه حاشیه نشینی را تایید نکرد و افزود: انتظار می رود دولت برای کاهش و مدیریت آسیب های اجتماعی ،امسال به دنبال اتخاذ تدابیر ویژه و تدوین برنامه های راهبردی باشد.
دیگر عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی هم حاشیه نشینی را معضل بزرگ کلانشهرهای کشور می داند و تأکید می کند: سکونتگاه های غیررسمی امکانات بهداشتی، آموزشی و رفاهی مناسبی ندارند و انواع آسیب های اجتماعی و فرهنگی مردم این مناطق را تهدید می کند.
علی کرد نماینده مردم خاش، میرجاوه، کورین و نصرت آباددر مجلس دهم ادامه می دهد : علاوه بر زیرساخت های نامناسب در روستاها و شهرهای مرزی و محروم با توجه به اینکه قشر ضعیف و متوسط از پس تأمین اجاره بهای سنگین برنمی آیند بنابراین به اجبار به سمت زندگی در حاشیه کلانشهرها روی آورده اند به طوریکه با توجه به گرانی‌ها ، پارسال یک میلیون نفر به جمعیت حاشیه‌نشینان کشور افزوده شد.
ارائه خدمات برای رانده شدگان از متن به حاشیه
معاون وزیر و رئیس سازمان بهزیستی ،اعتیاد، طلاق، بیکاری، حاشیه‌نشینی و آسیب‌های اجتماعی را به عنوان پنج آسیب نیازمند توجه بیشتر در کشور و در اولویت برنامه ها می داند و درباره آسیب‌های اجتماعی در سکونتگاههای غیر رسمی به علت وضع معیشتی ساکنان و کمبود امکانات رفاهی هشدارمی دهد.
وحید قبادی‌دانا هدف فعالیت پایگاه های خدمات اجتماعی را در سکونتگاه های غیررسمی، کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی، دسترسی برابربه خدمات اجتماعی،شناسایی مسائل ومشکلات گروه های هدف،ارتقای سلامت اجتماعی و کیفیت زندگی و رفاه اجتماعی بیان می کند.
معاون مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی هم ، تأکید می کند: مفاد پیشگیری از اعتیاد علاوه بر کل جمعیت ایران باید در مناطق پر خطربویژه سه هزار منطقه حاشیه‌نشین کشور ، جدی‌تر پیگیری شوند.
فرید براتی سده ادامه داد: سازمان برای اقدامات حمایتی با ارائه مجوزهای مختلف به نهادهای غیر دولتی بهزیستی های خرد و کوچک غیر دولتی را در مناطق حاشیه نشین فعال می کند.
همچنین معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیستی استان اصفهان به تشکیل پرونده 950 حاشیه نشین در سه پایگاه خدمات اجتماعی مستقر در حصه،زینبیه (جزو شهرستان اصفهان) و خمینی شهر اشاره می کند و می گوید: حدود 86 درصد این افراد را بانوان تشکیل می دهند.
مجتبی ناجی ایجاد پایگاه های اجتماعی در مناطق حاشیه نشین و سکونتگاههای غیررسمی را در کاهش و کنترل آسیب های اجتماعی تأثیرگذار می داند و ادامه می دهد: در این مراکز ،علاوه برارائه خدمات مددکاری و آموزش های فرهنگی و بهداشتی، با شناسایی مشکلات و آسیب های محله و منطقه، برای رفع آنها برنامه ریزی و اقدام می شود.
موسس و رئیس انجمن آسیب شناسی اجتماعی ایران هم با بیان اینکه افراد جامعه عامل آسیب ها و خودشان هم در حال مدیریت آن هستند مدعی است: مادامی که به حاشیه نشینی به عنوان یک آسیب نگاه شود، تهدیدی برای آن وجود خواهد داشت و باید از رفتارهای هیجانی و تک بعدی دوری کرد و درصدد کاهش آسیب ها با استفاده از برنامه ریزی صحیح برآمد.
کوروش محمدی با بیان اینکه نگاه مردم به مناطق حاشیه نشین منفی است ادامه می دهد:باید باورهای جامعه به این افراد تغییر داده شود و درجه بندی شهروندی از بین برود زیرا تا زمانی که به عنوان آسیب به حاشیه‌ها و سکونتگاه غیر رسمی نگاه کنیم این مشکلات رفع نمی‌شود.
با بیان این که در موضوع آسیب شناسی اجتماعی، پیشگیری مهمتر از درمان است، خاطرنشان کرد : مدیریت شهری و اجتماعی باید برای حاشیه نشینی و کاهش معضلات آن برنامه مشخص و کل نگر داشته باشد.
سهم ده درصدی جمعیت کلانشهر اصفهان از حاشیه نشینی
به گفته حمیدرضا امیرخانی مدیرکل راه و شهرسازی استان اصفهان جدای از آمارهای غیر رسمی و اتباع خارجی، هم اکنون بیش از 220 هزار نفر در وسعت 525 هکتاری حاشیه های کلانشهر اصفهان ساکن هستند.
همین تعداد طبق آمارهای غیر رسمی ، نیم میلیون نفر هم گزارش شده است.
به گفته رئیس کمیسیون امور اجتماعی و محیط زیست شورای اسلامی شهر اصفهان که موسس و رئیس انجمن آسیب شناسی اجتماعی ایران هم است ، 6 منطقه حاشیه نشین با 400 منطقه بحرانی در اصفهان وجود دارد و چنانچه برنامه درستی نداشته باشیم ظرف چند سال آینده این مناطق به شدت افزایش پیدا می کند.
کوروش محمدی می افزاید: در این شهر هزینه حاشیه نشینی بسیار پایین است و با مبالغ اندکی می‌توان در این مناطق ساکن شداز طرفی هر دستگاهی اقداماتی برای رفع آسیب‌های اجتماعی در اصفهان انجام داده است اما متولی خاصی نداریم.
عضو هیأت مشاوران و اندیشه ورزان استان اصفهان ، ویژه پیگیری دغدغه های مقام معظم رهبری در زمینه آسیب های اجتماعی پنجگانه (اعتیاد، طلاق، فحشاء، نقاط بحران شهری و حاشیه نشینی) در کلانشهرها ،کودکان کار، تکدی گری، فحشا، اعتیاد، طلاق و دیگر آسیب های اجتماعی را از معضلات مراکز حاشیه ای بیان و تأکیدمی کند: نوع مدیریت و اجتماع ما ایجادکننده حاشیه نشینی است و ارائه نشدن امکانات مساوی و رعایت نشدن عدالت توزیعی، معضلات مناطق کم برخوردار حاشیه ای را بیشتر می کند.
شهردار اصفهان هم درخصوص برنامه های شهرداری درباره حاشیه نشینان ، توزیع متوازن امکانات و محرومیت‌زدایی را به عنوان سیاست کلی شهرداری بیان می‌کند و می‌گوید: طرح بازآفرینی بافت فرسوده از سوی دولت و شهرداری دنبال می‌شود و این یک فرصت طلایی است تا بافت محروم مناطق حاشیه نشین همچون حصه و زینبیه را از این وضع نجات داد.
قدرت اله نوروزی احداث شبکه فاضلاب،گاز کشی و بازسازی و بهسازی معابراصلی با همکاری ستاد باز آفرینی شهری وزارت راه و شهرسازی را از جمله برنامه های محرومیت زدایی حاشیه نشینان عنوان کرد.
کمال حیدری رئیس مرکز بهداشت استان اصفهان هم از زیر پوشش قرار گرفتن 480 هزار نفر از جمعیت حاشیه نشین شهر اصفهان در پایگاه سلامت و مرکز جامع سلامت خبر می دهد.
روایت حاشیه نشینان حصه اصفهان ، مشتی نمونه خروار
سایه حاشیه‌نشینی روز به روز روی دیوار های بلند این کلانشهر قد می کشدیا به قول بومی ها،به منطقه آزاد نصف جهان تبدیل شده و جمعیت مهاجرانش بیشتر از خود اصفهانی‌های بومی است.
فارغ از گفته های مسئولان و آمار و ارقام ارائه شده در خصوص حاشیه نشینی و معضلاتش متوجه می شویم که شمال ، جنوب ،شرق و غرب ندارد، حاشیه‌ها در همه جای کشور درد می‌کند، روایت حاشیه‌نشینی متن دردمندی شهرهاست.
اگر گذرتان به کوچه پس کوچه‌های اطراف اصفهان افتادسکونت گاه هایی را می بینید که با کمترین امکانات رفاهی ، فقط اسم خانه را دارند یا خانه های بی حصار و ساکنانی که نگاهشان با درد گره خورده است؛ با دردهایی که شاید تا به امروز از آنها کمتر خبر داشتیم.
راهی شرق اصفهان و منطقه حاشیه نشین حصه می شوم .منطقه ایی با خرده فرهنگ های مختلف ایرانی و خارجی که با وجود دست و پنجه نرم کردن با مشکلات مختلف اقتصادی و اجتماعی ، اما هنوز هم به روی مهاجران آغوش گشوده است.
ساکنانش طبق آمار غیر رسمی 50 هزار نفر است ،حصه ای که سال ها قبل وقتی هنوز به رسمیت شناخته نشده بود، اتوبان فرودگاه دو تکه اش کرد تا حصه شمالی و جنوبی،میزان مهاجر پذیری را در اصفهان ارزان کند و الان حدود پنج سال از به رسمیت شناخته شدنش می گذرد
در حصه کمتر می‌توانی مکان عمومی یا فضای سبزی پیدا کنی. به جای فضای سبز زمین‌های بایری را می‌بینی که روزگاری زمین کشاورزی بوده‌اند، اما به خاطر کمبود آب رها شده و با هر وزش بادی حجمی از خاک را بر سر این محله می‌نشاند.
برخی خیابان های اصلی حصه آسفالت و برخی در حال آسفالت و کوچه‌هایش تنگ و باریک و پر از دست‌انداز و کودکانی که در میانه این کوچه‌های خاکی، روزگار می‌گذرانند.
خانه ها قدیمی و حتی به 12 مترمربع هم می رسند و به روز ترین خانه ها سیمانی و آجرهای معمولی با درهایی که قدیمی نیست اما رنگ و رو رفته که از آهن قراضه هم قراضه تر اند.
در یکی از خانه‌ها باز می‌شود، در کمال ناباوری متوجه می شوی در حیاط سرپوشیده آن هم خانوار زندگی می کند حیاط هایی که فضایش پر از مگس و حشرات است. مردی حدود 50 ساله بیرون می آید و وقتی تعجب ما را می بیند از اجاره چند صد هزاری برای همین فضای کوچک می گوید و بی مقدمه می گرید و شروع به درد و دل می کند.
علی. م ادامه می دهد:با حدود پنج فرزند ،به علت بیکاری فصلی و نداری به اینجا آمده ام و در کنار مهاجران خارجی ،معتادان و …به سختی روز گار می گذرانم تا با توجه به ارزانتر بودن قیمت زمین شهری، بتواند خانه دار شود.
وقتی گذرم به خانه بی حصار انتهای کوچه که گوشه ایی از آن پر از تکه شیشه‌ها،پلاستیک و ظروف یک‌بارمصرف بود افتاد ،سکونت در حیاط برایم قابل هضم تر شد خانم جوان که سعی در آرام کردن بچه‌ها که از ورود یک غریبه به خانه بی‌حصارشان هیجان زده شده بودند داشت وقتی متوجه شد گزارشگرم از کلافگی اش از سوز و سرمای زمستان و گرمای تابستان گفت.
بیشتر اهالی این محله‌ها کارگری می‌کنند آن هم بر اساس اظهار خودشان روزمزد بدون بیمه و با این شرایط گرانی با حقوق روزانه 40 تا 50 هزار تومانی فقط به آینده امید دارند.
عباسعلی.پیرمرد70 ساله که در گوشه ای از کوچه های حصه تسبیح به دست داشت چه زیبا گفت:هر جای دنیا که باشی آسمان آبی است روزها می‌آیند و می‌روند، هر نفسی درپی لقمه نانی است و هر کوششی درپی آرزویی.
گرچه درد را از هر طرف بنویسی درد خوانده می‌شود اما اینجا در محله‌های حاشیه‌نشین شهر باید درد را با تشدید، درّد خواند.
چند نفر از همسایه ها هم که گرم گفت و گو هستند با گلایه مندی از تجمع معتادان و ولگردان در زمین‌های بلاتکلیف حصه، به ناامنی منطقه به علت افزایش مهاجران به بومی بودن خود با سکونت 30 تا 50 سال در حصه اشاره می کنند و می گویند: برخی دلالان و فرصت طلبان بدون توجه به مخالفت ما خانه‌هایی بدون استاندارداما از پای بست ویران ساخته و آن با قیمت‌های گزاف در اختیار این مهاجران قرار داده و زندگی روزمره ما را مختل کرده اند.
با صحبت با چندنفر اتباع خارجی از جمله پاکستانی،افغانی،سوری،عراقی و ترکیه ای متوجه می شوی که آنها هم به اجبار جنگ یا به امید شغل، درآمد و زندگی بهتر غربت را بر ماندن در وطنشان ترجیح داده و با کوله باری از آرزو به اصفهان آمده‌اند و در مناطق حاشیه نشین حصه زندگی می کنند.
وقتی در کوچه پس کوچه های حصه بیشتر قدم می زنی فکر می کنی در اینجا تو هم غریبی و گم شده ایی .
دختری 11 ساله همراه با دوستانش لواشک به دست نزدیکم می آید لبخند غمناکی به لب دارد.
از وضع زندگیش با پدر و مادر و برادران معتاد و جیب برش برایم می گوید.
نزدیک های ظهر بود و مدرسه ابتدایی حصه هم تعطیل شد ترجیح دادم با معلم مدرسه صحبت کنم. وی که خود از ساکنان منطقه است با ابراز نگرانی از هجوم فرهنگ‌های مختلف به حصه می‌گوید:صحبت از این منطقه که می شود برای مردم و مسئولان تداعی فقر و بیکاری است اما حصه امنیت می‌خواهد و مردمش تشنه فرهنگ اند.
این خانم 42 ساله فرهنگی ادامه می دهد: پذیرش فرهنگ شهر نشینی برای مهاجران کم است و به سمت حاشیه نشینی آمده انداما باید آسیبهاى اجتماعى را باور کنیم و بدانیم که چون همه در یک جامعه زندگی می کنیم از آن مصون نیستیم. آسیب های اجتماعی حاشیه نشینی مستقیم و غیر مستقیم در حال تزریق به متن شهراست.
فقر و و انواع آسیب های اجتماعی بی پرده از جای جای حصه فریاد می زد.
نمی دانم در ادامه از کجای منطقه حاشیه نشین حصه اصفهان بنویسم از فقر ، نداری و بیکاری ،کودکان پابرهنه کم سن و سال مشغول جمع آوری زباله، بوی متعفن فاضلاب روان شده در کوچه ها، جمع‌آوری ضایعات به عنوان شغل مشترک خانواده‌های بی‌بضاعت،پرسه زدن موش، گربه و سگ های ولگرد در کنار زباله ها به فاصله کمتر از یک متر یا از طرف دیگر معتادان ، کودکان بدون شناسنامه و خانواده های بد سرپرست به عنوان یک نمونه ازخروار مشکلات زنان حاشیه.
نگارنده: سیده پروین امامی