به گزارش تجارت‌نیوز، اقتصاد ایران در سال‌های اخیر تحت فشارهایی بی‌سابقه قرار داشت. گر چه تا مرز متلاشی‌شدن پیش رفت، موفق شد دوام بیاورد. اما وضعیت رو به بهبود است. بازگشت اقتصاد ایران به مدارِ جهانی، روندی قابل‌توجه برای اقتصاد جهانی در سال جاریِ میلادی هم خواهد بود.
نفت ایران به زودی به بازارهای جهانی بر می‌گردد. دلارهای بلوکه شده ایران نزد بانک‌های خارجی نیز آزاد می‌شوند. حتی ممکن است برخی طرح‌های زیربنایی (همچون خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان) در مسیر اجرا بیفتند.
با این همه، یک اتفاق قابل توجه دیگر، افزایش درآمدهای صادراتی ایران خواهد بود. اگر تجربه دهه‌های اخیر به درستی فهمیده شده باشد، به جایِ واردات سیب‌زمینی، قهوه‌ساز و خمیردندان، باید صرف توسعه زیرساخت‌های کشور شوند. اما آیا این اتفاق رخ خواهد داد؟
فرصتی برای نفس کشیدن اقتصاد ایران
زمزمه‌ها در مورد نهایی‌شدن مذاکرات برجام روز به روز بیشتر می‌شوند. ظاهرا بحث‌ها در این زمینه نهایی شده‌اند. طرفِ آمریکایی می‌گوید حتی پس از احیای برجام، باز هم همچنان تحریم‌هایی گسترده علیه اقتصاد ایران بر جا خواهد ماند، اما واقعیت این است که در همین حد هم تغییرات بزرگی ممکن است رخ بدهد.
امارات متحده عربی ۸ برابر ایران صادرات دارد
تجربه نزدیک به ۴ ساله «فشار حداکثری» علیه ایران، نشان می‌دهد که اقتصاد ملی ما به حدِ نهایی مقاومت خود نزدیک شده است. وارد آوردنِ فشارهایی از این شدیدتر، دیگر ممکن نیست. شرایط جهانی هم نسبت به زمانی که «دونالد ترامپ» به صورت یک جانبه از برجام خارج شد، به شدت تغییر کرده است. حالا ایران در مرکز توجه‌های جهانی (به عنوان کشوری متخاصم) نیست و جایش را روسیه گرفته است.
همزمان، در حالی که اقتصاد روسیه مسیر انزوا را می‌پیماید، جهان دیگر نمی‌تواند پتانسیل انرژی (نفت و گاز) ایران را نادیده بگیرد. وارد آوردنِ همزمانِ فشار به ایران و روسیه و حتی کوچک‌ترین احتمال برای نزدیک‌تر شدنِ ایران و روسیه به چین هم، چیزی نیست که آمریکا به دنبال آن باشد.
بر این اساس، سال ۱۴۰۱ احتمالا سالی خواهد بود که اقتصاد ایران به تدریج شروع به بیرون آمدن از چنبره فشارها خواهد کرد. افزایش قیمت نفت هم مزید بر علت شده که دست ایران ناگهان پرپول شود.
اندازه اقتصاد ایران و اقتصاد ترکیه در سال ۱۳۸۴ خورشیدی با هم برابر بود
ما چقدر صادرات داریم؟
اما همه تلاش‌های ایران برای به نتیجه رسیدن برجام را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد: بتوانیم صادرات داشته باشیم و دلارهای صادراتی را هم در جیب بگذاریم. اما وقتی از اقتصاد ایران صحبت می‌کنیم، در مورد چه میزان صادرات صحبت می‌کنیم؟
«علیرضا مقدسی»، معاون وزیر اقتصاد و رییس کل گمرک کشور، به تازگی در مورد میزان صادرات غیر نفتی ایران در سال ۱۴۰۰، گفته بود: «سال گذشته، ۱۲۲ میلیون تن کالای ایرانی به ارزش ۴۸ میلیارد دلار به اقصی نقاط جهان صادر شد که این میزان ۱۴ میلیارد دلار بیشتر از سال قبل بود ۴۱ درصد رشد داشت.»
او در مورد مقاصد اصلی صادراتی کالاهای ایرانی هم گفت: «کشورهای چین، عراق، ترکیه، امارات متحده عربی و افغانستان، پنج کشور عمده مقصد کالاهای صادراتی کشورمان در سال ۱۴۰۰ بودند.»
ایران اما صادرات نفتی هم داشته که به دلایل مختلف، میزان دقیق آن مدتی است که اعلام نمی‌شود. با این همه، با تطبیق آمارهایی که جسته‌گریخته از زبان مسئولان مختلف ایرانی اعلام شده، به نظر می‌رسد که ایران در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۰ میلیارد دلار صادرات نفتی داشته است.
جای ما در منظومه صادرات جهان کجاست؟
به این ترتیب، مجموع صادرات نفتی و غیرنفتی ایران در سال گذشته خورشیدی، در بهترین حالت نزدیک به ۶۰ میلیارد دلار بوده است. اما اگر همین اعداد را به عنوان اعدادِ قابل پذیرش در نظر داشته باشیم و به آنها اعتماد کنیم، ایران در منظومه صادرات جهان در چه جایگاهی قرار می‌گیرد؟
آمارهای بانک جهانی در سال ۲۰۲۰ میلادی نشان می‌دهند که چین با صادرات حدود ۲٫۷ تریلیون دلار کالا، جایگاه نخست را داشته است.
آمریکا با ۲٫۱ تریلیون دلار در آن سال جایگاه دوم را داشت و آلمان هم با ۱٫۶ تریلیون دلار سوم بود.
در آن سال، ژاپن، بریتانیا، فرانسه، هلند، هنگ‌کنگ، سنگاپور و کره‌جنوبی هم جایگاه‌های چهارم تا دهم را به خود اختصاص داده بودند. اما جایگاه و میزان صادرات برخی کشورها برای ما ایرانی‌ها جالب توجه است.
به عنوان نمونه، در همان سال، امارات متحده عربی حدود ۴۰۰ میلیارد دلار صادرات داشت؛ ویتنام حدود ۲۸۶ میلیارد دلار؛ تایلند حدود ۲۵۸ میلیارد دلار؛ مالزی حدود ۲۰۷ میلیاد دلار و ترکیه هم حدود ۲۰۶ میلیارد دلار.
چرا با خود چنین کردیم؟
به عبارت ساده، میزان صادرات ایران در بهترین حالت نزدیک به یک‌سوم صادرات ترکیه و مالزی، یک‌چهارم صادرات کشورهایی مانند تایلند و ویتنام و یک‌هفتم صادرات امارات متحده عربی است.
حدود ۲۰ سال پیش، میزان صادرات همه این کشورها به مراتب پایین‌تر از ایران بود. اندازه اقتصاد همه این کشورها هم از اندازه اقتصاد ایران کوچک‌تر بود. اقتصاد ترکیه و اقتصاد ایران هم در سال ۱۳۸۴ خورشیدی، از نظر تولید ناخالص داخلی بر حسب شاخص قدرت خرید (PPP) تقریبا هم‌اندازه بودند.
با رفع تحریم‌ها، ایران احتمالا در سال ۱۴۰۱ خورشیدی بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار (بسته به میزان صادرات و بسته به قیمت نفت به ازای هر بشکه) صادرات نفتی خواهد داشت. اگر میزان صادرات غیرنفتی هم در حدود همین ۵۰ میلیارد دلارِ کنونی باقی بماند، میزان نهایی صادرات نفتی و غیرنفتی ایران امسال می‌تواند به ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیارد دلار برسد.
از این نظر، جایگاه ایران در منظومه صادرکنندگان جهان بهبودی قابل‌توجه پیدا می‌کند. اما جالب است بدانیم که تمام صادرات ۲۰۷ میلیارد دلاریِ ترکیه، صادرات غیرنفتی است. این موضوع، در مورد کشورهایی مانند تایلند و ویتنام هم صدق می‌کند.
در واقع، ما از حدود ۱۱۵ سال پیش (از سال ۱۲۸۷ خورشیدی که نفت در ایران کشف شد، تاکنون) هنری در زمینه صادرات نداشته‌ایم، جز آنکه خام‌فروشی کنیم. آیا فرصت ایجاد زیرساخت نداشتیم؟ البته که داشتیم. پس چرا با خود چنین کردیم؟