صالح قاسمی جمعیت‌شناس: شمارش معکوس سقوط «نرخ رشد جمعیت ایران» به زیر صفر آغاز شد

وی با بیان اینکه براساس این دو مبنا (تعداد تولدهای ثبت شده و مطالعات آینده پژوهی) جمعیت در سال‌های آتی سیر نزولی خواهد داشت، عنوان کرد: پیش‌بینی جمعیت شناسان این بود که سیر کاهش تولدها از سال 1396 آغاز شود اما آمارها نشان می‌دهد که این سیر کاهش دو سال زودتر یعنی از سال 1394 به بعد آغاز شده است.

*شیب تند کاهش جمعیت در ایران آغاز شد

قاسمی با بیان اینکه در سال 1394، یک میلیون و پنجاه و هفت هزار و دویست و نوزده تولد ثبت شده است، اعلام کرد: این تعداد تولدها در سال 1395 به یک میلیون و 528 هزار و 53 تولد کاهش یافته و در سال 1396 میزان تولدها به یک میلیون و 478هزار و 908 نفر نزول کرده است.

وی افزود: افزون بر اینکه سیر کاهشی تولدها زودتر از پیش‌بینی‌های ما در ایران آغاز شده، کاهش نرخ جمعیت را  با شیب‌ تندتری آغاز کرده‌ایم، یعنی سرعت کاهش تعداد تولدها فراتر از تصور ما است.

این جمعیت‌شناس خاطرنشان کرد: بر اساس این الگوی جدید و بر مبنای آمار تولدهای ماه‌های نخستین سال 1397 این کاهش جمعیت همچنان ادامه خواهد داشت.

وی با بیان اینکه این نقطه آغاز نگرانی‌ها است، گفت: طی 6 سال گذشته بارها در رسانه‌ها از این نگرانی سخن گفته‌ام.

قاسمی با تاکید بر اینکه اصلی‌ترین عامل کاهش تولدها، کاهش نرخ باروری (TFR) است، اظهار داشت: نرخ باروری به معنای تعداد فرزندانی است که هر زن در سن باروری می‌تواند به دنیا بیاورد و بر این اساس نرخ باروری در کشور ما از دهه 60 تا 90 (میانه سال‌های 1365-1395) متاسفانه دچار سقوط شده و از عدد 6.5 فرزند  به عدد 1.8 فرزند رسیده است.

این جمعیت‌شناس با اشاره به اینکه سقوط جمعیت در ایران مورد توجه پژوهشگران بین‌المللی نیز قرار گرفته است، گفت: جامعه شناسان شاخصی مانند «مایکل کوک» و «نیکولاس ابراشتات» نسبت به این سطوح نرخ باروری اظهار تعجب و نگرانی کرده‌اند، به طوریکه «اوراشتات» این کاهش نرخ باروری را بی‌سابقه دانسته و «کوک» آینده تاریخی را برای جمعیت ایران متصور شده است.

وی با بیان اینکه متولدین دهه 60 در حال خارج شدن از سنین باروری هستند،‌ ابراز داشت: هر چند دهه 60 نقطه عطف افزایش نرخ باروری در ایران بوده و متولدین این دهه در حال حاضر به سنین میانسالی نزدیک می‌شوند در حالی که این افراد یا ازدواج نکرده‌اند و یا در حال خارج شدن از دهه چهارم زندگی‌شان هستند؛ یعنی افرادی که در سنین باروری قرار گرفته‌اند تعدادشان کاهش یافته است.

قاسمی ادامه داد: خروج متولدین دهه 60 از سنین باروری یکی از علت‌های کاهش تعداد تولدها در کشور است که البته سبک زندگی، مسائل اقتصادی و سیاست‌گذاری‌های غلط هم در کاهش تعداد تولدها تاثیرگذار بوده است.

این جمعیت‌شناس درخصوص راهکارها و آلترناتیوهای موجود برای به تعادل رساندن جمعیت و ترغیب دهه شصتی‌ها به فرزندآوری نیز گفت: راهکارهای زیادی برای مدیریت تحولات جمعیتی در دنیا پیش‌بینی شده و امروز غرب بر روی نکات دقیقی در  تحولات جمعیتی فعالیت می‌کند.

وی ادامه داد: ایجاد یک گرایش تخصصی در پزشکی برای «بارداری در سنین بالای 40 سال» از جمله این موارد است که به زنان این اطمینان را می‌دهد که در سنین بالای 40 سال بارداری ایمن داشته باشند، «فریز کردن جنین و تخمک» نیز از دیگر آلترناتیوهای موجود است که زنان را برای باروری در سنین بالاتر امیدوار می‌کند.

*سیاستگذاران و تصمیم‌سازان تحولات نگران‌کننده جمعیتی را جدی نمی‌گیرند

قاسمی با تاکید بر اینکه این روش‌ها وقتی به‌کار می‌آید که دغدغه‌مندی در میان سیاستگذاران و تصمیم‌سازان هر کشور وجود داشته باشد، خاطرنشان کرد: متاسفانه و با عرض تعجب باید بگویم مسئولان کشور ما تحولات نگران کننده جمعیتی را جدی نمی‌گیرند آنها این موضوع را سیاسی می‌بینند در حالی که مساله جمعیت ملی و نگاه به آن باید علمی باشد.

این جمعیت‌شناس با تاکید بر اینکه مسئولان و سیاست‌مداران باید همانند مقام معظم رهبری درباره کاهش جمعیت دغدغه‌مند شوند، ابراز داشت: پس از این مرحله کارشناسان در حوزه جمعیت باید به کار گرفته شوند و یک کار تخصصی جامع در این خصوص صورت گیرد، سپس راهکارهایی متناسب با وضعیت کشور که بخشی از آن مربوط به مشوق‌های پزشکی، فرهنگی و اصلاح سبک زندگی و حتی مشوق‌های اقتصادی است تعریف شود.

وی ابراز داشت: زودتر از آنچه که فکر می‌کردیم نرخ رشد جمعیتی در ایران صفر خواهد شد.

قاسمی با اشاره به اینکه سناریوی سازمان ملل درباره کاهش نرخ جمعیت در ایران جزء معدود سناریوهای منطبق بر پژوهش‌های داخلی است، گفت: براساس این سناریو نرخ رشد در سال 1420 یعنی حدود 22 سال آینده  به عدد صفر می‌رسید، اما پیش‌بینی‌های جدید با توجه به تحولات نرخ باروری نشان می‌دهد این اتفاق حدود ۵ سال زودتر و درسال 1415 رخ خواهد داد و پس از آن شاهد کاهش جمعیت خواهیم بود.

*ایران در آینده با نرخ رشد منفی جمعیت روبرو است

این جمعیت‌شناس با تاکید بر اینکه تحولات جمعیتی با یک الگوی ساده پیش نمی‌رود و امکان تغییر نیز در آن وجود دارد اظهار داشت:اما ما در آینده با نرخ رشد منفی جمعیت روبرو هستیم و این مساله قطعی است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا جمعیت کشور ما با صفر شدن نرخ رشد، بر پایه هشتاد میلیون نفر ثابت می‌ماند پاسخ داد: براساس الگو و پیش‌بینی‌های موجود متاسفانه این اتفاق نخواهد افتاد چرا که  نُرم جایگزینی/جانشینی جمیعتی ( میزانی از نرخ باروری لازم  طی چند دهه برای ثبات نرخ جمعیتی)،  در ایران 2.2 است اما نرخ باروری امروز ما 1.8 ثبت شده است، یعنی تا حدود 2 دهه آینده با شیب بسیار کمتری افزایش جمعیت خواهیم داشت و به عدد 90 میلیون نفر جمعیت خواهیم رسید.

قاسمی ادامه داد: پس از رسیدن به جمعیت 90 میلیونی در ایران شاهد کاهش جمعیت خواهیم بود و دیگر هیچ ضمانتی وجود ندارد که جمعیت ایران روی عدد 80میلیون متوقف شده و سقوط نکند.

این جمعیت‌شناس خاطرنشان کرد: بر این اساس کاهش جمعیت در ایران قطعا ادامه خواهد یافت.