حساب کاربری «کمپین معلولان» در توییتر، روز دوم مرداد ۱۴۰۱ یک ویدیو منتشر کرد که نشان دهنده رفتار خشن و غیرانسانی مراقبان در یک مرکز نگه‌داری معلولان در ایران است.
به نوشته این کمپین، این ویدیو شرایط بسیار بد نگه‌داری معلولان در «مرکز توان‌بخشی احسان» در اهواز را نشان می‌دهد.
کمپین معلولان نوشته است گزارش‌هایی در دست دارد که بیان‌گر خشونت و بدرفتاری با معلولان در این مرکز هستند: «معلولان در وضعیت بغرنج بهداشتی، تغذیه‌ای و درمانی نگه‌داری می‌شوند. اگر کسی تشنج کند، کسی به فریادش نمی‌رسد. در گرم‌ترین نقطه کره زمین با پنکه معلولان را خنک می‌کنند.»
کمپین معلولان گزارش داده است: «بهزیستی سال‌ها است در جریان اتفاقات قرار دارد.»
فعالان حقوق معلولان می‌گویند سازمان بهزیستی کشور به درستی وظایف خود را در این زمینه انجام نمی‌دهد و همواره از کمبود بودجه گلایه‌مند است، در حالی که بودجه اختصاص داده شده به این سازمان در سال ۱۴۰۱ حدود ۴۷ درصد افزایش داشته است؛ ۲۳ هزار و ۱۸۰ میلیارد تومان اعتبار برای یک سال مالی.
«کمپین معلولان» روز دوم مرداد ۱۴۰۱ با انتشار ویدیویی، از رفتار خشونت‌بار کارکنان «مرکز توان‌بخشی احسان» در اهواز و شرایط ناگوار معلولان این مرکز خبر داد.
در گزارش کوتاه کمپین معلولان درباره این مرکز آمده است: «بهمن سال گذشته (۱۴۰۰) دو معلول غیر بسترگرا بر اثر عفونت زخم بستر در این مرکز جان باخته‌اند.»
این کمپین این سوال را مطرح کرده که چرا معلول سندروم داون دچار زخم بستر شده است؟»
به نوشته این کمپین، شکایت خانوادهها به جایی نرسیده است و آن‌ها از ترس فشارهای رییس با نفوذ این مرکز مصاحبه نمی‌کنند.
«نگین حسینی»، از مدیران صفحه «به‌توان یک» که در زمینه حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت فعال است، با تایید بی تفاوت بودن سازمان بهزیستی در خصوص اتفاقاتی که در مراکز نگه‌داری معلولان رخ می‌دهد، به «ایران‌وایر» می‌گوید: «این اتفاق بسیار شایع است، تازگی ندارد و به کرات شاهد آن هستیم.»
او اضافه می‌کند: «استاندارد نبودن موسسات و مراکز مراقبتی سنتی، نظارت نداشتن موثر و مستمر بر موسسات و مراکز مراقبتی، به کارگیری نیروهای غیر متخصص در مراکز، تعداد کم کارکنان مراکز، ساعات کاری زیاد و فشار کاری مضاعف، مشکلات معیشتی کارکنان و فشارهای عصبی همه از دلایل بروز چنین اتفاقاتی در مراکز نگه‌داری معلولان در ایران هستند.»
«مینا دشتبالی»، مددکار اجتماعی نیز می‌گوید رفتاری که در مرکز توان‌بخشی احسان اهواز با افراد توان‌یاب انجام شده، سوءاستفاده، آزار این افراد و مصداق کامل خشونت است.
به گفته او، فضای این مرکز بیان‌گر این است که نگه‌داری صحیح و درستی از این افراد انجام نمی‌شود.
این مددکار اجتماعی عمده‌‌ترین مشکلات مراکزی از این دست را نبود زیرساخت، عدم نگه‌داری صحیح، کمبود منابع مالی و امکانات سازمان بهزیستی و نبود رسیدگی و نظارت بر مراکز توان‌بخشی عنوان می‌کند و توضیح می‌دهد: «خدماتی که در این مراکز ارایه می‌شوند، بسیار محدود هستند. خانواده‌هایی که کودکان طیف اوتیسم دارند یا افراد توان‌یاب جسمی و ذهنی دنبال مراکزی هستند که بتوانند از کودکان آن‌ها نگه‌داری و مراقبت کنند، چون از جایی به بعد خانوادهها به دلیل کمبود امکانات و زیرساخت‌ها نمی‌توانند از افراد دارای معلولیت در خانواده خود مراقبت کنند.»
به گفته این مددکار اجتماعی، وضعیت بسیاری از مراکز نگه‌داری معلولان در ایران مشابه ویدیوی منتشر شده از اهواز است.
نقض کامل حقوق بشر در توان‌بخشی احسان
مینا دشتبالی، مددکار اجتماعی با اشاره به نقض حقوق بشر در مرکز نگه‌داری از افراد معلول در اهواز می‌گوید: «سازمان ملل به تفصیل در مورد اشکال خشونت علیه افراد توان‌یاب تحقیق انجام داده است. صندوق جمعیت سازمان ملل متحد گزارش‌هایی در خصوص زنان معلول خشونت دیده در سال ۲۰۲۰ منتشر کرده و اشکال خشونت علیه معلولان را توضیح داده است که ما شماری از این موارد را در مراکز توان‌بخشی و به طور ویژه در ویدیوی مذکور می‌بینیم.»
او اضافه می‌کند در این ویدیو حفظ کرامت انسانی هم دیده نمی‌شود.
اشکال خشونت علیه افراد دارای معلولیت چه هستند؟
مینا دشتبالی می‌گوید: «شکل‌های متفاوتی از خشونت میان افراد توان‌یاب وجود دارد؛ برای نمونه، خودداری از در اختیار قرار دادن دارو و تجهیزات کمکی مثل وسایل حرکتی برای آن‌ها، امتناع مراقب جهت نگه‌داری یا کمک کردن به فرد دارای معلولیت، بستن فرد با معلولیت به تخت یا هر جای دیگری، توهین کلامی، کتک زدن و تنبیه کردن همه از اشکال خشونت علیه فرد دارای معلولیت است.»
او اضافه می‌کند تحقیقات نشان دهنده این هستند که به طور ویژه زنان دارای معلولیت خشونت بیشتری را نسبت به سایر زنان در جامعه دریافت می‌کنند و فضای روانی بعد از خشونت خیلی سخت‌تر برای آن‌ها می‌گذرد.
نگین حسینی، پژوهش‌گر حقوق افراد با معلولیت نیز با تایید این موضوع، بخشی از این آسیب‌ها و خشونت‌ها را زخم‌هایی عنوان می‌کند که قابل دیدن هستند و بخشی را زخم‌های عمیق روحی و روانی که قابل دیدن نیستند.
به گفته او، این ویدیوها تمام آن‌چه در این مراکز رخ می‌دهند، نیستند بلکه افراد دارای معلولیت، به ویژه زنان و دختران به صورت بسیار زیاد مورد تجاوز از سوی افراد نزدیک در خانواده و مراقبان خود در این مراکز قرار می‌گیرند.
آیا تجاوز جنسی به افراد معلول حقیقت دارد؟
«بهروز مروتی»، مدیر کمپین معلولان اردیبهشت ۱۴۰۱ از تعداد زیاد تجاوز جنسی به دختران دارای معلولیت در مراکز نگه‌داری این افراد خبر داد و گفت سازمان بهزیستی به هیچ عنوان زیر بار این موضوع نمی‌رود.
مرداد ۱۴۰۰، «هرانا»، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران از تجاوز به سه دختر دارای معلولیت در یکی از مراکز نگه‌داری معلولان شهر ارومیه خبر داد. یک روز بعد از آن، مدیرکل بهزیستی آذربایجان غربی با رد این موضوع گفت: «ادعای تجاوز به سه دختر معلول در یکی از مراکز نگه‌داری ارومیه در حد ادعا بوده است.»
نگین حسینی از مدیران صفحه به توان یک و پژوهش‌گر حوزه حقوق افراد دارای معلولیت نیز با تایید این موارد می‌گوید: «آمارهای خشونت و تجاوز همیشه در ایران جزو مسایل امنیتی بوده و هیچ‌گاه در آمار رسمی بیرون نمی‌آیند. ولی من موارد بسیاری از نزدیک می‌شناسم که فرد معلول مورد تجاوز جنسی نزدیکان خود قرار گرفته است. تجاوزها در بیشتر موارد در خانواده و توسط نزدیک‌ترین و معتمدترین افراد به فرد معلول بود رخ داده‌اند. در مراکز نگه‌داری از افراد معلول هم به وفور اتفاق می‌افتند. در این مراکز به دلیل نبود نظارت، این مساله رخ می‌دهد.»
حسینی می‌گوید اطلاع دارد برخی افراد با نیت تجاوز جنسی به افراد دارای معلولیت در این مراکز مشغول به کار می‌شوند.
او با اشاره به ویدیوی منتشر شده از خشونت‌های انجام شده علیه معلولان در مرکز توان‌بخشی احسان اهواز اضافه می‌کند: «مردم ویدیو می‌بینند ولی ما و بسیاری از خانواده‌های افراد دارای معلولیت کبودی‌ها، زخم‌ها و جای شکنجه‌ها را از نزدیک روی بدن افراد توان‌یاب در سنین مختلف دیده‌ایم. نه تنها برای بچه‌ها، حتی بزرگ‌سالانی که از خود قدرت دفاع نداشته و در مراکز نگه‌داری بوده‌اند، چنین تجربه‌های تلخی داشته‌اند. هزاران بار شاهد چنین فجایعی در ایران بوده‌ایم. در مراکز نگه‌داری افراد معلول این اتفاقات به فراوانی رخ می‌دهند. این ویدیو یکی از صدها و هزاران موارد روزمره خشونت نسبت به افراد دارای معلولیت است که توانایی دفاع از خود ندارند.»
تردید در الحاق به دنیا
در کنوانسیون جهانی حقوق افراد دارای معلولیت مصوب سال ۲۰۰۶ که ایران هم آن را امضا کرده است، تمام کشورهای عضو متعهد شده‌اند که بساط موسسات نگه‌داری معلولان را برچینند. دلیل این امر هم وجود موسساتی مشابه موسسه توان‌بخشی احسان اهواز با ساختار بسیار بزرگ است که از این نوع اتفاقات نیز در آن‌ها رخ می‌دهد.
به گفته حسینی، تبعیض و خشونت علیه معلولان فقط مختص ایران نیست: «هرچند در ایران به مراتب بیشتر و بدون نظارت در حال رخ دادن است ولی این نوع مراکز به دلیل بزرگی و نبود نظارت‌های دایمی، مستعد بروز چنین خشونت‌هایی هستند و زندگی مستقل و توام با عزت و احترام افراد دارای معلولیت را به تمامی زیر پا می‌گذارند.» او می‌گوید: «کنوانسیون تمام کشورها را متعهد کرده است به جای مراکز رسمی، خانه‌ها با مراکز اسکان محلی برای این افراد تهیه شود، با این هدف که فرد دارای معلولیت، سرپناه، استقلال زندگی و توان تصمیم‌گیری داشته باشد. اشخاصی هم به عنوان همراه در این مراکز حضور دارند و به آن‌ها پرستار، ولی یا قیم گفته نمی‌شود. این همراهان در بخش‌های مختلف به فرد دارای معلولیت کمک می‌کنند؛ کمکی که همه افراد در زندگی به اشکال متفاوت به آن‌ها نیاز دارند.»
برای افراد با معلولیت‌های خاص‌تر، هم‌چون معلولیت ذهنی، خانه‌هایی مبتنی بر توان‌بخشی با ساز و کاری متفاوت ایجاد می‌شود ولی بُعد نظارتی در هر دو صورت بسیار مهم است.
به گفته حسینی، هرچند طبق کنوانسیون، ایران موظف به رعایت این موارد است ولی از اجرای آن سر باز می‌زند.
این پژوهش‌گر حقوق افراد دارای معلولیت از نگرانی جامعه بین‌الملل در مورد نبود اطلاعات در خصوص پیش‌گیری از بهره‌کشی، خشونت و سوءاستفاده از افراد دارای معلولیت، به‌ویژه زنان و کودکان دارای معلولیت در قوانین ایران می‌گوید و توضیح می‌دهد که هیچ اطلاعاتی در مورد تعقیب و محکومیت کسانی که این خشونت‌ها را انجام می‌دهند و از افراد دارای معلولیت سوءاستفاده می‌کنند، در ایران ثبت نمی‌شود. هم‌چنین هیچ راه‌کاری برای جبران خسارت و غرامت برای کسانی که مورد بهره‌کشی، آزار و اذیت و خشونت قرار می‌گیرند نیز وجود ندارد.
او اضافه می‌کند: «کنوانسیون جهانی حقوق افراد دارای معلولیت در مورد این نواقص در قوانین ایران از این کشور توضیح خواسته است؛ دقیقا مواردی که مدام از آن‌ها در ایران ویدیو منتشر می‌شود.»
سازمان بهزیستی چه می‌کند؟
سازمان بهزیستی به قوانین بین‌المللی و وظایف خود عمل نمی‌کند. این توضیح بسیار واضح نگین حسینی است که ادامه می‌دهد: «بهزیستی هرگز زیر بار این نمی‌رود که وظیفه دارد تحول اساسی در مراکز نگه‌داری معلولان ایجاد کند. این مراکز هم‌چنان بدون نظارت به کار خود ادامه می‌دهند.»
این در حالی است که یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی اعتبارات پیش‌بینی شده در بودجه سال ۱۴۰۱ برای سازمان بهزیستی را فراتر از لایحه دولت در نظر گرفته است.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اردیبهشت امسال تاکید کرد که پس از افزایش ۴۷ درصد بودجه سازمان بهزیستی توسط مجلس در سال ۱۴۰۱، خدمات آن برای معلولان بسیار بهبود خواهد یافت.
تاثیر خشونت بر افراد دارای معلولیت چیست؟
به گفته نگین حسینی، پژوهش‌گر حقوق افراد دارای معلولیت، بخشی از آسیب‌هایی که به افراد دارای معلولیت وارد می‌شوند، قابل دیدن و بخشی عمیق بوده و قابل دیدن نیستند؛ به‌ویژه در مورد افراد اوتیستیک و کسانی که معلولیت‌های ذهنی و روانی دارند، ممکن است این خشونت‌ها موجب اثرگذاری بر رفتار آن‌ها شود.
او ادامه می‌دهد: «خشونت با افراد دارای معلولیت بر سایر معلولان نیز تاثیر می‌گذارد، چون فکر می‌کنند اگر حمایت خانواده نباشد و والدین از دنیا بروند، کسی برای نگه‌داری آن‌ها نیست و اضطراب روانی بسیار بالایی برایشان و حتی خانواده‌های معلولانی در پی دارد که قرار است به مراکز بهزیستی سپرده شوند.»
به گفته این فعال حقوق افراد دارای معلولیت، انجام خشونت‌هایی مشابه آن‌چه در فیلم مربوط به آسایشگاهی در اهواز رخ داده است، موجب افزایش اضطراب در افراد دارای معلولیت می‌شود، به خشونت‌های خانگی دامن می‌زند و الگویی برای خشونت‌های خانگی خواهد شد.
نگین حسینی می‌گوید: «کودکان از ترس نرفتن به این موسسات، تن به خشونت‌های خانگی می‌دهند. بین خشونت خانگی و خشونت موسسه‌ای، خانه را انتخاب می‌کنند. در حالی که این مراکز باید پناه و مرجع افراد دارای معلولیت از خشونت‌های خانگی باشند ولی در عوض، بیشتر موجب ماندن این افراد در خانه و تحت خشونت بیشتر قرار گرفتن می‌شوند و این پیام را می‌دهند که در خانه بمانید، چون خشونت‌های بدتری در این مراکز در انتظار شما است.»