امروز حسن روحانی و محمد جواد ظریف، رئیس جمهوری و وزیر امور خارجه ایران که برای شرکت در نشست سالیانه مجمع عمومی به نیویورک رفتهاند، شمایی از این طرح را در اختیار خبرنگاران قرار دادهاند.
مقامات ایران میگویند “ابتکار صلح هرمز” هم مجمعی برای گفتوگوست و هم ائتلافی امنیتی.
رئیس جمهوری ایران پیش از پرواز به نیویورک در مصاحبهای با خبرنگاران گفته “ابتکار صلح هرمز” اگرچه در وهله نخست یک طرح امنیتی است اما ابعاد اقتصادی و سیاسی هم خواهد داشت.
ایران در پیشنهاد خود با عنوان “ابتکار صلح هرمز”، تمامی کشورهای منطقه خلیج فارس و همچنین چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و آمریکا را به تشکیل یک ائتلافی واحد برای صلح دعوت کرده است.
آیا “ابتکار صلح هرمز” را باید جایگزینی برای ائتلاف آمریکا در منطقه دانست؟ آیا این طرح را باید زمینهای برای مذاکره با آمریکا تلقی کرد؟ از این طرح حمایت خواهد کرد؟
دعوت از اعضای دائمی شورای امنیت؛ زمینهای برای مذاکره با آمریکا؟
آقای روحانی گفته از آنجایی که “طرح” هنوز رونمایی نشده، عکسالعملها روشن نیست اما “آمریکاییها در نخستین واکنشهای گفتهاند دوست دارند بدانند طرح چیست و ابعادش را بررسی کنند”.
حسن روحانی گفته ایران در غالب طرح “ابتکار صلح هرمز” برای حضور در یک “مجمع گفتوگو” استقبال خواهد کرد.
رئیس جمهور ایران گفته هدف از این طرح “تضمین امنیت درازمدت در منطقه” است و از “سازمان ملل” هم دعوت شده که حضور داشته باشد.
همچنین به نقل از محمدجواد ظریف نیز در توضیح طرح “ابتکار صلح هرمز” گزارش شده است که علاوه بر کشورهای منطقه، پنج کشور عضو دائم شورای امنیت نیز میتوانند در این ائتلاف حضور یابند. آقای ظریف اما در خصوص این حضور و سطح آن و یا جزئیات آن ابراز نظری نکرده است.
آمریکا نیز یکی از اعضای دائمی شورای امنیت است.
مشخص نیست در صورت استقبال آمریکا از این طرح و حضور در آن به عنوان یکی از اعضای دائمی شورای امنیت، زمینه گفتوگوی مقامات دو کشور فراهم خواهد شد یا نه.
ایران بارها تأکید کرده در صورتی که آمریکا تحریمهای یکجانبه خود علیه ایران را به طور کامل لغو نکند، از هرگونه مذاکره با این کشور اجتناب خواهد کرد.
آیتالله خامنهای، رهبر ایران اخیرا نیز گفت که حتی در صورت برداشتن کامل تحریمها ایران و آمریکا تنها میتوانند در غالب ۱+۵ مذاکره کنند و نه گفتوگوی دو جانبه.
“ابتکار صلح هرمز“، تکرار یک طرح قدیمی؟
در یکسال گذشته، وزارت خارجه ایران در موضعگیریهای رسمیاش اگرچه مذاکره مستقیم با آمریکا را سر باز زده است اما در مقابل از گفتوگوهای منطقهای استقبال کرده است.
به عبارت دیگر، اعلام آمادگی ایران برای مذاکره جمعی با کشورهای منطقه و همسایگانش سیاست تازهای نیست و ایران پیشنهاد گفتوگوهای منطقهای را بارها طرح کرده.
اما اکنون آنچه در طرح ایران برای “ابتکار صلح هرمز” تازه به نظر میرسد، اظهارات منسوب به وزیر امور خارجه ایران مبنی بر پیشنهاد حضور اعضای دائمی شورای امنیت، یعنی چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا، و ایالات متحده آمریکا است.
در واقع مجمع گفتوگویی که آقای روحانی در “ابتکار صلح هرمز” ایران هم کشورهای منطقه را شامل میشود و هم اکثر قریب به اتفاق طرفهای توافق هستهای ایران (برجام) در سال ۲۰۱۵ را.
با این احتساب تنها آلمان در این طرح حضور ندارد.
هر چند در حال حاضر روشن نیست که اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل، ناظر این همکاری خواهند بود یا بازیگر و عضو این ائتلاف؟
اما برخی رسانههای نزدیک به دولت حسن روحانی در ایران نوشتهاند پیشنهاد ایران مستند به بند ۸ قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد است که در پایان جنگ ایران و عراق صادر شد. بر مبنای این بند قرار بود سازوکاری امنیتی با مشارکت عراق و ایران و شش کشور حاشیه خلیج فارس ایجاد شود. این ساز و کار قرار بود زیر نظر سازمان ملل اجرا شود.
رئیس جمهوری ایران پیشتر در توضیح این طرح گفته “راهحل منطقه از درون منطقه است” و وزیر امور خارجه ایران از “تمامی کشورهای منطقه” خواسته در این “ائتلاف برای صلح” شرکت کنند.
با این حال، مشخص نیست که رقبای منطقهای ایران از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین تا چه حد از این طرح حمایت کنند.
به ویژه آنکه امکان گفتوگو همکاری ایران با این کشورها، حتی در ساختارهای از پیش موجود همچون سازمان همکاری خلیج فارس و شورای همکاری کشورهای اسلامی نیز با مشکلاتی روبرو شده است.
در موارد قبلی نیز رقبای منطقهای ایران همچون عربستان، پیشنهادهای ایران مبنی بر مذاکرات منطقهای را منوط به تغییر رفتار ایران و پایان دادن به سیاستهای مداخلهجویانه در منطقه کرده بودند.
رقابت با ائتلاف دریایی آمریکا در منطقه خلیج فارس؟
تلاش ایران برای طرح “ابتکار صلح هرمز” درست در زمانی مطرح میشود که آمریکا درصدد اجرایی کردن “ائتلاف بینالمللی حفاظت از کشتیرانی در خلیج فارس و تنگه هرمز” است و ایران را به عنوان تهدیدی برای امنیت منطقه به شمار میآورد.
پیشتر آمریکا و بریتانیا برای تأمین امنیت در تنگه هرمز، چند ناو آمریکایی و بریتانیایی را در منطقه مستقر کرده بودند.
ایران این اقدامات را تهدیدی برای امنیت خود به شمار میآورد.
علاوه بر آمریکا، امارات متحده عربی، عربستان، بریتانیا، بحرین و استرالیا نیز تا کنون به این ائتلاف پیوستهاند.
آمریکا اعلام کرده در ائتلاف بینالمللی حفاظت از کشتیرانی، علاوه بر تنگه هرمز، امنیت تنگه بابالمندب را نیز تأمین خواهد کرد.
در پی تصمیم ایالات متحده به خروج از برجام و تحریم کامل نفتی ایران در ماه مه سال جاری، چند مورد انفجار و حمله به نفتکشهای کشورهای ثالث در منطقه خلیج فارس و دریای عمان صورت گرفت که این تحولات به تنش در خلیج فارس دامن زده است.
پیشتر، رئیس جمهوری ایران در سفری به سوئیس گفته بود که “معنی ندارد نفت ایران صادر نشود و نفت منطقه صادر شود” و برخی از ناظران این سخنان را همراه با اظهارات مشابه بعضی مقامات ایرانی به معنی برنامهریزی برای اخلال در صدور نفت از منطقه تلقی کردند. مقامات ایرانی مسئولیت در قبال انفجار و حمله به نفتکشها را تکذیب کردهاند. در ماههای بعد چند مورد تلاش ایران برای توقیف نفتکشهای عبوری از تنگه هرمز گزارش شد که در برخی موارد موفقیتآمیز بود.
در هفتههای گذشته با هدف قرار گرفتن یک پهپاد آمریکایی از سوی ایران و بعدتر حمله به دو پالایشگاه نفتی عربستان تنشها بیش از پیش افزایش یافته است. ایران هرگونه دخالت در حمله به تاسیسات نفتی در عربستان را تکذیب کرده است. حوثیهای یمن به طور رسمی مسئولیت این حمله را برعهده گرفتهاند.
اکنون در شرایطی که بسیاری در انتظار واکنش عملی عربستان به این حمله هستند که ایران را مقصر آن میدانند، باید دید آیا طرح پیشنهاد “ابتکار صلح هرمز” در نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد میتوانند تا حدی از آتش اختلافات بکاهد یا نه.
امید منتظری, بیبیسی: