حضور شناورهای صیادی بیگانه که تعدادشان تنها در استان خوزستان تا ۵ هزار عدد برآورد شده است، از نوروز امسال با انتشار خبر جنجالی صید در آب‌های ایران توسط کشتی‌های ترال چینی، ابعاد تازه‌ای یافت و به یک کلاف سردرگم و البته معمایی پیجیده تبدیل شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، می‌گویند «توسعه پایدار» یعنی حفاظت از منابع تجدیدناپذیر. آبزیان دریایی را هم جز منابع تجدید ناپذیر حساب میکنند تا صید بی‌رویه را محدود کنند. در این راستا ایجاد محدودیت روی صیدِ بی‌رویه اصلی‌ترین سیاست «سازمان شیلات ایران» در سال‌های گذشته بوده است؛ با این حال صیادانی که در دریای عمان و خلیج فارس کار میکنند و مدعی آجر شدن نانشان هستند، چندی است فریاد برآورده‌اند: سختگیری برای ماست نه شناورهای صیادی بیگانه!
حضور شناورهای صیادی بیگانه که تعدادشان تنها در استان خوزستان تا ۵ هزار عدد برآورد شده است، از نوروز امسال با انتشار خبر جنجالی صید در آب‌های ایران توسط کشتی‌های ترال چینی، ابعاد تازه‌ای یافت و به یک کلاف سردرگم و البته معمایی پیجیده تبدیل شد.
البته صید ترال یا ترالینگ (کف روبی) از همان ابتدا توسط شیلات تکذیب شد با این حال از روز شنبه که «محمدعلی حسن‌زاده» معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی اعلام کرد کشتی‌های چینی قرارداد رسمی اجازه بلندمدت برای ماهیگیری در عمق ۲۰۰ متری آب‌های ایران در دریای عمان را دارند، این پرسش برای افکار عمومی ایجاد شد که چرا شیلات ایران تا به حال، حضور چینیها را از اساس منکر می‌شد.
هرچند شیلات کوتاه نیامد و بلافاصله سخنان معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی را تکذیب کرد؛ چراکه صدور مجوز صید برای داخلی‌ها و خارجی‌ها تنها در دست شیلات ایران است. به هر روی سازمان بنادر و دریانوردی هوشمندانه و البته نه در زمان مناسب توپ را به زمین شیلات انداخت.
عمق ۲۰۰ متری دریای عمان در دست چینیها
طبق تعهدات بین‌المللی حقوق دریاها و آب‌های سرزمینی، از خط ساحلی تا ۱۲ مایلی محدوه آب‌های سرزمینی تا ۲۴ مایل منطقه مجاور و ۲۰۰ مایل که معادل ۳۷۰ کیلومتر از خط ساحلی است «منطقه انحصاری-اقتصادی» محسوب می‌شود. عمق ۲۰۰ متری دریای عمان هم منطقه انحصاری و اقتصادی محسوب می‌شود.
طبق عهدنامه ۱۹۶۲ حقوق دریاها، دولت‌های ساحلی در این منطقه از دریا حقوقی دارند. ازجمله: حق انحصاری حفاظت و اداره منابع طبیعی جاندار یا بی‌جان دریایی در بستر، زیر بستر و آب‌های روی آن در اختیار کشور ساحلی می‌باشد. اما اگر چینیها و در کل خارجی‌ها با کشتی‌های ترال خود یا هر تجهیزات پیشرفته دیگری به جای برداشت «مازادِ آبزیان» دریای عمان همه منابع بستر دریا و زیر بستر را برداشت کنند، آن وقت چه می‌توان گفت؟ چگونه می‌توان از مجوزی که برای صید به آنها داده شده است، دفاع کرد؟ اساسا شیلات و دریابانی چگونه می‌توانند به این پرسش‌ها پاسخ دهند آنهم در شرایطی که صیادان استان سیستان و بلوچستان از منقرض شدن بسیاری از ماهی‌ها به واسطه صید بی‌رویه چینیها و متعاقب آن فقیر شدن صحبت میکنند.
محلی‌ها می‌گویند چینیها کف دریا را با تجهیزات خود می‌سابند؛ حتی تخم ماهی‌ها و صدف‌ها را هم می‌برند: چیزی برای ما باقی نگذاشته‌اند. چینیها ما را بیچاره کرده‌اند. این را مرتضی صیاد اهل چابهار به ایلنا می‌گوید. او ادامه می‌دهد: اگر این وضع ادامه پیدا کند باید برویم دنبال کار بنایی چون چابهار توسعه پیدا نکرده و کار دیگه‌ای پیدا نمیشه.
از مرتضی در مورد حضور چینیها در ۲۰۰ میلی دریا می‌پرسم. با تعجب می‌پرسد: باور می‌کنید؟! کشتی‌ها نزدیک ساحل هم میان. محلی‌ها ازشون نزدیکی‌های ساحل عکس گرفتن. البته من از قول مسئول‌های شیلات استان شنیدم که چینیها تنها دارن ماهیهای حرام گوشت صید می‌کنن و می‌برن ولی چرا همین امکانات صید رو در اختیار خود ما نمی‌گذارند تا مفت دست چینیها نیفته. من شنیدم کشورهای دیگه پول خوبی بابت خرید این ماهی‌ها پرداخت میکنند. البته اگر تا الان چینیها چیزی از این ماهی‌ها باقی گذاشته باشند.
ماهی اسپک نمونه‌ای از این ماهیان حرام گوشت است. اسپک از گونه یال اسبی‌ها و فاقد گوشت است. برآورد می‌شود که هم اکنون ۶۰۰ گونه ماهی یال اسبی در دریای عمان و خلیج فارس زندگی کنند. هر کیلو اسپک ماهی هم اکنون ۵۰ هزار تومان خرید و فروش می‌شود و لذا فروش آن می‌تواند ارز آوری فراوانی داشته باشد. اینگونه صیادان محلی در دامن فقر رها نمی‌شوند و به این فکر نمیکنند که به سراغ بنایی یا کارهای ساختمانی بروند.
مرتضی در پاسخ به این پرسش که برخورد چینیها با صیدان محلی چگونه است، می‌گوید: دوستان من چند باری با لنج‌هاشون با چینیها برخورد کردن. میگن برخوردهای خوبی باهشون نداشتن. محلی‌ها تعریف می‌کردن که از روی کشتی‌هاشون با شلنگ‌های آتش نشانی با فشار زیاد به سمت‌شون آب می‌پاشیدند.
بارها برخوردهای خشن، غیرحرفه‌ای، غیرمسئولانه و خارج از عرف چینیها با صیادن ایرانی که با شناورهای کوچک در حال صید گزارش شده است. در سال ۱۳۹۱ کلیپی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که نشان می‌داد چینیها چند صیاد ایرانی که لنج‌هایشان در دریا گم شده بود را می‌کشند. البته این کلیپ هیچگاه رد یا تایید نشد اما گویای این واقعیت است که صیادان بلوچ برای داشتن درآمد ناچیز یا به اصطلاح آب باریکه، چه مشتقت‌هایی را تحمل میکنند.
مرتضی ادامه می‌دهد: به هر صورت درآمدهای همه صیادهای بلوچ کاهش پیدا کرده و اگر در این شرایط دولت قیمت سوخت عرضه شده به لنج‌ها را افزایش بدهد ناچار می‌شویم که قید کار در دریا رو به کل بزنیم.
کاهش درآمدهای صیادان که مرتضی و تمام صیادان سیستان و بلوچستان بر روی آن تاکید میکنند هر روزی که می‌گذرد مصیبت‌بار تر می‌شود. برخی می‌گویند درآمد صیادان در هر ماه به کمتر از ۱ میلیون تومان رسیده است. در واقع صحبت از درآمد ۵۰۰ هزار تومانی، ۶۰۰ هزار تومانی و ۷۰۰ هزار تومانی مطرح می‌شود آنهم در شرایطی که هزینه‌های یک زندگی آبرومندانه قطعا بالای ۳ میلیون تومان از قول برخی منابع و ۴ میلیون تومان یا ۵ میلیون تومان از قول برخی منابع دیگر است.
سفره‌های صیادان در حالی خالی از ماهی و آبزیان دیگر است که چینیها حتی به کوسه‌هایی که در بخش‌هایی از دریای عمان رحم نمیکنند؛ چرا که سوپ بال کوسه خوراکی محبوب و البته گرانی در این کشور است. اما شیلات ایران در برخورد با رفتارهای غیرمسئولانه چینیها به نفع مردم ایران چه کرده است؟
خرید کشتی‌های صیادی در توان بومیان نیست
البته روابط عمومی شیلات ایران مانند همیشه در پاسخ به ایلنا حضور کشتی‌های چینی در آب‌های خلیج فارس را تکذیب می‌کند: شناورهایی که از آنها صحبت میکنند چینی نیستند. در واقع اجاره به شرط تمکلیک هستند و مالکیت ایرانی دارند و با پرچ ایران فعالیت میکنند. اگر هم می‌گویند چینی به این خاطر هست که این کشتی‌ها یا شناورها ساخت کشور چین هستند. البته این شناورها فقط ساخت چین نیستند؛ چراکه شناورهایی ساخت کشورهای ایسلند، نروژ، تایوان، تایلند، چین و ژاپن هم در آب‌های ایران داریم. این شناورها یا خریداری شده‌اند یا اجاره شده‌اند؛ چراکه قیمت بالایی دارند برای همین در توان بومیان نیست که آنها را خریداری کنند.
روابط عمومی شیلات ایران در ادامه اضافه کرد: بر همین اساس بهره‌برداران این کشتی‌ها ایرانی هستند و ممکن است که خدمه خارجی داشته باشند. این کشتی‌ها اجاره شده‌اند و بهره‌بردار ایرانی دارند و فانوس ماهی صید میکنند که در پودرر ماهی استفاده می‌شود و به خاطر صادرات ارز آوری دارد. این در شرایطی است که ما قبلا پودر ماهی را وارد می کردیم اما حالا صادرکننده شده‌ایم تا چرخ اقتصاد ممکلت بچرخد. حالا ممکن است موارد دیگری هم در حین صید فانوس ماهی به تور بیفتد اما مقدار آن بسیار بسیار ناچیز است و لذا هیچ صدمه‌ای به ذخایر دریایی و صیادان ایرانی نمی‌زند.
روابط عمومی شیلات ایران با اشاره به عکس‌های منتشر شده در فضای مجازی که صیادان خارجی را حین صید در آب‌های ایران نسان می‌دهند، تاکید کرد: اینکه یک عکسی منتشر شود که چند چینی بالای یک کشتی چندماهی دستشان هست چیزی را ثابت نمی‌کند. هیچ شناور چینی مجوز صید در آب‌های ایران ندارد. هفته پیش در بازدیدهای ما مشخص شد که هرچه مردم از حضور چینیها در آب های خلیج فارس می‌گویند صرفا شنیده‌های آنهاست و خودشان چیزی ندیده‌اند. فیلم‌هایی هم که پخش می‌شود مربوط به ایران نیست و آب‌های خارج است.
روابط عمومی شیلات ایران در پاسخ به این پرسش که آیا کشتی‌هایی که در اختیار ایران است، از نوع ترال (کف روب) هستند، تصریح کرد: خیر. این کشتی‌ها صید میان آبی میکنند اما ترال‌ها کف روب هستند. ماهیهایی که صید می‌شوند میکروفیله و فانوس ماهی هستند که به آنها ماهیهای بندانگشتی هم گفته می‌شود. ماهیهای یال اسبی هم صید می‌شوند به هر حال ماهیهای که صید می‌شوند آن ماهیهایی نیستند که صیادان ایرانی با صید آنها امرار معاش میکنند. ظرف یکی دو سال آینده علاوه بر اینکه تمام نیاز پودرماهی داخل را تامین می‌کنیم بلکه آن را صادر هم می‌کنیم.
روابط عمومی شیلات در پاسخ به این پرسش که هدف از حضور خدمه خارجی در کشتی‌های صیادی چیست و چرا از صیادان ایرانی برای صید ماهیهای بندانگشتی استفاده نمی‌شود، تاکید کرد: در این کشتی‌ها هم خدمه خارجی داریم و هم خدمه ایرانی. کشورهایی که کشتی‌ها را از آنها اجاره می‌کنیم می‌گویند: ما شناور را با خدمه اجاره می‌دهیم. حتی ممکن است که کاپیتان‌های این کشتی‌ها خارجی باشند. منتها بحث این است که ملوان‌های ایرانی در کنار آنها آموزش ببینند تا در آینده ما به خارجی‌ها بگوییم دیگر به خدمه شما نیازی نداریم که این یعنی توجه به بحث اشتغال‌زایی در داخل. ظرف یک یا دو سال آینده هم در کشتی‌های صیادی از خدمه ایرانی استفاده می‌کنیم.
روابط عمومی شیلات ایران در حالی بر عدم تخریب محیط زیست به واسطه صید فانوس ماهی‌ها و به صورت کلی ماهیان حرام گوشت تاکید می‌کند، که پیشتر «کیانوش جهانبخش» عضو شورای شهر بندرعباس اعلام کرده بود: حتی همین ماهیان حرام هم بخشی از چرخه حیات هستند و اگر بی رویه صید شوند، به چرخه آبزیان آسیب می‌رسانند و اینگونه نیست که چون آبزیان حرام گوشت هستند باید آنها را بی‌رویه صید کرد.
جهانبخش همچنین از قول فرماندار جاسک گفت: چندی قبل با برخی از خبرنگاران به دریا رفته بودند و شاهد فرار کارگران چینی از روی عرشه کشتی بودند و زمانی که وارد انبار آن کشتی می‌شوند، بیشتر از آنکه فانوس ماهی صید شده باشد، برخی از ماهیهای که فصل صید آنها نبوده، در انبار آنها موجود بوده است.
صدور مجوز برای ۲ تن و نیم بال کوسه
این عضو شورای شهر بندرعباس در عین حال به موضوع صید کوسه هم اشاره می‌کند اما شیلات در پاسخ به ایلنا به این مورد اشاره نکرده است: چند کارشناس زیست محیطی اخیرا به من اطلاع دادند که مجوز نزدیک به ۲ تن و نیم بال کوسه برای صادرات گرفته شده است که امیدواریم مسئولان به این موضوع حتما پاسخ شفافی بدهند. شما ببینید که چه میزان کوسه باید صید شود که ۲ تن باله کوسه از آن جدا شود، کوسه‌ای که نقش مهمی در چرخه آبزیان دریا دارد.
به ذهن مخاطبان صحبت‌های جهانبخش این نکته متبادر می‌شود که شیلات ایران تمام واقعیتها را به رسانه‌ها نمی‌گوید و لذا برای یافتن تمام تکه‌های پازل باید نکات دیگری هم روشن شود. به نظر می‌رسد که بررسی تمامی ابعاد حضور چینیها در منطقه انحصاری-اقتصادی دریای عمان می‌تواند این کلاف سردرگم را تا حدی باز کند.
اما شیلات این مورد را هم به کل رد می‌کند. به هر روی به نظر نمی‌رسد که افکار عمومی از پاسخ‌های شیلات قانع شده باشد و نیاز به شفاف‌سازی وجود دارد. برای نمونه شیلات می‌تواند قراردادهایی که با مالکان کشتی‌های چینی بسته است را منتشر کند. ضمن اینکه فعالان حوزه دریانوردی می‌گویند که شیلات سال‌هاست مدعی آموزش صیادان ایرانی در کشتی‌های صیادی در کنار ملونان و صیادان خارجی است.
اظهارات گاه و بیگاه مقام‌های شیلات، به ابهامات حضور کشتی‌های صیادی بیگانه افزوده است و در چنین فضایی ساخت شایعات و درهم ریختگی شایعات با واقعیتها امری اجتناب‌ناپذیر است. ابعاد تخریب محیط زیست به سبب تردد کشتی‌های صیادی باید توسط سازمان محیط زیست روشن شود و صرف اینکه شیلات ایران بگوید آسیبی به محیط زیست نمی‌رسد، کفایت نمی‌کند.
در کنار این موضوعات مربوط به حضور مستقیم چینیها که شیلات آن را رد می‌کند، گفته می‌شود که صیادان ایرانی صید خود را به چینیها می‌فروشند. «نورشاه ملازهی» دبیرنظام صنفی کشاورزی سیستان و بلوچستان در این مورد به ایلنا، می‌گوید: صیادان ایرانی ماهیهایی که در ایران مصرف نمی‌شود را جمع‌آوری میکنند و به چینیها می فروشند. سفره ماهی، اسپک ماهی، مرکب ماهی، گربه ماهی و… از این دست ماهی‌ها هستند.
دولت به حال صیادان فکری کند
به هر صورت ماهیهایی که در بازار داخل مورد مصرف دارند هم، کمیاب شده‌اند و لذا دولت باید فکری به حال صیَادانی کند که معیشتشان از این راه می‌گذرد. باید توجه داشت که صیادانی که روی لنج‌ها کار میکنند و به ازای میزان صید دستمزد می‌گیرند و منبع درآمد ثابتی ندارند. این روزها جیب ۲۴ هزار صیاد سیستان و بلوچستانی همانند دریایی که در آن کار میکنند، خالی است.
گزارش: پیام عابدی