در بند مادران زندان قرچک، بچه‌هایی زندگی می‌کنند که به گفته زندانیان، “در زندگیشان اسم خیلی از میوه‌ها را نمی‌دانند و طعم خیلی از میوه‌ها را نچشیده‌اند.” کودکانی زیر پنج سال که به همراه مادرانشان زندانی‌اند.
این تنها داستان زندان قرچک نیست، در بند دو نسوان زندان اوین هم چند کودک با مادرهایشان در زندانند. کودکانی که به ناچار غذای زندان را می‌خورند غذایی که به روایت زندانیان، به ندرت در آن یک بال مرغ یا یک تکه گوشت پیدا می‌شود.
با بیش از سی زندانی، از جمله زندانیان سیاسی و امنیتی که در سه سال اخیر در بیست زندان در سراسر ایران بوده یا همچنان هستند، مصاحبه کردیم.
می‌گویند اغلبشان به غذای مناسب یا کافی، و حتی آب آشامیدنی، دسترسی ندارند. به گفته آنها برخی از زندانیان برای تامین هزینه‌های زندگی ناچار به کارگری برای زندانیان پولدار و تن‌فروشی هستند.
به گفته برنامه جهانی غذا، هر انسان دست کم به روزی ۱۸۰۰ کالری انرژی از مواد غذایی نیاز دارد اما محاسبه کالری غذای معمول زندان نشان می‌دهد کالری روزانه دریافتی زندانی‌ها حدود نصف این مقدار است.
وعده غذای معمول زندان این‌هاست: صبحانه یک نان لواش و یک پنیر یا مربای تک نفره. ناهار اغلب برنج و سویا، شام معمولا یک کاسه سوپ یا آش و یک نان لواش.
به گفته زندانیان تنها دو وعده غذایی در هفته چند تکه گوشت داشته که اخیرا همان هم به کلی حذف شده. دسترسی به لبنیات هم بسیار محدود است. نرگس محمدی می‌گوید: در زندان خبری از گوشت نیست، یک‌بار که وعده غذای زندان قورمه سبزی بود، برای پیدا کردن یک تکه گوشت ملاقه را ده دور در قابلمه خورش چرخاندیم اما حتی یک تکه گوشت هم پیدا نشد.
سرانه غذای زندانیان در بودجه امسال کمتر از ۱۵ هزار تومان برای سه وعده روزانه است. یکی از زندانیان زن که اخیرا از زندان قرچک آزاد شده، می‌گوید: در بند عمومی آنقدری غذا کم می‌آمد که زندانی‌ها سر یک قاشق برنج بیشتر دعوایشان می‌شد.
زندانیان می‌گویند در زندان خبری از میوه و سبزی نیست.
یکی از زندانیان زن سیاسی سابق زندان قرچک می‌گوید: در زندان قرچک بیشتر زندانی‌ها از پیاز به عنوان میوه استفاده می‌کردند.
یک دکتر تغذیه در داخل ایران درباره اینکه چنین محرومیت‌های غذایی چه تاثیری روی سلامت زندانیان دارد می‌گوید: این افراد از نظر روحی و جسمی آسیب‌پذیر می‌شوند، توان ترمیمی بدنشان افت می‌کند و به طور کلی متاسفانه بافت‌های فعال و حیاتی بدنشان به مرور زمان تحلیل می‌روند.
آرش صادقی زندانی در مرخصی از زندان رجایی‌شهر به بی‌بی‌سی می‌گوید: به خاطر سوء تغذیه مشکلات استخوانی و گوارشی در میان زندانیان شایع است.
اما مشکل زندانیان، تنها غذا نیست. زندانیان می‌گویند در زندان‌هایی مانند عادل‌آباد شیراز، قرچک ورامین و فشافویه یا همان تهران بزرگ به خاطر قابل شرب نبودن آب لوله ناچارند تا ماهی سیصد هزار تومان آب معدنی بخرند.
بعضی زندانی‌های قدیمی‌تر که توان مالی ندارند از سر نداری و برای خرج غذا تخت‌هایشان را به زندانیان جدید می‌فروشند. یکی از زندانیان سیاسی سابق زندان رجایی‌شهر به بی‌بی‌سی می‌گوید: اگر می‌خواهی در زندان کف‌خواب نباشی باید تخت باید بخری.
به گفته مدیرکل قضایی و اجرای احکام سازمان زندان‌های ایران تعداد زندانیان ۲۸ درصد بیشتر از ظرفیت زندان‌های این کشور است. این یعنی هفتاد هزار نفر در زندان‌های ایران – به اصطلاح- کف خواب هستند.
محمد شریفی مقدم، زندانی سیاسی در زندان فشافویه درباره “کف‌خوابی” در زندان فشافویه می‌گوید: ششصد نفر باید در هر بند در ده اتاق زندگی کنند و حداقل پنجاه شصت نفر باید در سرویس‌های بهداشتی بخوابند.
او می‌گوید: “خشونت در زندان، تجاوز در زندان، مافیای عجیب و غریب، اوردوزهایی که هر روز در زندان فشافویه شاهدش هستیم، نه به خاطر اینکه فرد مقدار زیادی مواد مصرف کرده، بلکه برای اینکه برای مدتی مواد را در شکمش نگهداری کند تا بتوانند توزیعش کنند. بخش زیادی از همه این‌ها توسط خود سازمان زندان‌ها رسمیت پیدا کرده است. “
زندانیان می‌گویند: خرید و فروش مواد مخدر در زندان‌ها از راه‌های کسب درآمد است.
آرش صادقی هم می‌گوید: مواد مخدر مختلف و متنوع به وفور برای فروش در زندان رجایی شهر وجود دارد.
به گفته زندانیان، کارگری و نوکری زندانیان فقیر برای زندانیان پولدار در بندهای عمومی و مالی زندان‌های ایران رایج است. خود زندانیان اصطلاح “شهردار شخصی” را به کار می‌برند. وظیفه این کارگران قرق کردن و شستن حمام، نوبت گرفتن صف دستشویی و فروشگاه، خرید و پختن غذا و گاهی حتی ارائه خدمات جنسی است.
یکی از زندانیان مرد که قبلا با اتهامات سیاسی در زندان بوده، می‌گوید: مناسبات زندان ظالمانه و زورگویانه است. در رابطه نوکری امکان شکل‌گیری رابطه جنسی هم بود.
برخی زندانیان از مشاهدات خود از اشکال مختلف تن‌فروشی در زندان های ایران گفته‌اند. محمد شریفی مقدم زندانی سیاسی زندان فشافویه درباره تن فروشی در این زندان می‌گوید: زیاد اتفاق می‌افتد اما پیچیده‌تر است. در واقع آن فرد جزیی از آن اتاق می‌شود و غذا و موادش را تامین می‌کنند.
زندانیان سابق زندان‌های اراک و بندهای مالی اوین از همکاری افسران نگهبان با برخی از زندانیان به ما گفتند، به خصوص زندانیانی که اغلب قبلا مسئولیتی در حکومت داشته‌اند و حالا به جرم اختلاس زندانی‌اند، به این شکل که زندانبانان زمینه ازدواج موقت این زندانیان را با زنان نیازمند بندهای عمومی فراهم می‌کنند. این زندانیان سابق می‌گویند برخی از زندانیان تا چند کارگر و آشپز شخصی دارند.
کار در کارگاه‌های سازمان زندان نوع دیگر اشتغال رسمی است. محمدمهدی حاج محمدی رئیس سازمان زندان‌های ایران تابستان گذشته به خبرگزاری ایرنا گفت آمار اشتغال در میان زندانیان به بالای ۵۰ درصد رسیده. یعنی نیمی از جمعیت زندانیان برای سازمان زندان ها کار می کنند.
به گفته رحیم مطهرنژاد، مدیرعامل سابق بنیاد تعاون زندانیان، ۵۰ هزار زندانی برای این سازمان کار می‌کنند.
البته همه زندانیان کارگر در این آمار جایی ندارند، چون برخی در ازای کار اجباری‌شان دستمزدی نمی‌گیرند. نرگس محمدی می‌گوید: در زندان زنجان زنان زندانی باید ساعت‌ها سبزی بشویند، پاک کنند و سرخ کنند بدون اینکه حق برداشتن یا خوردن داشته باشند یا حقوقی بگیرند یا جرات مخالفت داشته باشند. به آنها در ازای کار در کارگاه قالیبافی هم هیچ دستمزدی داده نمی‌شد حتی وقت تلفن و ملاقات.
در زندان زنان لاکان رشت زندانیان برای یک سال کار در کارگاه قالیبافی یک میلیون و دویست هزار تومان می‌گیرند، در این زندان اگر زندانیان بخواهند تلفن بزنند یا ملاقات داشته باشند باید در کارگاه کار کنند.
زندانیان می‌گویند: حداکثر حقوق پرداختی سازمان زندان‌ها، برای روزی هشت ساعت کار در ماه، نهایتا هفتصد هزار تومان است، یک چهارم حقوق پایه وزارت کار. زندانیان کارگر از بیمه سنوات پاداش و مرخصی و عیدی هم محرومند.
محمدمهدی حاج‌محمدی، رئیس سازمان زندان‌های ایران اما می‌گوید نصف حقوق پایه به زندانیان پرداخت می‌شود. آقای حاج‌محمدی گفته است: “زندانیان بابت شغلی که دارند دستمزد دریافت می‌کنند اما ضدانقلاب درصدد آن است اینطور القاء کند که از زندانیان بیگاری کشیده می‌شود.”
براساس تازه‌ترین گزارش عملکرد بنیاد تعاون سازمان زندان‌های ایران که مربوط به سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۷ است، این بنیاد سه سال پیش ۱۷۰ میلیارد تومان برای پرداخت حقوق و دستمزد زندانیان هزینه کرده. یعنی هر زندانی سه سال پیش ماهی۲۸۳ هزار تومان حقوق می‌گرفته که این یعنی یک چهارم حقوق پایه قانون کار در آن زمان.
یکی از زندانیان زن که پیشتر به دلایل سیاسی در زندان بوده، می‌گوید: در قرچک در ازای خیاطی از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۵ بعدازظهر هر چهار ماه یک حقوق پایه وزارت کار را با تاخیر به زندانی می‌‌دهند.
اشتغال زندانیان اگر چه برای آنها نان کافی ندارد اما برای سازمان زندان‌های ایران سالی حداقل دو هزار میلیارد تومان درآمد دارد. حدود ۱۱۸ برابر بودجه امسال پوشاک و غذای زندانیان.
محمد شریفی مقدم، زندانی در زندان فشافویه می‌گوید: “وقتی در زندان هستی ناچاری برای هزینه آب آشامیدنی و سیگار و … کار کنی، آن هم کاری که آنها می‌گویند، تازه برای همه فراهم نیست. ده ساعت در روز بشینی سوزن فرو کنی و کمک کنی به ساخت زندان‌های دیگری که قرار است در این بیابان ساخته شود و تو و امثال تو را دوباره به زندان بیاورند، برای آنها دوباره زندان بسازی.”
زندانیان می‌گویند به مرور بر هزینه‌هایشان در زندان اضافه شده، مثل هزینه پوشاک و کفش.
یکی از زندانیان زن سیاسی اوین می‌گوید: “وقتی به زندان رفتم کفش‌هایم تابستانی بود. ورود کفش را ممنوع کردند. باید از فروشگاه زندان می‌خریدیم، خدا تومن بود. در توانم نبود. کل زمستان سرد اوین را با کفش‌های تابستانی سر کردم.”
هر زندانی می‌تواند تنها سالی دوبار هفت تکه لباس از بیرون زندان بیاورد و بقیه را باید از فروشگاه زندان بخرد، لباس‌های محصول شرکت حامی سازمان زندان‌ها.
یکی از زندانیان زن سیاسی سابق زندان اوین می‌گوید: “محصولات حامی با بیگاری از زندانی‌ها تولید می‌شود و به قیمت چند برابری به خود ما فروخته می‌شود. این، خود استثمار است.”
فروشگاه‌های زندان‌های ایران به صورت انحصاری زیر نظر شرکت حامی است و اغلب در این فروشگاه‌ها تنها محصولات برند حامی عرضه می‌شود.
در واقع این شرکت اقلام را به‌صورت عمده می‌خرد، توسط زندانیان در سوله زندان بسته‌بندی می‌کند و در فروشگاه‌های زندان با قیمتی گران‌تر از بیرون به خود زندانیان می‌فروشد.
به گفته مدیرعامل بنیاد تعاون و حرفه‌آموزی زندانیان گروه کارخانجات حامی در ۲۹۰ زندان کشور فروشگاه دارد.
یکی از زندانیان مرد که قبلا با اتهامات سیاسی در زندان‌های رجایی‌شهر و اوین بوده، به بی‌بی‌سی می‌گوید: “سازمان زندان‌ها از طریق این فروشگاه‌ها، کارگاه‌ها، دامپروری‌ها، زمین‌های کشاورزی که به وسیله زندانی‌ها اداره می‌شود، سودهای کلانی می‌برد. این سود خرج چی چیزی می‌شود؟”
محمدمهدی حاج محمدی، رییس سازمان زندان‌های ایران اخیرا در دیدار با رئیس کل دادگستری استان بوشهر گفت: درآمدهای بنیاد تعاون زندانیان صرف توانمندسازی زندانیان در راستای حبس‌زدایی قوه قضائیه است آمارها اما می‌گوید در سه دهه اخیر تعداد زندانیان در زندان‌های ایران ۲۸ برابر شده است.
فاطمه جمالپور- بی‌بی‌سی: