در کتابی که قرار است در تهران به عنوان بخشی از تاریخ شفاهی دوره ریاست جمهوری هشت ساله منتشر شود، «حسن روحانی» گفته با وجود منعی که آیتالله «علی خامنهای» گذاشته بوده، آمادگی داشته تا در شهریور ۱۳۹۸ با «دونالد ترامپ»، رییس جمهوری وقت ایالات متحده که خواستار ملاقات او بوده، دیدار کند اما او یک شرط گروه ایرانی حاضر در نیویورک را نپذیرفته و روحانی از بیم عواقب آن، راضی به این دیدار نشده است.
واسطه انجام دیدار روسای جمهور ایران و امریکا، «امانوئل مکرون»، رییس جمهوری فرانسه و «بوریس جانسون»، نخست وزیر وقت بریتانیا بودند. آنها از روحانی در جلسهای که ویدیوی آن هم منتشر شد، خواسته بودند با انجام این دیدار، فرصت سوزی نکند. شرط رییس جمهوری وقت ایران این بود که ملاقات ابتدا انجام و سپس خبر آن منتشر شود: «برای من روشن بود که ترامپ بازیگر است. او آدم عادی نبود. هر لحظه بازی میکرد. یک هنرپیشه قابل بود. نگران بودم که خبر دیدار را منتشر کند و بعد بازی را به هم بزند. ما میگفتیم که اول دیدار انجام و بعد خبرش منتشر شود.»
پیشنهاد هیات ایرانی برای انجام ملاقات و سپس انتشار خبر آن از سوی تیم ترامپ رد اما پیشنهاد متقابل به روحانی و همراهانش داده شد که خبر دیدار در میانه انجام آن پخش شود.
به روایت روحانی، انجام این ملاقات تا به حدی قریبالوقوع بوده است که پیش از جلسه، بازهم تیم ایرانی به گفتوگو و مشورت مشغول شده بودند: «در نهایت به این جمعبندی رسیدیم که با ترامپ امکان گفتوگوی برابر و صادقانه وجود ندارد. طرفهای خارجی هم این را میدانستند.»
افشای جزییات تلاشها برای دیدار روسای جمهوری وقت جمهوری اسلامی و ایالات متحده از آن جهت اهمیت دارد که آیتالله «علی خامنهای» قویا هرگونه تماس میان مقامهای دولت جمهوری اسلامی با همتایان امریکایی آنها را ممنوع کرده بود اما در عین حال، از دید روحانی، ملاقات در شهریور ۱۳۹۸ در نیویورک میتوانست به رفع تحریمها منجر شود.
روحانی در بازگشت به تهران اعلام کرد که امکان رفع تحریمها را در نیویورک داشته است و گفت: «میتوانستم تصمیم بگیرم که تحریم را بشکنیم و شرایط طوری بود که باید به رییس جمهوری امریکا اعتماد میکردیم که کار بسیار سختی بود. شاید اگر رییس جمهوری دیگری در امریکا بود این کار تا اول مهر ماه انجام و تمام میشد.»
او در روایت تاریخ شفاهی از دولت خود گفته است که اگر «باراک اوباما» رییس جمهوری امریکا بود، با او دیدار میکرد. اما در سال ۱۳۹۲ هم اتفاق مشابهی با زمان ریاست جمهوری اوباما افتاد که روحانی باز هم حاضر به ملاقات با رییس جمهوری امریکا نشد.
طرح دیدار روسای جمهوری دو کشور در زمان سفر روحانی به نیویورک در مهرماه سال ۱۳۹۲، یعنی اولین حضورش در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به عنوان رییس جمهوری ایران با آیتالله خامنهای در میان گذاشته شده بود و رهبر جمهوری اسلامی هم به شکل غیرمنتظرهای با ملاقات به شرط برآورده شدن شرط ایران موافقت کرده بود.
بر اساس نوشته کتاب «راز سر به مهر» که خاطرات «محمدجواد ظریف»، وزیر وقت امور خارجه و همکارانش از مذاکرات اتمی ایران است، روحانی گفته بود این دیدار را به شرطی انجام میدهد که اوباما غنیسازی اورانیوم در جمهوری اسلامی را بپذیرد.
ظریف در کتاب خود نوشته است: «ظاهرا حسب گفتوگویی که پیش از سفر با مقام معظم رهبری داشتند، بیان کردند من در صورتی ملاقات میکنم که نتیجه ملاقات این باشد که آقای اوباما اعلام کند غنیسازی ایران را به رسمیت میشناسد.»
هرچند که سه ماه بعد در قالب توافق موقت ژنو، خواسته جمهوری اسلامی ایران محقق شد اما ایالات متحده در جریان سفر روحانی به نیویورک، ظاهرا حاضر به پذیرش اصل غنی سازی اورانیوم در ایران نشده بود.
ظریف در کتاب خود نوشته است: «تا لحظه خروج دکتر روحانی از خاک ایالات متحده امریکا، طرف مقابل همچنان در عالیترین سطوح برای شناسایی واقعیت غنیسازی آماده نبود.»
شرطی که خامنهای با روحانی گذاشته بود، برآورده نشده بود و امکان دیدار روسای جمهوری ایران و امریکا فراهم نشد. اما به نوشته ظریف، اطرافیان روحانی بدون اطلاع وزیر امور خارجه و بدون هماهنگی با رییسجمهوری وقت، قدمهای اولیه برای انجام این دیدار را برداشته بودند.
اطرافیان دو رییس جمهوری که تلفنی با هم تماس داشتند، زمینه گفتوگوی تلفنی روحانی و اوباما را فراهم کردند. وقتی روحانی به تهران برگشت، آیتالله خامنهای با حضور در جمع گروهی از فرماندهان نظامی، از آن تماس انتقاد کرد و گفت: «به نظر ما به جا نبود.»
پیش از سفر شهریور ۱۳۹۸ روحانی به نیویورک، او در چند سخنرانی گفته بود که حاضر است برای منافع مردم ایران خود را قربانی و با هرکسی لازم باشد، ملاقات کند. هیچ دیداری از سوی مقام های جمهوری اسلامی قابل تصور نیست که هزینه آن قربانی شدن باشد، جز دیدار با رییس جمهوری امریکا که آیتالله خامنهای اکیدا آن را ممنوع کرده است.
احتمال این که چنین دیداری میتوانسته است به رفع تحریمهای اتمی بیانجامد یا خیر، قابل بررسی نیست. مقامهای جمهوری اسلامی دیدار بی فایده ترامپ و «کیم جونگ اون»، رهبر کره شمالی را مثال میآوردند که رییسجمهوری امریکا فقط علاقهمند به گرفتن عکس آن بوده است. اما روحانی در خاطرات شفاهی خود گفته است در سه مقطع امکان رفع تحریمها وجود داشته که یکی از آنها، آخرین سفر او به نیویورک و دیگری، چند ماه پیش از آن، در جریان سفر «شینزو آبه»، نخست وزیر ژاپن بوده است که گفته بود با پیامی از ترامپ به دیدار آیتالله خامنهای میرود.
آیتالله خامنهای در آن دیدار گفته بود که ترامپ را شایسته مبادله هیچ پیامی نمیداند و چندی پس از سفر شهریور ۱۳۹۸ روحانی به نیویورک هم به تندی به امانوئل مکرون که به دنبال زمینهسازی دیدار روحانی و ترامپ بود، تاخته و گفته بود رییس جمهوری فرانسه یا فردی ساده است و یا همدست دونالد ترامپ. با وجود این گفته خارج از نزاکت دیپلمات، مکرون به تلاشهایی در این زمینه حتی پس از پایان دولت روحانی هم ادامه داد.
ایرانوایر: