در فهرست طولانی شرکت‌هایی که این روزها با معلق ماندن برجام و بازگشت دوباره تحریم‌ها، ترجیح می‌‌دهند دل از بازار بزرگ ایران بکنند و بروند، نام‌هایی چون توتال و زیمنس، بیشتر جلوه‌گرند. همه حواس‌شان هست که هند نفت ایران را می‌خرد یا چین چقدر خرید نفت را کاهش می‌دهد ولی یک فهرست دیگر هم وجود دارد که خروج‌شان چندان به چشم نمی‌آید؛ شرکت‌هایی که قرار بود در بازار محیط زیست ایران باشند ولی رفته‌اند یا دارند می‌روند.
ایران‌وایر: آرزو میرزاخانی
ایران به خاطر وسعت و شرایط جغرافیایی خود از جمله وجود 28 میلیون هکتار زمین مناسب برای بهره گیری از انرژی خورشیدی و 2.1 میلیون هکتار زمین با متوسط سرعت باد سالانه ۸متر در هر ثانیه، یکی از مناسب‌ترین مکان‌ها برای بهره‌برداری از انرژی های تجدید پذیر به ویژه خورشیدی و بادی و یک بازار جذاب برای سرمایه‌گذاری خارجی است. به همین دلیل، در سه سال گذشته، شرکت‌های متعددی هوس حضور در بازار ایران کردند.
اولین نام این فهرست، شرکت کوئرکاس کاس (Quercus) است، یک شرکت انگلیسی در زمینه تولید انرژی های نو است که ۲۹شهریور۹۶، در لندن، یک روز پس از سخنان پر از هشدار و تهدید دونالد ترامپ در سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی از قرارداد ۵۰۰میلیون یورویی برای ساخت بزرگترین نیروگاه خورشیدی در ایران، رونمایی کرد. یک رونمایی معنادار که پیامش بی اعتنایی به تهدید و سیاست ترامپ نبود و قرار بود این شرکت یک نیروگاه خورشیدی با ظرفیت ۱۰۰۰مگاوات و کارخانه تولید صفحه‌های خورشیدی در ایران با ظرفیت تولید ۵۰۰مگاوات در سال در ایران بسازد. این مهم‌ترین قرارداد انگلیسی‌ها با ایران در دوران پس از برجام بود. با این وجود، ۲۴مرداد۹۷، یعنی ۹روز پس از امضای فرمان اجرایی بازگشت تحریم‌های ایران توسط دونالد ترامپ، شرکت کوئرکاس خبر داد که تمام فعالیت‌های خود در ایران را متوقف می‌کند.
یک قرارداد بزرگ دیگر را شرکت نروژی « ساگا» امضا کرد. قراردادی که ۲۵مهر۹۶ خبرش اعلام شد و گفته شد قرار است در یک قرارداد ۲.۵میلیارد یورویی، نیروگاه‌های خورشیدی با ظرفیت دو گیگاوات در اطراف کویر مرکزی ایران بسازد، حدود ۴۰ برابر ظرفیت فعلی تولید انرژی خورشیدی در ایران. این قرارداد دومین قرارداد بزرگ پس از برجام محسوب می‌شد و همان زمان رسانه‌ها آن را نشانه بی‌توجهی نروژی‌ها به فشارهای آمریکا توصیف کردند. قرارداد البته مبهم و مشکوک بود. شرکت نروژی طرف قرارداد، یک شرکت کوچک متعلق به یک مهندس برق که سال ۲۰۱۵ با سرمایه ۴هزار دلار تاسیس شده بود و سود سالانه‌اش در سال ۲۰۱۶، فقط ۳هزار دلار بود. شرکت ایرانی طرف قرارداد هم یک شرکت گمنام وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام – از مجموعه اقتصادی زیر نظر آیت‌الله خامنه‌ای- بود. در مراسم امضای این قرارداد که در خانه لارس نوردارم، سفیر نروژ در تهران برگزار شد، هیچ مقام وزارت نیرو حضور نداشت و مجید نامجو، وزیر پیشین نیرو هم گفته بود برند ساگاانرژی برای او ناشناخته است. اما همین قرارداد عجیب که بیشتر نمایشی برای جذب سرمایه‌گذاری محسوب می‌شد نیز چند روز پس از اعلام بازگشت تحریم‌ها، به رسانه‌ها خبر داد که فعالیتش را متوقف کرده است.
یک شرکت مهم دیگر، شرکت MECI است که هولدینگ سوئیسی است. توافقنامه ۸۳۹میلیون دلاری این شرکت ۱مهر۹۵ رسانه‌ای شد و قرار بود در شمال ایران در طول ۵سال، یک نیروگاه بادی با ظرفیت تولید ۲۷۰مگاوات ساخته شود. این هولدینگ که در حوزه حمل و نقل دریایی هم با این مبادله تجاری داشت، ۲۲اردیبهشت۹۷ یعنی ۴ روز پس از اعلام خروج آمریکا از برجام اعلام کرد که در حال بررسی و تجدیدنظر در خدمات، عملیات و مناسبات تجاری خود با ایران است.
شرکت آلمانی «سولار وات» هم مشتری این بازار بود. ۱۷مهرماه۹۶ رسانه‌ها خبر دادند که این شرکت در یک همکاری مشترک با شرکت «توسعه راهکارهای بازار پرسیا»، قصد ایجاد یک نیروگاه خورشیدی ۱۰۰مگاواتی به ارزش ۱۲۰میلیون دلار در شهرستان میبد در استان یزد دارد و برای ایجاد یک نیروگاه خورشیدی ۵۰۰مگاواتی هم برنامه‌ریزی می‌کند. عملیات بهره برداری از فاز نخست این پروژه در 24 مهر 96 آغاز شد و قرار بود تا پایان همان سال تکمیل شود.
شرکت آلمانی «سان فارمینگ» یک شرکت دیگر فعال در حوزه انرژی خورشیدی در ایران است. این شرکت ۱۸مهر۹۵، قراردادی به ارزش ۸۲۰میلیون دلار برای ساخت نیروگاه انرژی خورشیدی ۲۰مگاواتی در شمال ایران یعنی در مناطق منجیل و لوشان امضا کرد. سان فارمینگ در مرحله اول 4 پروژه نیروگاه خورشیدی با ظرفیت 4 مگاوات را در رودبار انجام داد.
یک نیروگاه بادی به ارزش ۸۲میلیون دلار در منطقه آزاد اروند هم را باید به این فهرست افزود که بر اساس تفاهم نامه ای در سال 95 قرار بود با مشارکت شرکت آلمانی EAB NEW ENERGY GMBH و با ظرفیت تولید 200 مگاوات برق ساخته شود و مراسم کلنگ زنی آن در آذرماه سال 95 انجام شد. با این وجود اخباری در خصوص میزان پیشرفت یا اتمام این پروژه‌ها منتشر نشده است.
اگرچه هنوز این شرکت ها به طور رسمی اعلام نکرده‌اند که قصد ترک ایران را دارند اما پبش بینی می شود که با توجه به سخنان مقامات آلمانی در ماه‌های اخیر در خصوص اینکه راهی جز پذیرش تهدیدهای آمریکا و ترامپ ندارند، این شرکت‌ها مجبور هستند پیش از پایان مهلت تعیین شده فعالیت های خود را متوقف کنند. اردییهشت ماه امسال یعنی تنها کمی پس از خروج آمریکا از برجام هم، نشریه آلمانی “بیلد” در این باره نوشت که تجارت شرکت های آلمانی با ایران، اکنون مانند سیب زمینی داغی شده است که هیچ کس نمی خواهد آن را در دستش نگه دارد.
شرکت اسکاتک سولار نروژ هم به دنبال راه اندازی یک پروژه انرژی خورشیدی به ارزش ۱۳۲میلیون دلار بود. مدیر عامل این شرکت در مصاحبه ای که سال گذشته با رویترز داشت گفته بود که قرار است در گام نخست این نیروگاه 120 مگاوات و در گام بعد 500 مگاوات برق تولید کند. با این وجود به نظر می رسد این پروژه در حد مذاکره باقی ماند زیرا در همان زمان رایموند کارلسن، مدیرعامل این شرکت گفت که علاقه ای به افشای زمان قرارداد با ایران ندارد زیرا به دنبال حلب اعتماد بانک های خارجی برای همکاری با ایران است.
در این میان، برخی از پروژه هایی که در مقیاس کوچکتر بودند نیز در سال 96 تکمیل شدند. به عنوان مثال در اواخر مردادماه نیروگاه خورشیدی مونک با ظرفیت ۲۰ مگاوات در استان کرمان که سرمایه گذاری مشترک شرکت های آدور آلمان و دورین سوئیس بود تکمیل شد. تابستان همان سال نیز شرکت برق و انرژی قادیر ایران و شرکت متکا یونان اعلام کردند که کار ساخت یک کارخانه ۱۰ مگاواتی نزدیک به اصفهان را به اتمام رسانده اند و در ماه بهمن نیز یک نیروگاه انرژی خورشیدی ۱۴ مگاواتی در غرب همدان افتتاح شد. در نهایت تا پایان سال 96 اعلام شد که دولت ایران تاکنون 48 پروژه تولید برق از طریق انرژی های نو را تایید کرده است. در این بین اما چین کشوری است که در زمان تحریم ها هم قراردادهای همکاری جدیدی با ایران منعقد می‌کند. شرکت بین‌المللی نورینکو چین تیرماه امسال و درست بعد از تهدیدهای ترامپ، قراردادی با استانداری قم امضا کرد تا ساخت نیروگاه خورشیدی 30 مگاواتی را در این منطقه آغاز کند و بر اساس این قرار داد ظرف مدت 6 ماه نیروگاه خورشیدی در در محدوده قم و در مسیر کهک راه انداری خواهد شد. البته یک شرکت قبرسی هم سه ماهه اول امسال قراردادی به ارزش 10 میلیون و 800 هزار یورو و با تعهدی 10 ماهه برای ایجاد نیروگاه خورشیدی در جاده کوه سفید قم با ایران امضا کرده است.
این نخستین بار نیست که تهران شاهد خروج ناگهانی سرمایه گذاران خارجی و کوچ آنان است. این اتفاق پیشتر هم افتاده بود. در سال۲۰۱۲، شرکت دانمارکی وستاس(Vestas) که بزرگترین و معتبرترین تولید‌کنند‌ه‌ی توربین‌های بادی است، به خاطر تحریم‌ها از ایران رفت. شرکت آلمانی وارتا (VARTA)حاضر به ارائه باتری خورشیدی نشد و کمپانی اشتات‌اویل (Stadtoil) نروژ نیز که قرار بود در زمینه کاهش انتشار گاز دی اکسید کربن با شرکت نفت فلات قاره ایران (IOOC) همکاری کند در سال ۲۰۱۰ همکاری خود با ایران را قطع کرد.
علاوه بر شرکت‌های خارجی، انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر ایران هم در گردنه تحریم‌ها گرفتار شده است. متین رضائیان، این انجمن که در زمینه تولید انرژی خورشیدی برای روستاها فعال بود، ۹مرداد به خبرگزاری ایسنا گفته است با توجه به قیمت ارز و دشواری واردات تجهیزات به دلیل تحریم‌ها، پروژه‌های پنل خورشیدی در استان‌های البرز و قزوین و کرمان متوقف شده است. در همین حال، به گفته سید جواد موسوی، عضو دیگر این انجمن، دولت ایران هم در فهرست ۲۶گانه برای اختصاص ارز دولتی، سهمیه‌ای به انرژی‌های تجدیدپذیر نداده و سیاستی برای حمایت از این حوزه در دوران تحریم و بحران ارزی ندارد.
ایران امید داشت با اجرایی کردن برنامه‌های متعدد در حوزه انرژی‌های خورشیدی و بادی، نه تنها به خاموشی هایی که تابستان امسال اتفاق افتاد پایان بدهد بلکه با کمک آنها تا افق سال 1400 ظرفیت تولید انرژی نیروگاه های تجدیدپذیر را به پنج هزار مگاوات برساند. رویایی که اکنون برباد رفته به نظر می‌رسد.