وزیر خارجه جمهوری اسلامی در گزارشی ۲۱۳ صفحه‌ای به مجلس نوشت که از فرصت برجام استفاده نشد
محمد جواد ظریف، وزیر خارجه جمهوری اسلامی در یک متن مفصل با چندین ضمیمه و پیوست، آخرین گزارش خود را درباره عملکرد ۸ ساله‌اش در حوزه برجام، چگونگی خروج آمریکا از برجام، اقدام متقابل ایران و در نهایت مذاکرات کنونی در وین برای احیای توافق هسته‌ای را به نمایندگان مجلس شورای اسلامی ارائه کرد.
در این گزارش ذکر شده است که مذاکرات وین به نقطه‌ای رسیده که کشورها باید تصمیم سیاسی در مورد آن بگیرند و حاصل شش دور مذاکره لیستی از اقدامات متقابل است که طرف‌های ایرانی و آمریکایی برای احیای برجام انجام خواهند داد.
در فهرستی از این اقدامات متقابل که در گزارش ظریف آمده علاوه بر بازگشت به تعهدات توافق سال ۲۰۱۵ به تعلیق و لغو برخی فرمان‌های اجرایی تحریمی در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ هم به عنوان مفاد مورد توافق، اشاره شده است. از جمله این فرمان‌ها، تحریم علی خامنه‌ای و دفتر رهبری و قرار گرفتن سپاه پاسداران در لیست تحریم‌های تروریستی آمریکا است.
در این گزارش درباره آینده مذاکرات وین هم آمده است که «خروجی این مذاکرات، مصوبه کمیسیون مشترک برجام خواهد بود که پیوست رفع تحریم‌ها، اقدامات هسته‌ای و طرح اجرایی چگونگی اجرا از جمله راستی‌آزمایی را دارد. این مصوبه بدون حضور آمریکا خواهد بود و متعاقب انجام تعهدات، رفع تحریم‌ها و با تایید کمیسیون مشترک، آمریکا به عنوان عضو برجام باز خواهد گشت.»
بخش عمده‌ای از این گزارش مفصل به دفاع از مذاکرات هسته‌ای، رفع تهدیدهای امنیتی علیه جمهوری اسلامی، ضرورت رفع موانع بین‌المللی و سیاسی برای رشد اقتصادی ایران و شرح مبسوطی از اقدامات دستگاه وزارت خارجه در این رابطه پرداخته شده است. اما شاید مهم‌ترین بخش این گزارش، موخره آن است که در آن ظریف می گوید کارشکنی‌ها و اختلافات داخلی سبب شد در زمان توافق برجام از فرصت‌های آن استفاده نشود و در نهایت به دلیل همین اقدامات در داخل کشور، کار برای دولت ترامپ آسان شد تا بتواند از برجام خارج شود.
ظریف در این مورد نوشته است: «اگر به‌عوض مناقشه و مجادله بر سر اینکه برجام پیروزی قطعی بود و یا شکست کامل که حتماً هیچ یک نبود همگی کوشیده بودیم بیشترین منفعت را از برجام ببریم، چه بسا شرایط به گونه‌ای دیگر رقم خورده بود. اگر از ابتدا در پی استفاده حداکثری از هر میزان دستاورد برجام حتی در بدترین نگرش‌ها بودیم و مقدار بیشتری سرمایۀ خارجی جذب کرده و تعداد بیشتری از شرکت‌ها از همه نقاط جهان را به کشور کشانده بودیم، تحریم ایران و اعمال فشار حداکثری بسیار دشوارتر می‌شد.»
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا از زمان انتخاب شدنش در سال ۱۳۹۵ اعلام کرد که با برجام مخالف است و مایل است به توافقی گسترده‌تر با ایران دست یابد. پاسخ ایران به این موضع ترامپ، رد هر گونه مذاکره و توافق جدید بود. ترامپ در اردیبهشت سال ۱۳۹۷ اعلام کرد که کشورش به صورت رسمی از برجام خارج خواهد شد. پس از اجرای مقدمات لازم برای این اقدام، آمریکا به صورت رسمی از روز ۱۳ آبان ۱۳۹۷، تمامی تحریم‌های پیشین علیه ایران را بازگرداند.
حال محمد جواد ظریف در گزارش خود نوشته است که اگر اجازه داده بودند شرکتهای آمریکایی پیش از روی کار آمدن ترامپ در ایران سرمایه‌گذاری کنند، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا نمی‌توانست به راحتی از برجام خارج شود: «(اگر) از همه امکانات برجام برای ایجاد منافع اساسی اقتصادی برای همه کنشگران –به شمول شعبات خارجی شرکتهای آمریکایی- بهره برده بودیم، هم دوستانمان سرخورده نمی‌شدند و در دوران سختی رهایمان نمی‌کردند و هم ترامپ برای فشار حداکثری با مانع جدیِ سرمایه‌دارانِ جهانی –از جمله در داخل آمریکا– مواجه می‌شد. فقط نیاز بود همدل و همصدا از همه امکانات برای اجرای بهینۀ سیاست کشور در پذیرش برجام استفاده می‌کردیم.»
در دو دور نهایی مذاکرات برای برجام در سال ۱۳۹۴، دولت حسن روحانی بارها اعلام کرد که از حضور شرکتهای آمریکایی در ایران استقبال می کند. در مقابل این علی خامنه‌ای بود که حدود یک ماه پس از اعلام توافق در مردادماه ۱۳۹۶ گفت که او اجازه نخواهد داد پای آمریکایی‌ها به اقتصاد ایران باز شود: «نیت آنها این بود که از این مذاکرات و از این توافق، وسیله‌ای پیدا کنند برای نفوذ در داخل کشور. ما این راه را بستیم و این راه را به طور قاطع خواهیم بست؛ نه نفوذ اقتصادی آمریکایی‌ها را در کشورمان اجازه خواهیم داد، نه نفوذ سیاسی آنها را، نه حضور سیاسی آنها را، نه نفوذ فرهنگی آنها را.»
ظریف در این گزارش نامی از افراد یا گروه‌هایی که مانع از تثبیت برجام شده‌اند نبرد. او که در ماه‌های گذشته به دلیل لو رفتن فایل صوتی مصاحبه‌اش با مرکز تحقیقات استراتژیک در انزوا به سر می‌برد، اظهار امیدواری کرده است که با یکدست شدن قوا در جمهوری اسلامی، مشکلات سیاست خارجی هم حل شود.