نفت و گاز ایران چه بود و اکنون چه هست

By | ۱۴۰۰-۰۷-۱۸

– باید اشاره شود که جامعه صنعت نفت دنیا از نظر تکنیکی بر این باور است که رشد صنعت نفت ایران به مرز نهایی خود رسیده و تولید نفت در حال نزول است. ضمن اینکه پالایشگاه‌های آبادان، پارسیان، پالایشگاه نفت سنگین قشم، پتروشیمی‌ لامرد، پارس جنوبی، سکوهای تولید در خلیج فارس و لوله‌های اصلی حمل نفت که محتمل خسارات بسیار بزرگی در زمان جنگ با عراق شدند هنوز بطور کامل تعمیر یا تعویض نشده‌اند.

منصور کشفی – صنعت عظیم و مترقی نفت و گاز ایران شکست‌ها و عقب‌ماندگی‌های فراوانی را از سال وقوع فاجعه‌ی انقلاب اسلامی در ایران از سال ۱۳۵۷ تا کنون متحمل شده است. کشور ایران تا قبل از این فاجعه با تولیدی معادل ۵ تا ۶ میلیون بشکه نفت در روز ولی با توان تولید بیشتر معادل ۷ میلیون بشکه در روز و همچنین توان فروش و صدور نفت بیش از ۶ میلیون بشکه در روز دومین صادر کننده نفت و چهارمین تولید کننده نفت در جهان بود.

در آنزمان یعنی در دوران پادشاهی در ایران ثبات و قدرت سیاسی و اقتصادی کشور کاملا شناخته شده و مورد قبول دنیا و بدون تردید اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت یا اوپک بود. به ویژه این اقتدار سیاسی و اقتصادی مورد توجه همسایگان ایران در تمام منطقه خلیج فارس نیز قرار داشت. ایران از یک موقعیت عالی رهبری و نفوذ کامل در تصمیم‌گیری امور اوپک برخوردار بود. هرگز تصمیمی‌ در کنفرانس وزیران اوپک گرفته نمی‌شد مگر با حمایت و پشتیبانی و رهبری ایران.  افزایش کلان و ناگهانی قیمت نفت اعضای اوپک در سال ۱۹۷۳ میلادی به وسیله ایران طراحی شد و با کوشش و رهبری ایران به تصویب رسید.

شرکت ملی نفت ایران در به دست آوردن نفت بسیار فعال و پیشرو بود که این ضمناً شامل صدور حجم عظیمی‌ از گاز ایران به اروپا هم می‌شد.  شرکت ملی نفت ایران همچنین در طرح جنجالی تقسیم سود بر حسب ۲۵ درصد (برای شرکت‌های تولید کننده نفت) و ۷۵ درصد (برای کشورهای مالک نفت) در خاورمیانه پیشرو و پیشقدم بود تا اینکه سود بر حسب ۵۰ -۵۰ درصد با شرکت‌های نفت آمریکایی و اروپایی تقسیم شود که عملا در جریان بود. باید اشاره کنم که ایران در بین اعضای اوپک اولین کشوری بود که وارد بازارهای بین‌المللی از طریق سرمایه‌گذاری از نوع مشارکت در عملیات پالایش نفت و بازاریابی در کره جنوبی هندوستان، آفریقای جنوبی و سنگال شد.  البته شرکت ملی نفت ایران همچنین فعالانه همین نوع قراردادهای مشارکت را در اروپا و آمریکا هم دنبال می‌کرد.

ورشکستی بزرگ صنعت نفت ایران

امروز بیش از چهار دهه بعد از وقوع فاجعه در کشور عزیز ما ایران، صنعت نفت و گاز کشور در مقیاس بسیار وسیع شاهد از دست دادن مدیران با تجربه، متخصص و مسئول و البته بدون تردید دستخوش نبود سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی شده است.

یادآوری می‌کنم که اقتصاد ایران به ویژه صنعت نفت و گاز کشور دچار خسارات و آسیب‌های بسیاری در ظرف ۸ سال اول حکومت این رژیم یعنی سال‌های بعد از ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۸ میلادی در دوران جنگ ایران و عراق شد که تا کنون هم از خسارات و آسیب‌های وارد شده از این جنگ رهایی پیدا نکرده است.  اضافه بر این، تعدادی از میدان‌های نفت کشور زیان‌های جبران‌ناپذیری را به علت عدم توجه به توان تولید آنها و تولید بی‌رویه نفت از آن میدان‌ها نشان می‌دهند که مطمئناً در دسترس نبودن کار برد تکنولوژی‌های جدید و مدرن برای بالا بردن توان تولید میدان‌های نفت کشور به این خسارات غیرقابل بر گشت بیش از پیش افزوده است.

باید اشاره شود که جامعه صنعت نفت دنیا از نظر تکنیکی بر این باور است که رشد صنعت نفت ایران به مرز نهایی خود رسیده و تولید نفت در حال نزول است.  بنابراین در حال حاضر تنها مسئله‌ای که شدیداً مورد توجه مدیران فعلی شرکت ملی نفت ایران قرار دارد کنترل زیان‌ها و بطور یقین جلوگیری از تنزل مستمر تولید نفت کشور است.  به نظر می‌رسد میزان کاهش در صدور نفت ایران در سال‌های اخیر گذشته از تحریم‌ها به دلیل کاهش فشار و جذب آب در چاه‌های نفت و نبود تکنولوژی‌های مدرن که اشاره شد و کم شدن توان تولید میدان‌های عظیم ولی قدیمی‌ نفت ایران از جمله میدان نفت گچساران آغاجاری، مارون، اهواز است که مجموعاً در حدود هفتاد درصد یا معادل دو سوم از ظرفیت تولید نفت کشور را تشکیل می‌دهند؛ بنابراین اکنون مهمترین اشکال بی‌توجهی و کوتاهی در تعمیرات و حفاظت فنی از میدان‌های نفت است که سبب شده ظرفیت تولید سالانه نفت کشور کاهش پیدا کند. به اضافه اینکه شرکت ملی نفت ایران مجبور شده تعدادی از چاه‌های نفت را تعطیل کند و میزان تولید را در بعضی چاه‌های دیگر کاهش دهد. این تصمیم لزوماً ه خاطر پایین رفتن سریع فشار و جذب آب در این مخازن یا چاه‌های نفت است.

ضمناً باید گفت که متأسفانه پالایشگاه‌های آبادان، پارسیان، پالایشگاه نفت سنگین قشم، پتروشیمی‌ لامرد، پارس جنوبی، سکوهای تولید در خلیج فارس و لوله‌های اصلی حمل نفت که محتمل خسارات بسیار بزرگی در زمان جنگ با عراق شدند هنوز بطور کامل تعمیر یا تعویض نشده‌اند.

از همه اینها گذشته، افزایش مصرف نفت و گاز در داخل کشور به سبب رشد جمعیت دلیل دیگری برای کاهش میزان تولید نفت و گاز می‌تواند باشد.  امکان دارد که در ظرف چند سال آینده کشور ما به نقطه حساس و سرنوشت‌سازی در تاریخ صنعت نفت خود برسد.  یعنی میزان مصرف داخلی نفت از صدور آن پیشی بگیرد و بیشتر شود. بنابراین بطور کلی احتیاج به سرمایه‌گذاری کلان در صنعت نفت ایران هست تا تولید نفت و گاز افزایش پیدا کند. همچنین برآورد شده که کشور ایران برای توسعه صنعت نفت به حدود ۱۰۰ میلیارد دلار احتیاج دارد.  بنابراین بزرگترین اولویت برقرار کردن میزان تولید نفت و گاز کشور به سطح قبل از شروع فاجعه انقلاب اسلامی است که کارشناسان نفت تخمین می‌زنند حداقل برای مدت ۱۰ سال و هر سال معادل ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری احتیاج دارد تا ایران بتواند ۱۳ درصد میزان سهمیه تولید خودش را در اوپک که حدود ۵ تا ۶ میلیون بشکه نفت در روز بود حفظ کند.  وزیر نفت رژیم جمهوری اسلامی اخیراً اعلام کرد که برای داشتن گاز مورد نیاز کشور به حدود ۲۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در ۷ سال آینده احتیاج دارد. امّا فعلاً دولت اسلامی ملایان با این تحریم‌های بین‌المللی در به دست آوردن سرمایه و سرمایه‌گذاران خارجی در صنعت نفت و گاز کشور با شکست مواجه شده، یعنی خوشبختانه یا متأسفانه ایران برای جلب سرمایه و دریافت وام از مؤسسات پولی بین‌المللی به علت انزوای اقتصادی به بن‌بست رسیده است.

گذشته از اینها رژیم اسلامی از سال ۱۳۹۶ بطور دائم برای تولید الکتریسیته که شدیداً مورد نیاز کشور است مصرف مازوت و گازوئیل را در بخش نیروگاهی افزایش داده است، امّا افزایش مصرف مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌ها منجر به آلودگی شدید هوای شهرهای بزرگ کشور شده است.  در سال گذشته بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت پیشین رژیم  اعلام کرد که چاره‌ای جز استفاده از سوخت مازوت و گازوئیل برای تولید برق در نیرو گاه‌ها نیست.

مصرف ۱۷ میلیارد لیتر سوخت مایع آلاینده در نیرو گاه‌های برق در حالیست که مقامات جمهوری اسلامی مرتب اعلام می‌کنند که این سوخت‌ها را در تولید برق متوقف کرده و می‌کند. ولی گزارش‌های بین‌المللی بارها اعلام کرده‌اند که رژیم اسلامی تنها در سال گذشته بیش از ۶۸۰ میلیون مترمکعب گاز گلخانه‌ای دی اکسید کربن (یا گوگرد دی اکسید) منتشر کرده که این گازها عامل اصلی آلودگی فضا و گرم شدن هوا هستند.

البته بحران کشور ما دو چندان می‌شود اگر روابط ضعیف و شکننده دیپلماسی ایران را با سایر کشورهای خاورمیانه و کشورهای همسایه نزدیک در حوزه خلیج فارس و دریای مازندران مورد بررسی قرار دهیم. روابط ایران فعلی با بعضی از همسایگانش به مرور زمان از انزوا و تیرگی به دشمنی کشیده شده و در نتیجه‌ی این بحران‌ها کشور ایران اعتبار و نفوذ سیاسی خود را از دست داده. برای نمونه همانگونه که اشاره شد رهبری و اقتدار ایران در اوپک سال‌هاست که پایان یافته و اکنون جمهوری اسلامی به صورت یک عضو بی‌اثر و حتا زائد در اوپک حضور دارد.

به هر حال، با وجود اینکه بازار نفت در حال حاضر زیر فشار قرار دارد ولی وقتی بحران‌های عراق و ونزوئلا و سایر کشورهای نفتخیز فروکش کند، نفت فراوان در بازارها در دسترس خواهد بود. البته به نظر می‌رسد که بقیه اعضای اوپک هم بی‌صبرانه منتظرند که تولید خود را افزایش دهند.

به همین ترتیب، کشورهای نفتخیز غیر عضو اوپک نیز منتظرند بر تولید نفت خود بیفزایند. همچنین نباید افزایش سریع نفت و گاز کشور روسیه را فراموش کرد.  وقتی اعضای اوپک تولیدشان را کاهش می‌دهند، روسیه به سرعت کمبود نفت و گاز در بازار بین‌المللی را جبران می‌کند.

نتیجه‌ اینکه با وجود قراردادهای طولانی و متفاوتی که رژیم ملایان ظاهراً با شرکت‌های نفت و گاز دو کشور روسیه و چین منعقد کرده، درواقع صنعت نفت و گاز ایران را در کنترل دولت‌های این دو کشور قرار داده است.  بنابراین حمایت روس و چین از رژیم اسلامی در سطح بین‌المللی پوششی است بر کشتار معترضان علیه این وضعیت توسط رژیم در داخل کشور و ادامه امور تروریستی در خارج از کشور و غارت آن در موقعیت ضعف! بدین ترتیب کشور ایران هر گز نخواهد توانست با رژیم ملایان به صورت  یک منبع معتبر نفت و گاز در بازار انرژی حضور داشته باشد مگر اینکه مردم ایران چاره کرده و حکومتی ملی مانند دوران پادشاهی پهلوی را بر سر کار بیاورند.
کیهان چاپ لندن:


*دکتر منصور کشفی استاد دانشگاه در دالاس ایالت تگزاس و مدیر شرکت  مشاوره Kashex International Petroleum Consulting، زمین‌شناس ارشد شرکت ملی نفت ایران پیش از استقرار جمهوری اسلامی در ایران و رییس و استاد پیشین بخش زمین‌شناسی دانشگاه پهلوی شیراز است. او در امر اکتشاف نفت، به ویژه در ایران، بیش از ۵۰ سال تجربه دارد. انتشار سه کتاب علمی‌ در زمینه صنعت نفت و رفتار بازار آن در جهان و مقاله‌های بی‌شماری در مجله‌های معتبر علمی ‌از جمله کارهای آکادمیک اوست. علاوه بر این، دکتر کشفی مسئول گروه انرژی‌های فسیلی در پژوهشگاه ققنوس نخستین اندیشکده ایرانی در آمریکاست.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *