یکی از نگرانی های این روزهای فرهنگ دوستان، علاوه بر ویرانی برخی از میراث فرهنگی و تاریخی ایران به دلیل سیل های اخیر، شنیدن خبر ریزش بخشی از سقف تاق کسرا ست؛ اثری استثنایی از دوران باستان که، علاوه بر جایگاه ویژه ای که در تاریخ ایرانیان دارد، به عنوان نمونه ای از تجربه های یگانه ی معماری مورد توجه اهل هنر و فرهنگ جهان بوده است.
تاق کسرا، تا قبل از فرو ریختن حکومت دیکتاتوری صدام، به دلیل توجه دولت عراق آن زمان به میراث فرهنگی در راستای کشاندن توریست ها به عراق، وضعیت خوبی داشت. حتی اداره ی میراث فرهنگی عراق پرونده ی تاق کسرا را برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو آماده کرده بود. در عین حال از آنجا که صدام دشمن ایرانیان بود، می خواست تاق کسرا را، به عنوان نمادی از پیروزی اعراب صدر اسلام بر امپراتوری بزرگ ساسانیان، حفظ کند و به رخ ناسیونالیست های افراطی طرفدار خود بکشد.
پس از حمله آمریکا و فرو افتادن صدام و سپس اقدامات ویرانگرانه ی داعش، وضعیت میراث فرهنگی عراق، مثل همه ی چیزهای دیگر، به هم ریخت؛ و درست در همین ایام بود که حضور مارمولک وار جمهوری اسلامی در عراق – علاوه بر دخالت های سیاسی، نظامی و اقتصادی – وضعیت میراث فرهنگی آن کشور را هم به سوی «اسلامیزه شدن» کشاند: بازسازی قبرها و قبرستان ها و آثاری صرفا مذهبی ـ شیعی، و یا آثاری تاریخی ـ اسلامی و دور نگاهداشتن مستقیم یا غیر مستقیم سازمان های فرهنگی عراق از توجه به آثار تاریخی و فرهنگی قبل از اسلام آن کشور، از طریق سرازیر شدن پول نفت ایران.
و چنین شد که آثار تاریخی غیر مذهبی در عراقِ جنگ زده و گرفتار هرج و مرج و آشوب، مورد بی توجهی و بی مهری عراقی ها نیز قرار گرفت. در این میان، تاق کسرا وضعیت بدتری داشت زیرا، از دید رژیم مسلط بر ایران این اثر هم، همچون دیگر آثار غیرمذهبی و غیر شیعی، «طاغوتی» شناخته می شد.
علاوه بر زد و بندهای پنهانی این دو کشور در مورد وضعیت میراث فرهنگی، یکی از نمونه های روشن و قابل استناد این وضعیت صرف هزینه های چندین میلیاردی برای گسترش و بازسازی قبرهای امام ها و امامزاده های شیعی در عراق است. اکنون نزدیک به ده سال است که تمام تلاش و کوشش مقامات به اصطلاح فرهنگی جمهوری اسلامی به این می گذرد که قبرستان وادی السلام در عراق را برای ثبت جهانی در یونسکو آماده کنند.*
آخرین مورد از این کوشش ها وجود تفاهم نامه ای رسمی است که در تاریخ 14 مرداد سال 1394 بین رژیم مسلط بر ایران و عراق بسته شد. محمد حسن طالبیان، معاون سازمان میراث فرهنگی (که در دو سه دهه ی گذشته نقشی موثر در این نوع عملیات رژیم داشته است)، در همان زمان به خبرنگاران گفت: «قرار شد به عراق کمک کنیم تا در تهیه پرونده و پلان مدیریت آثار جهانی‌اش اقدامات مناسب را انجام دهد. همچنین تفاهم‌نامه‌هایی در حوزه ی همکاری برای ثبت جهانی، حفاظت و مرمت آثار تاریخی، امضا شد و امیدواریم بتوانیم به زودی آن‌ها را پیگیری و اجرایی کنیم».
و براساس همان تفاهم نامه بود که قرار شد اولین کارشان این باشد که: «پلان مدیریت قبرستان وادی‌السلام با کمک کارشناسان ایرانی برای ثبت در فهرست میراث جهانی تهیه شود. همچنین در بحث مرمت تأکید شد با توجه به اینکه تنوع معماری و تدفین در این قبرستان وجود دارد، نقشه‌برداری، مرمت، کمبودها و مسائلی از این قبیل بر عهده ایران خواهد بود».
در همان زمان و در کنار این تفاهم نامه، از عراقی ها قول گرفته شد تا، در ارتباط با تاق کسرا، «پژوهش های ویژه، به خصوص در حوزه ی باستان‌شناسی، انجام شود و مجوز کاوش برای هیات های ایرانی صادر شود»؛ قولی که نتیجه اش مرمتی غیر اصولی (به وسیله ی بناها و نه مرمت کاران آثار تاریخی) در دو سال پیش بود که نه تنها کمکی به سلامت تاق کسرا نکرد بلکه سبب فرو ریختن بخشی از سقف آن شد.
آوریل 2019