ایرانیان با تاسیسات «نطنز»، با مفهوم برنامه اتمی جمهوری اسلامی آشنا شدند اما هر از چندگاهی نام تاسیسات اتمی تازه‌ای از ایران به گوش می‌رسد که ممکن است برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آشنا باشد اما برای افکار عمومی کاملا تازگی دارد.
تاسیسات اتمی «سنجریان» جدیدترین آن‌ها است. به تازگی شبکه خبری «فاکس‌نیوز» امریکا با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، گزارش داده که جمهوری اسلامی پاییز سال ۱۳۹۹ تغییراتی در این تاسیسات داده و با ایجاد ساخت و سازهایی، آن را توسعه داده است.
سایت اتمی سنجریان چیست و ایران چه فعالیتی در آن انجام می‌دهد؟
تاسیسات سنجریان در روستایی به همین نام در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی تهران و از توابع جاجرود قرار دارد. سنجریان در مجاورت مرکز «پارچین» قرار گرفته است که پرونده آن سال‌ها نزد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دلیل پیدا شدن ذرات اورانیوم غنی شده مفتوح بود.
جمهوری اسلامی تاسیسات پارچین را با هدف از بین بردن آثار اورانیوم با خاک یکسان کرد اما بازرسان با نمونه‌برداری محیطی از موضوع مطلع شدند. سایت سنجریان که در اسناد اتمی ایران از آن با عنوان مرکز «نورآباد» هم یاد شده است، ۱۵ کیلومتر با پارچین فاصله دارد.
اطلاعات مربوط به این مرکز توسط موسسه پژوهشی «علوم و امنیت بین‌الملل» بر اساس اسناد سرقت شده توسط اسرائیل از بایگانی اتمی که ۵۵ هزار صفحه به همراه ۵۵ هزار فایل دیجیتال در قالب ۱۸۳ سی‌دی است، بررسی شده است.
سنجریان یک مرکز کلیدی آزمایش و تولید در ارتباط با «مولدهای امواج ضربه‌ای» است که می‌تواند برای دارنده آن امکان تولید سلاح‌های کوچک هسته‌ای را فراهم کند. بر اساس ارزیابی موسسه پژوهشی علوم و امنیت بین‌الملل، اهمیت سایت سنجریان به توسعه احتمالی چاشنی سلاح‌های هسته‌ای در آن است.
این مرکز دارای دو اتاق محفظه انفجاری است که برای آزمایش از آن استفاده می‌شده و در یکی از آن‌ها دوربین‌های روسی برای ثبت و بررسی انفجار هم نصب بوده است.
مرکز سنجریان بخشی از طرح «آماد» بوده که زیر نظر «محسن فخری‌زاده» فعالیت داشته است. فخری‌زاده از چهره‌های پشت پرده برنامه اتمی ایران بود که سال ۱۳۹۹ در نزدیکی تهران ترور شد.
موضوع اصلی فعالیت فخری‌زاده بر اساس اسناد بایگانی اتمی ایران و گزارش آبان ۱۳۹۰«یوکیا آمانو»، مدیرکل وقت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تحقیق درباره نمک سبز، مواد منفجره بسیار پر قدرت و طراحی کلاهک برای موشک «شهاب۳» بوده است که قابلیت حمل کلاهک اتمی داشته باشد.
مدیرکل آژانس در گزارش‌های خود به شورای حکام شامل ۳۵ دولت هیات مدیره این نهاد، این اقدامات را بخشی از ابعاد احتمالی برنامه اتمی ایران توصیف کرده بود که به پرونده «پی ام دی» مشهور شد و در زمان توافق هسته‌ای «برجام»، با مساعدت «جان کری»، وزیر خارجه وقت امریکا مختومه شده بود.
آژانس در گزارش‌های خود گفته بود فعالیت ایران در تاسیسات سنجریان اوایل دهه ۸۰ خورشیدی متوقف شده و تا تحولات اخیر مورد تردید و سوال تازه‌ای برای آژانس نبوده است. بر اساس تصاویر ماهواره‌ای تازه منتشر شده، ایران در مرکز خاک‌برداری و حفاری‌هایی انجام داده و با کشیدن یک جاده، دسترسی تازه‌ای به این تاسیسات ایجاد کرده است.
انتشار گزارش‌ها درباره تغییر و تحولات تازه در این تاسیسات با انتقادهای کم سابقه «رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس هم‌زمان شده است. او گفته است ایران پاسخ قانع کننده‌ای به سوالات بازرسان درباره پیدا شدن ذرات اورانیوم در سه مرکز، فعالیت ایزوتوپی در یک تاسیسات اعلام نشده و محل نگه‌داری مقداری اورانیوم طبیعی مفقود شده نداده است.
دست‌کم محل یکی از چهار مرکزی که مدیرکل آژانس درباره پیدا شدن ذرات اورانیوم و مواد شکافت‌پذیر در آن ابراز نگرانی کرده، در نزدیکی تهران عنوان شده اما اشاره‌ای مستقیم به تاسیسات سنجریان نشده است.
برنامه اتمی ایران در شش ماه اخیر وارد مرحله کاملا بی سابقه‌ای شده به طوری که نه تنها ایران غنی سازی ۲۰ درصدی بدون اجرای پروتکل الحاقی و بازرسی‌های گسترده آژانس را شروع کرده است بلکه برای اولین بار در تاریخ خود غنی سازی با خلوص ۶۰ درصدی انجام می‌دهد که مدیرکل آژانس گفته است فقط در کشورهایی تولید می‌شود که سلاح اتمی می‌سازند.
جمهوری اسلامی البته می‌گوید غنی سازی با غنای بالا را در واکنش به خراب‌کاری در تاسیسات اتمی نطنز انجام داده و هدف از آن، به کارگیری آن در تولید رادیو داروها ست.
احتمال دارد که با انتشار گزارش‌ها درباره تاسیسات سنجریان، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواستار دریافت اطلاعات روزآمد آن از جمهوری اسلامی شود و مدیرکل آژانس هم در برابر پرسش‌هایی از سوی کشورهای عضو شورای حکام درباره ماهیت این مرکز قرار بگیرد. حالا در میانه بالا گرفتن مجدد اختلاف آژانس با ایران، یک تاسیسات تازه دیگر هم در کنار نطنز و «فردو» به ایرانیان شناخته شده است.
ایران‌وایر:فرامرز داور