مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با انتشار گزارشی مفصل، تازه‌ترین وضعیت موجود و ابعاد مساله ازدواج دختران در سنین پایین را در مناطق مختلف ایران مورد بحث و بررسی قرار داده است.
گزارش این مرکز که به تازگی منتشر شده، نشان می‌دهد بالاترین فراوانی ازدواج دختران در ایران طی سال های 1391 تا 1395، در گروه سنی ۱۵ تا ۱۹ سال با ۱۹۶ هزار و ۵۲۹ مورد و گروه سنی ۲۰ تا ۲۴ سال با ۲۰۴ هزار و ۲۰۲ مورد بوده است.
بهنام قلی‌پور, ایران‌وایر
در سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۵، 9/4 تا 6/5 درصد، یعنی به طور میانگین، سالانه حدود ۴۰ هزار مورد از کل ازدواج‌های ثبت شده در کشور نیز در گروه سنی ۱۰ تا ۱۴ ساله قرار داشته اند.
این آمار با آخرین یافته‌های «پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان» که در سال ۱۳۹۴ منتشر و در آن مشخص شده است ۴۷ درصد پاسخگویان مناسبت‌ترین سن برای ازدواج دختران را ۱۶ تا ۲۰ سال و ۳۹ درصد نیز ۲۱ تا ۲۵ سال دانسته‌اند، مطابقت دارد.
این مرکز در ادامه گزارش خود به بررسی وضعیت ازدواج دختران زیر ۱۴ سال بین سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۵ پرداخته که نتیجه این یافته‌ها، در جدول زیر آمده است:
داده های این جدول نشان می‌دهند که در این سال‌ها ازدواج‌های در سنین پایین برحسب سن زوجه، 9/4 تا 6/5 درصد از کل ازدواج‌های ثبت شده در کشور را به خود اختصاص داده اند.
این آمار در سال ۱۳۹۱ روند صعودی دو درصدی داشته و در سال ۱۳۹۲ تغییر چندانی نکرده اما در سال ۱۳۹۳، 5/2 درصد دچار کاهش شده است و این سیر نزولی در سال ۱۳۹۴ نیز با 1/8 درصد به چشم می‌خورد. در سال ۱۳۹۵ این آمار بار دیگر روند صعودی را طی کرده است.
طبق این جدول، ازدواج در این گروه سنی رو به افزایش نیست و با آهنگی کند دارای نوسان است. با این‌حال، باید این نکته را در نظر داشت که احتمالا به دلیل محدودیت‌های قانونی، فرهنگ عمومی و همچنین مناطق جغرافیایی که چنین ازدواج‌هایی در آن ها شایع هستند، آمار واقعی ازدواج‌ها در این گروه سنی بیش از آمار رسمی موجود باشد. بنابراین، می‌توان درصد قابل توجهی از ازدواج‌های غیرثبتی را در این گروه سنی لحاظ کرد.
همچنین باید به این نکته توجه داشت که این ازدواج‌ها بیشتر در بین جمعیت اتباع غیرایرانی روی می‌دهند و در تمام استان‌های کشور دارای پراکندگی هستند.
آمار استفاده شده در گزارش مرکز پژوهش های مجلس حاکی از آن هستند که ازدواج‌های ثبت شده در گروه سنی ۱۰تا ۱۴ سال، ۳۹ هزار و ۴۵ مورد و در گروه سنی زیر ۱۰ سال، ۲۳۳ مورد بوده اند که نشان می‌دهد داشتن دست‌کم سن ۱۰ سال در موضوع سن ازدواج در جامعه به طور کلی رعایت شده است.
پراکندگی ازدواج در گروه سنی ۱۴ سال و کمتر از دیگر یافته‌های مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش جدید خود است که جدول زیر این پراکندگی را در ۳۱ استان ایران نشان می‌دهد:
این جدول حکایت از آن دارد که سال ۱۳۹۵ براساس نسبت ازدواج در گروه سنی ۱۴ سال و کمتر برحسب سن زوجه به کل ازدواج‌های ثبت شده در هر استان، زنجان با رقم 57/13، بالاترین درصد افراد ازدواج کرده در این گروه سنی را در کل استان‌های کشور به خود اختصاص داده است.
استان آذربایجان شرقی هم با 70/11 درصد و استان خراسان شمالی با 36/11 درصد، در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند.
سه استانی که کمترین درصد را به خود اختصاص داده‌اند نیز سمنان، اصفهان و تهران هستند.
براساس تعداد ازدواج ثبت شده در این گروه سنی، سه استانی که بیشترین تعداد ازدواج زوجه در گروه سنی ۱۴ سال و کمتر در آنها ثبت شده است، استان های خراسان رضوی با شش هزار و ۸۰۹، آذربایجان شرقی با چهار هزار و ۱۶۲ و خوزستان با دو هزار و ۶۰۰ مورد هستند.
در مقابل، کمترین تعداد ازدواج‌های ثبت شده در این گروه جمعیتی مربوط است به استان‌های سمنان با ۱۱۲، ایلام با ۱۸۷ و کهگیلویه و بویراحمد با ۲۳۰ مورد.
با وجود این رده‌بندی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی که براساس آمار رسمی آن را انجام داده است، برخی پژوهش‌های میدانی نتایج متفاوتی را از بیشترین میزان شیوع ازدواج در سنین پایین ارایه می‌دهند.
یافته‌های پژوهشگر و نویسنده کتاب «طنین سکوت» نشان می‌دهد که ازدواج و طلاق کودکان در هفت استان خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، خوزستان، سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی، هرمزگان و اصفهان بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده اند.
استان‌های اصفهان و هرمزگان در حالی در این پژوهش به عنوان استان‌های دارای بیشترین فراوانی ازدواج در سنین پایین ذکر شده‌اند که طبق آمار رسمی ثبت شده، اصفهان به همراه تهران، آخرین استان و هرمزگان در رتبه ۱۵ ازدواج در این گروه سنی قرار دارند.
بررسی فاصله سنی زوجین در زمان ازدواج، یکی دیگر از شاخص‌های گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس را تشکیل داده است که در نوع خود اطلاعات جالبی دارد. این شاخص به بررسی این موضوع می‌پردازد که بیشترین ازدواج‌ها با کدام فاصله سنی میان زوجین روی داده و نیز الگوی ازدواج از لحاظ تفاوت سنی زوجین به چه صورت است:
آمارهای ارایه شده ازسوی سازمان ثبت احوال در مورد فاصله سنی زوجین در ازدواج‌های پنج سال اخیر که زوجه در گروه سنی ۱۴ سال و کمتر قرار دارد، نشان می‌دهد که بیش ترین ازدواج‌های ثبت شده با فاصله سنی ۱۰ سال بوده اند.
به عبارت دیگر، بیشترین ازدواج‌های ثبت شده دختران گروه سنی ۱۴ سال و کمتر با پسران گروه سنی ۲۰ تا ۲۴ سال رخ داده اند. براساس این داده ها، فاصله سنی ۱۵ تا ۲۰ سال زوج با زوجه با تعداد ۹ هزار و ۴۷۸ مورد ازدواج، گروه سنی دوم ازدواج است و فاصله سنی 5 تا ۹ سال زوجه با زوج با پنج هزار و ۹۴۱ نفر، سومین گروه سنی است.
با این حال، فاصله‌های سنی ۲۰ تا ۲۴ سال با یک هزار و ۴۸ مورد، ۲۵ تا ۲۹ سال با ۱۳۸ مورد، ۳۰ تا ۳۴ سال با ۶۳ مورد، ۳۵ تا ۳۹ سال با ۲۹ مورد، ۴۰ تا ۴۴ سال و ۴۵ تا ۴۹ سال هر کدام با هفت مورد، ۵۰ تا ۵۴ سال و ۵۵ تا ۵۹ سال نیز با سه مورد ازدواج، موارد خاص و فاصله‌های سنی غیرَطبیعی در ازدواج هستند که در این سال ها رخ داده اند.
وجود یک مورد ازدواج زوج با فاصله ۵۰ تا ۵۴ سال با زوجه زیر ۱۰ سال، حادترین و مساله‌دارترین وجه مربوط به این موضوع است.
بنابراین، در یک جمع‌بندی کلی براساس شاخص‌های جمعیت‌شناختی، چنین به نظر می‌رسد که در خصوص موضوع مورد بحث، یعنی سن مناسب ازدواج از نظر عینی و ذهنی، گروه سنی ۱۵ تا ۱۹ سال به عنوان گروه سنی مناسب در جامعه ایران دانسته می‌شود.
هم اکنون ازدواج‌های سنین پایین و به صورت خاص، گروه سنی ۱۴ سال و کمتر دختران براساس آمارهای ارایه شده از سوی سازمان ثبت احوال کشور، ۵/۵ درصد از ازدواج‌های کل کشور را به خود اختصاص داده اند.
از نظر پراکندگی جغرافیایی، نتیجه گزارش مرکز پژوهش های مجلس حاکی از آن است که ازدواج در گروه‌های سنی ۱۴ سال و کمتر در همه استان‌های کشور وجود دارد و از جهت توسعه یافتگی یا عدم توسعه یافتگی نیز از الگوی مشخصی تبعیت نمی‌کند.
این مساله نشان می‌دهد که موضوع ازدواج در سن ۱۴ سال و کمتر بیشتر تابع متغیرهای فرهنگی است.