از هنگام تصویب طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران» در مجلس شورای اسلامی، تهران پیوسته بر رد مذاکره مستقیم با دولت جو بایدن پیش از برداشته شدن همه تحریم‌ها، پافشاری می‌کرد. در همین حال، واشنگتن اصرار دارد که مذاکرات را با رویکرد «گام‌به‌گام» پیش می‌برد.

پس از به قدرت رسیدن دولت ابراهیم رئیسی، مذاکرات هسته‌ای در وین از سرگرفته شد. جمهوری اسلامی ایران با یک تیم کاملا جدید به مذاکرات وارد شد که نسبت به تیم سابق مواضع سخت‌تری اتخاذ می‌کرد. در آن زمان، رئیسی و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه‌اش، شرایط تندروهای داخل حکومت ایران را در عمل به اجرا گذاشته بودند؛ این امر زمانی به وضوح قابل مشاهده بود که ایران اعلام کرد که اجازه نمی‌دهد ایالات متحده به توافق هسته‌ای بازگردد، مگر اینکه همه تحریم‌ها برداشته شوند.

به‌رغم پافشاری ایرانی‌ها، تیم مذاکره‌‌کننده ایالات متحده همچنان به شرکت در مذاکرات وین متعهد بود؛ اما این کار پشت دیوار تالار مذاکرات صورت می‌گرفت.

سپس، در تغییر موضعی ناگهانی، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که تهران گفت‌وگو با ایالات متحده را نادیده نخواهد گرفت، اگر این کار به توافقی خوب و تضمین‌شده منجر شود.

البته این نخستین باری نیست که ایران چنین مواضع متناقضی اتخاذ می‌کند که از تمایل این کشور به مذاکره با ایالات متحده حتی در صورت برداشته نشدن تحریم‌ها حکایت دارد. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر حکومت ایران، در ژانویه گذشته گفت: «اینکه در مقطعی با دشمن مذاکره و تعامل شود، به معنای تسلیم در مقابل آن نیست.»

اهمیت چنین تغییری در مواضع سخت‌ و اشاره به امکان مذاکره با ایالات متحده، در این است که رهبر جمهوری اسلامی ایران، به‌ویژه پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای، نظری کاملا متفاوت داشت. او در یکی از سخنرانی‌هایش گفته بود: «کدام فرد عاقلی است که دوباره با کشوری که زیر تمام توافق‌ها زده است، مذاکره کند؟»

می‌توان چنین فرض کرد که دولت بایدن با دولت ترامپ متفاوت است و بایدن از ابتدای مبارزات انتخاباتی خود، همواره تمایلش به بازگشت به توافق هسته‌ای را بیان کرده بود؛ اما نظرات پیشین رهبر جمهوری اسلامی ایران چنین فرضیه‌ای را رد می‌کند؛ در آخرین مورد، در اوت ۲۰۲۱، او بایدن و ترامپ را با هم یکی دانسته بود.

مجموعه‌ای از عوامل دست‌به‌دست هم داده‌اند تا چنین تغییری در اظهارات جمهوری اسلامی ایران رخ دهد؛ از همه مهم‌تر اینکه حکومت ایران به این نتیجه رسیده که مذاکرات وین در جهت احیای توافق هسته‌ای ممکن است با شکست مواجه شود و احتمال دارد واشنگتن از پذیرفتن شرط ایران مبنی بر برداشتن تحریم‌ها امتناع کند. در نتیجه، تنها راه برای پایان دادن به این بن‌بست، گفت‌وگوی رودرروی ایران و آمریکا است.

عامل دیگری نیز مسبب این تغییر موضع ایران بوده و آن اعتراض‌های داخلی این کشور به دلیل وخامت روزافزون شرایط زندگی و کاهش دستمزدها و درآمدها در مقابل تورم فزاینده است و حکومت ایران برای جلوگیری از وخامت اوضاع (و انفجار از درون) مجبور شده مواضع غیرمنطقی خود را که با مقتضیات سیاست خارجی‌ ناسازگار است، تغییر دهد و برای اطمینان بخشیدن به مردم و ایجاد امید در جامعه گامی عملی بردارد.

موضوع دیگری که در اشاره ایران به امکان مذاکره با ایالات متحده نقش داشته، اخطارهای ایالات متحده در خصوص پیامدهای وقت تلف کردن و همچنین صداهایی از درون کنگره آمریکا است که درباره ادامه مذاکره با ایران هشدار می‌دادند. مقام‌های ایالات متحده اخیرا تذکر داده‌اند که پنجره مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای که در سال ۲۰۱۵ بین ایران و کشورهای ۱+۵ امضا شد، ممکن است تا پایان ژانویه یا آغاز فوریه بسته شود و از آنجا که جمهوری اسلامی ایران با بحران‌هایی نفس‌گیر و نارضایتی عمومی به دلیل موقعیت اقتصادی وخیم خود دست‌وپنجه نرم می‌کند، چاره‌ای ندارد جز اینکه با عقب‌نشینی، از موفقیت مذاکرات اطمینان حاصل کند.

در کل، می‌توان گفت که تهران تاکنون شرایط بسیار دشواری را برای کشورهای غربی تعیین کرده بود؛ مانند برداشتن همه تحریم‌های ایالات متحده و رویکرد مذاکره غیرمستقیم با ایالات متحده را دنبال می‌کرد تا با اعمال فشار بیشتر، امتیازات بیشتری را از طریق مذاکرات به دست آورد؛ اما اکنون ایران بی‌آنکه هیچ‌یک از شروط از پیش تعیین‌شده‌اش تحقق یافته باشد، در حال عقب‌نشینی است و در گفت‌وگوهای وین نیز از دستیابی به توافق نشانی دیده نمی‌شود. بنابراین، تغییر موضع جمهوری اسلامی ایران به معنای پذیرش واقعی شکست در برابر کارزار فشار حداکثری و تداوم تحریم‌های آمریکا است.