براساس اطلاعیه منتشر شده از بازار بورس ایران، شرکت ملی نفت ایران برای عرضه یک میلیون بشکه نفت خام اعلام آمادگی کرده با این شرط که متقاضیان در هر معامله، دست‌کم ۳۵هزار بشکه بخرند که معادل ۵ هزار تن نفت خام است.
به نوشته بی بی سی، بنابر گزارشها از ایران در اولین روز اعلام این خبر، سه خریدار ده درصد لازم را پرداخت کرده و تا بعدازظهر امروز یکشنبه (۲۸ اکتبر/۶ آبان)، ۲۸۰ هزار بشکه در این بازار فروخته شده است.
محل معامله نفت، “شرکت بورس انرژی” ایران است که از سال ۱۳۹۱ به عنوان چهارمین بورس ایران آغاز به کار کرده و کارکرد آن شبیه به بورس کالاست. تقریبا با سازوکاری که محصولات کشاورزی در بورس کالا مورد معامله قرار می‌گیرد، در بورس انرژی هم برق یا حامل‌های انرژی دیگر خرید و فروش می‌شود.
براساس تصمیم شورای هماهنگی اقتصادی دولت، فروش نفت به بخش خصوصی، از طریق بورس انرژی ممکن شده است. طبق اعلام بورس خریداران نفت باید ۸۰ درصد مبلغ مبادله را ارزی و ۲۰ درصد ریالی پرداخت کند که پرداخت ارزی به طور اعتباری، و پرداخت ریالی به طور نقدی خواهد بود.
شرکت نفت تاکید کرده که قیمت پایه به دلار آمریکا و برابر با متوسط قیمت نفت برنت اعلام می‌شود و پرداخت ریالی بر اساس نرخ تبدیل سامانه “سنا” است.
به این ترتیب شرکت ملی نفت، درآمد ارزی خود را از نوسان‌های ارزی مصون نگه می‌دارد.
شرایط خاصی هم برای خریداران ذکر نشده و هم شرکت‌های خصوصی و هم شرکت‌های خارجی، با ثبت اطلاعات شرکت خود، می‌توانند خریدار نفت از دولت ایران باشند.
متقاضیان باید ده درصد مبلغ معامله را به‌طور نقدی و به شکل ریالی به حساب معرفی شده توسط بورس واریز کنند و بعد از آن محموله خود را در پایانه خارک در فاصله ۷ آذر تا ۷ دی تحویل خواهند گرفت. آنها به غیر از اسرائیل، می‌توانند به هر کشوری نفت خریداری شده را صادر کنند.
سازوکار تازه فروش نفت در حالی آغاز شده که کاخ سفید برای فلج کردن صنعت نفت ایران عزمش را جزم کرده است.
برایان هوک، رئیس “گروه اقدام ایران” در وزارت خارجه آمریکا، در همین خصوص گفته است: “هدف ما از تحریمهای ۱۳ آبان قطع کامل و هرچه سریع تر صادرات نفت ایران است. ما با کشورهایی که واردات خود را کاهش می‌دهند همکاری می‌کنیم تا اطمینان حاصل کنیم که این اتفاق می‌افتد و بازار ثبات خود را حفظ می کند.”
دولت ایران برای مقابله با تصمیم‌های آمریکا قصد دارد با استفاده از ابزار بورس انرژی، از افت صادرات نفت جلوگیری کند.
در واکنش به این اقدامات آمریکا اسحاق جهانگیری، معاون رئیس جمهوری ایران در اظهاراتی امروز (یکشنبه ۶ آبان) گفته است: “بالاترین میزان ذخایر ارز را در طول سالیان گذشته امروز در کشور داریم، آمریکایی‌ها در ۱۳ آبان کار جدیدی ندارند، در ۶ ماه گذشته تمهیدات لازم را انجام داده ایم و ذخایری داریم که آمریکایی‌ها فکرش را هم نمی‌کنند.”
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، جهانگیری گفته است که “هدف دولت آمریکا از اعمال تحریم‌ها بعد از توافق برجام این بود که به ملت ایران فشار وارد کند و ملت را نقره داغ کند.”
این نخستین بار نیست که صحبت از فروش نفت به بخش خصوصی به میان می‌آید.
در ابتدای دهه نود خورشیدی نیز که تحریمهای گسترده‌ای علیه صنعت نفت اعمال شد، دولت وقت تصمیم گرفت سازوکار تازه‌ای برای فروش نفت پیدا کند و اتفاقا همین رویکرد در راه‌اندازی بورس انرژی موثر بود.
اما در عمل نه تنها بخش خصوصی به میدان نیامد، بلکه زمینه‌ساز فساد کم‌سابقه‌ای شد.
پرونده بابک زنجانی، نمونه مشهور فروش نفت خارج از عرف حاکم برای دور زدن تحریم‌هاست.
پرونده مهم دیگر، فروش نفت از طریق نیروی انتظامی بود که حاشیه‌هایی جدی برای اسماعیل احمدی مقدم، فرمانده وقت نیروی انتظامی به وجود آورد.
چندی بعد از آنکه عدم واریز پول نفت از سوی نیروی انتظامی به حساب دولت خبرساز شد، آقای احمدی مقدم گفت: “دو محموله تحویل گرفتیم که ارزش یکی از آنها ۱۸۰میلیون دلار و دیگری ۶۰ میلیون دلار بوده است؛ محموله اول برای جبران کسر حقوق سال ۱۳۹۱ نیروی انتظامی از سوی دولت وقت به ناجا داده شد؛ محموله دوم نیز تجاری بوده و به بخش‌های تجاری بنیاد تعاون نیروی انتظامی تحویل داده شده است.”
این پیشینه باعث شده تا بسیاری نسبت به حضور بخش خصوصی در فروش نفت بدبینی داشته باشند. تاجایی‌که پدرام سلطانی، نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران در حساب توییتر خود خطاب به معاون اول دولت نوشته: «جناب آقاى جهانگیرى بخش خصوصى واقعى امکانات صادرات نفت خام را ندارد. خواهشمندم مراقبت شود که باز به نام بخش خصوصى تجربه بدهکاران نفتى دولت دهم تکرار نگردد.”
بورس انرژی ایران از ابتدای تشکیل تاکنون بازار بزرگی برای مبادلات حامل‌های انرژی نبوده. به طور نمونه هفته قبل، ارزش معاملات هفتگی بازار فیزیکی بورس انرژی تنها ۵۰۰ میلیارد تومان بوده که اتفاقا از نظر ارزش معاملات، یکی از بالاترین هفته‌های کاری این بازار بوده.
باید دید آیا این بازار می تواند محل فروش نفت ایران باشد که ارزش صادرات ماهانه آن میلیارد دلاری‌ست.