نقاط قوت جمهوری اسلامی که باعث شده این رژیم حدود چهار دهه دوام بیاورد چیست؟
یکی از آنها و شاید مهم‌ترین آنها نادانی است.
هرجا پای جهل و نادانی درمیان باشد، همان‌جا جمهوری اسلامی تاسیسات درست کرده و چادر زده است. این نادانی که در حوزه‌هایی میان حاکمان و بخش‌ها و اقشاری از مردم مشترک است، در چهار قلمرو به‌خوبی قابل تبیین است: باور به نظریه توطئه در سیاست، فقه‌باوری در حوزه دین، غرب‌ستیزی در روابط خارجی و خودویژه‌پنداری در قلمرو اخلاق و روابط اجتماعی. متاسفانه بخش‌هایی از جامعه ایران به‌دلیل احساس غرور ملی و خودبرتربینی‌ای که دارند، این جهل فراگیر را نمی‌بینند یا بدان بی‌توجهی می‌کنند و خود را درحالی از باهوش‌ترین و فره‌مندترین ملت‌ها تلقی می‌کنند که نه‌تنها یک رژیم جهل را چهار دهه تحمل کرده‌اند، بلکه میلیون‌ها نفرشان از خانه بیرون می‌آیند و به روحانیون و غیرروحانیون اسلام‌گرا که مسئول فلاکت و ذلت آن‌هایند، رای می‌دهند.
مجید محمدی/ ایران اینترنشنال:
روحانیت شیعه از این جهل تغذیه می‌شود و برای فریب مردم و سوار شدن بر آنها، این جهل را مغفول می‌گذارد و به رواج آن کمک می‌کند. در هر چهار قلمرو، روحانیون بیشترین امتیاز را از آن خود می‌سازند.
توطئه‌باوری
حکومت جهل، قلیان‌کشی جوانان را به توطئه سعودی‌ها نسبت می‌دهد (باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۵ خرداد ۱۳۹۵)، بارش کم باران را به ابردزدی همسایگان (رییس سازمان پدافند غیرعامل کشور، خبرآنلاین، ۱۱ تیر ۱۳۹۷) و دیدار فائزه هاشمی با بهاییان را به توطئه غربی‌ها: «حرکت آن زنی که با بهاییان عکس می‌گیرد و شبکه‌های بزرگ استکباری روی آن، این‌قدر مانور می‌دهند، در طی پروژه نفوذ است و به‌عنوان یک شخص اطلاعاتی، یک‌جایی گفتم این زن قطعاً مأموریت داشته است.» (وزیر اطلاعات دولت احمدی‌نژاد، تابناک، ۱۵ خرداد ۱۳۹۵). کسانی که چنین نسبت‌هایی می‌دهند، حتما نمی‌دانند چرا جوانان قلیان می‌کشند یا ایران کم‌باران است یا فائزه به دیدار هم‌بندی خود می‌رود.
این حکومت هرچه را نپسندد (مثل داعش، مواد مخدر، مهمانی خصوصی، بی‌حجابی، عقب‌ماندگی اقتصادی، طلاق) به بیگانه نسبت می‌دهد تا ماشین سرکوبش را روغنکاری و از خود، سلب مسئولیت کند و دشمنی با بیگانگان غیرخودی را افزون سازد (دول روسیه، چین، کوبا، ونزوئلا، کره‌شمالی و بلاروس خودی‌اند). ماشین سرکوب در جمهوری اسلامی با دستگاه‌های تبلیغاتی رژیم، به‌خوبی پشتیبانی می‌شود؛ اما سرکوب ۱) با اتصال سرکوب‌شدگان به خارج کشور، ۲) با غیراخلاقی و غیردینی معرفی‌کردن رفتارهای سرکوب‌شده، و ۳) با ضدایرانی معرفی‌کردن آنها، توجیه و بدان مشروعیت بخشیده می‌شود.
علی خامنه‌ای برای پیشگیری از وقوف برخی از مخاطبان دستگاه تبلیغاتی نظام به جهل‌آلود بودن نظریه توطئه، نقد نظریه توطئه را نیز توطئه می‌داند: «انکار دشمنی‌های عمیق، مستمر و واضح آمریکا با جمهوری اسلامی و ملت ایران، توطئه‌ای است برای کاهش حساسیت‌ها در مقابل شیطان بزرگ.» (۱۴ خرداد ۱۳۹۵) اساس نظریه توطئه، جهل به روابط علی و معلولی در عالم واقع (وارونه و از جای خود به‌درشده دیدن روابط میان پدیده‌ها، رسیدن از نتیجه به مقدم و تالی، به‌جای رسیدن از مقدم و تالی به نتیجه)، نادیده‌گرفتن مسئولیت فردی و اجتماعی، و میزان جهل ما به این امور است.
کسانی که از نظریه توطئه علیه حکومت استفاده می‌کنند، متوجه نیستند که حکومت در استفاده از این «سلاح مبتنی‌بر جهل» موفق‌تر از مخالفان بوده است. نسبت‌دادن آخوندها به انگلیس (به‌جای تمرکز بر جنایات، فسادها و فریب‌کاری‌های آنها)، تاسیس جمهوری اسلامی در کنفرانس گوادلوپ (به‌جای تمرکز بر جهل و نادانی مردم ایران و اعتماد بی‌دلیلشان به روحانیت و باورهای سنتی و خیالی آنها) یا تداوم آن به حمایت دول خارجی، در تحریک مردم علیه حکومت موفق نبوده؛ اما نسبت‌دادن مخالفان به دشمن خارجی یا سخن‌گفتن از توطئه براندازی، هر روزه به حکومت کمک کرده به‌طور موثری سرکوب مخالفان را موجه جلوه دهد.
فقه قبایل عرب برای جامعه ایران
روحانیون از فقه تحت عنوان علم یاد می‌کنند، اما باور به فقه موجود به‌عنوان راه‌حل همه مشکلات بشری و راه سعادت بشر، فقط مبتنی است بر جهل به عالم پیرامون. کسانی که دستورات زندگی مربوط به ۱۴۰۰ سال قبل یک قبیله در عربستان سعودی را به دستورات الهی ارتقا داده و معیار و ملاک زندگی سعادتمند در همه زمان‌ها و مکان‌ها می‌دانند، تنها جهل خود را به ۱) تحولات ۱۴۰۰ سال گذشته، ۲) ویژگی‌های بومی هر منطقه و ۳) دنیوی بودن دین، بیان می‌کنند. به نمونه‌هایی از ناهمخوانی فقه و جامعه امروز ایران اشاره می‌کنم. کسانی که برای ایرانیان چهارماه از سال را ماه حرام اعلام کرده‌اند و تغییراتی در قوانین مبتنی‌بر احکام شرع در این چهارماه می‌دهند، نمی‌دانند که برای ایرانی این چهارماه بی‌معناست. کسانی که دیه انسان‌ها را برای جوامعی که رنگ شتر را در عمرشان ندیده‌اند، با شتر حساب می‌کنند، تنها بی‌توجهی خود را به ضرورت رابطه میان قوانین و دستورات زندگی با عالم پیرامون اثبات می‌کنند. کسانی که دستورات محتمل و منسوب‌به چهارده نفر را بر عقل بشری در همه زمان‌ها و مکان‌ها ترجیح می‌دهند، تنها نادیده‌گرفتن دستاوردهای عقل و علم بشری را به‌نمایش می‌گذارند.
غرب‌ستیزی
هویت‌گرایی و بومی‌گرایی (که البته کاری به وارداتی بودن اسلام ندارد)، غرب‌ستیزی و نگاه به شرق حکومت به‌عنوان دنباله این گونه ایده‌ها در دهه پنجاه (با مبشرانی مثل نراقی و شایگان و شریعتی از روشنفکران سکولار و مذهبی)، مبتنی است بر جهل به معرفت عام انسانی و جهل نسبت‌به غرب و جهل به تاریخ ایران. روحانیون ایران هرجا جای پایی از جهل یافته‌اند، آن را آگراندیسمان کرده‌اند.
غرب‌ستیزی در ایران موجب جهل به دنیای پیرامون، جهل به علم و جهل به دستاوردهای چند قرن اخیر شده است. به‌دلیل همین جهل است که رهبر جمهوری اسلامی ایران و فیلسوف دولتی جمهوری اسلامی (جوادی آملی) غربیان را وحشی می‌خوانند. کسانی که غربیان را وحشی می‌خوانند، باید به همه آثار سینمایی، ادبی، نمایشی، تجسمی و معماری غرب، دستاوردهای علمی و فنی جوامع غربی و قوانین و سیاست‌گذاری‌هایی که همه در خدمت جامعه بشری بوده‌اند، جاهل باشند.
خودویژه‌پنداری
این که فرد یا گروهی تصور کند که در عالم وجود دارای ویژگی‌هایی است که همه از آن محروم‌اند، مبتنی‌بر جهل است. اصولا نژادپرستی (آن هم براساس توهم تنوع نژادها درحالی‌که فقط یک نژاد وجود دارد: نژاد انسانی)، قوم‌پرستی و دین‌پرستی (به‌معنای برتری یک قوم و اهل یک دین بر اقوام و باورمندان به ادیان دیگر)، بر این مبنای جهل‌آمیز استوار است که گروهی با برتری زاده می‌شوند (ژن خوب یا ضریب هوشی بالاتر) یا با تعلق به یک گروه، بر دیگران برتری پیدا می‌کند. کسانی که خود را علی‌رغم همه جنایات و فسادها و تخلفات و جرایم مرتکب‌شده، در مقام مقدسان و معصومان جای می‌دهند، تنها جهل خود به شعور دیگران را پنهان می‌کنند. جهل به فرایندها و روندهای اجتماعی داخل کشور، ناشی از همین ویژه‌پنداری است. وقتی ویژگی‌ای خاص از دین و قوم و نژاد حاصل شود، دیگر نیازی به گفتار و پندار و کردار نیک نیست.
هم جامعه به تعاریف و مداحی‌های توخالی احساس نیاز می‌کند و هم حکومت این کالاها را عرضه می کند: «جوانان ما معجزه‌سازان انقلاب اسلامی و تاریخ ایران‌اند.» (دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در همایش بسیج دانش‌آموزی، تابناک، ۲۲ تیر ۱۳۹۶) قدرت‌بخشی توهمی و خیالی همیشه بخشی از ابزارهای حکومت‌های تمامیت‌خواه برای بسیج بازندگانی است که قرار است تنها از این مسیر، احساس کنند کسی هستند.