با اینکه دولت کنونی و در راس آن رییس جمهور در وعده های انتخاباتی و خصوصا در تنظیم آنچه منشور حقوق شهروندی نامیده می‌شود مکررا به آزادی بیان و مطبوعات پرداخته‌اند، اما این وعده‌ها هرگز عملی نشده‌اند. بر اساس گزارشهای رسیده و اعلان برخی از ناشران و نویسندگان، امسال مشابه سالهای پیشین چه قبل از برگزاری نمایشگاه و چه در جریان برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، از ارایه و توزیع برخی کتابها ممانعت شده است. از سوی دیگر نایب رییس کمیسیون فرهنگی مجلس این امر که برخی از کتابها اجازه حضور در نمایشگاه را پیدا نکردند را طبیعی دانسته و گفته است که گاهی ممکن است ممیزان در صدور مجوز چاپ اول کتابی دقت لازم را نکرده باشند و با تذکر دیگر دستگاه‌ها متوجه برخی اشتباهات شده باشند.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، تا امروز دوشنبه ۹ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۸، تعدادی از نویسندگان، ناشران و فعالان نشر و کتاب، از ممانعت ارایه و توزیع بعضی از آثار خود در آستانه و همچنین در حین برگزاری سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خبر دادند.
در اولین اعلان‌ها عمادالدین باقی، روزنامه نگار، در حساب شخصی خود در توییتر از تماس وزارت ارشاد با نشر “سرایی” خبر داد. بنا به گفته او، مسئولان این انتشارات را از ارایه کتاب “اعدام و قصاص” منع کرده‌اند. او می گوید این ممنوعیت در مورد کتاب “دین دولتی و دولت دینی” اثر محمد قوچانی، روزنامه نگار، نیز اعمال شده است.
در توییت دیگری محمدباقر حقانی فضل، دانشجو و پژوهشگر حوزه دین، از سرکشی سه روحانی از قم با عنوان “ارزیابان عربی” در غرفه‌ها و جمع‌آوری کتابهای حوزه فلسفه دین (بویژه از کتاب “لاهوت التنزیه” نام برده) توسط آنها و در بعضی موارد جمع آوری کتابهای حوزه پزشکی خبر داده است.
همچنین رمان “بند محکومین” نوشته کیهان خانجانی از حضور در نمایشگاه کتاب تهران محروم شده است.
از طرفی بنا به حواشی مربوط به نمایشگاه در فضای مجازی کتابهای “رها بند” اثر حمید چشم آور، “دال آویز از دار” اثر هرمز سعداللهی، “بعد از جهنم رفته بودم به جهنم” اثر علی کریمی کلایه و “زنان سیبیلو و مردان بی ریش، نگرانی های جنسیتی در مدرنیته ایرانی” نوشته افسانه نجم آبادی و ترجمه آتنا کامل و ایمان واقفی از ادامه ارایه در نمایشگاه منع شده اند. همچنین کتاب “دیکتاتوری با چشمهای قهوه ای” نوشته رویا ابراهیمی از عرضه در نمایشگاه محروم شده است. با اعلام همسر کوروش اسدی که در تیرماه سال ۹۶ درگذشت، چاپ چهارم رمان “کوچه ابرهای گمشده” از آثار این نویسنده، ممنوع شده است.
مونا برزویی، شاعر و ترانه‌سرا نیز در صفحه شخصی خود در اینستاگرام نوشته است: “ممنونم از انتشارات نگاه و متاسفم برای مسئولان ناآگاه و به دور از فرهنگ که از یک مجموعه ترانه عاشقانه ساده هراس دارند. سال اول اجازه امضاء در غرفه ندادن. گفتن شلوغ شده و مردمو با بی احترامی بیرون کردن. تو حیاط زیر بارون کتاب های خیس را ایستاده امضاء کردم. از اون به بعد هر سال گفتن حق حضور نداره. ولی امسال بود. حالا که اطلاع رسانی کردم میگن امسال آوردیمش ولی صبح جمعش کردن. شما رفتنی هستید. من شک ندارم”.
از مجموعه کتاب های انتشارات کویر سه کتاب مجوز نمایش و توزیع نگرفته‌اند. این در حالی است که است که بیشتر از ۱۰ سال از انتشار بعضی از آنها می گذرد. این سه کتاب منع شده “روشنفکری دین و چالش‌های جدید” اثر ابراهیم یزدی، “فقیهان و انقلاب ایران” و “حدیث نواندیشان دینی” اثر سید هادی طباطبایی هستند.
معصومه ابراهیمی، مدیرمسئول نشر فرهامه، در خصوص مشکلات حوزه نشر می‌گوید: “مسأله سانسور یکی از «قدیمی‌ترین» و اساسی‌ترین موانع حوزه نشر است. برای نمونه انتشارات فرهامه که ناشر تخصصی کتب انسان‌شناسی و فولکلور است موفق نشده مجوز نشر کتاب «آدم‌خواران»، یکی از کتاب‌هایی را که مدتها روی آن کار کرده است از وزارت ارشاد بگیرد.
خانم ابراهیمی می‌گوید از آنها خواسته شده یک فصل کامل کتاب را حذف کنند تا مجوز نشر دریافت کند اما چون این امر به محتوای این اثر، که نوشته انسان‌شناس مطرح ماروین هریس است، ضربه می‌زده این کار را انجام نداده‌اند و همین امر باعث شده دریافت مجوز وارد فرآیندی طولانی شود و این کتاب دست‌کم به نمایشگاه امسال نرسد.
فاطمه اختصاری از شاعران مطرح غزل پست مدرن، در یادداشتی از حذف کامل دو شعر خود از کتاب “ایران بانو، اشعار زنان ایرانی” در نشر خیابان خبر داده و نوشته است: “جالب است که تمامی اشعار من را به طور کامل از مجموعه حذف کرده‌اند. اشعاری که قبلا در کتابهای من به طور کامل مجوز گرفته بوده و هیچ نکته خاص اروتیک، سیاسی یا مذهبی ندارد. آنوقت با وقاحت تمام ادعا می‌کنند که لیست سیاه نداریم و آدم‌هایی را به طور کامل از ادبیات کشور سانسور نکرده‌ایم. متاسفانه هر دولتی می‌آید و می‌رود آنچه تغییر نمی‌کند، سانسور و کشتار و زندان و شلاق و سرکوب است”.
اصغر مسعودی، نایب رییس کمیسیون فرهنگی مجلس این امر را که برخی از کتابها اجازه حضور در نمایشگاه را پیدا نکردند را طبیعی دانست و ادامه داد: اگر کتابی مجوز چاپ اول را داشته باشد، ممیزان دقت لازم را برای صدور مجوز چاپ به خرج داده باشند و محتوای آن نیز تغییری نکرده باشد، باید به راحتی برای چاپ دوم و سوم صورت مجوز بگیرد. گاهی ممکن است کتابی در چاپ‌های دوم و سوم دچار تغییراتی شده باشد یا آنکه ممیزان در صدور مجوز چاپ اول دقت لازم را نکرده باشند و با تذکر دیگر دستگاه‌ها متوجه برخی اشتباهات شده باشند.
لازم به یادآوری است که پیشتر انجمن صنفی داستان نویسان استان تهران نیز طی نامه ای به وزیر ارشاد، با توصیف نمایشگاه کتاب تهران به عنوان مهمترین اتفاق حوزه نشر کشور، نسبت به ممنوعیت توزیع تعدادی از آثار داستانی و غیرداستانی در این نمایشگاه انتقاد کرده بود.
این ممنوعیت‌ها طی تماس‌هایی از طرف اداره کتاب وزارت ارشاد به ناشران ابلاغ شده است و در آنها به نامه های رسیده از طرف نهادهایی در قوه قضاییه اشاره شده است.
در آستانه برگزاری نمایشگاه، محمد جواد مرادی نیا مدیر بخش نظارت بر ناشران داخلی نمایشگاه کتاب و مدیرکل اداره دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بدون تکذیب برقراری چنین تماس‌هایی با ناشران مدعی شده بود، که تاکنون تماسی از سوی اداره متبوع وی با ناشران برقرار نشده است و تنها در یک مورد که آن هم سوء تفاهمی بود با ناشر صحبت شده و مراتب در حال پیگیری است.
مهدی سهل آبادی مدیر کمیته حراست نمایشگاه بین‌المللی کتاب نیز در این خصوص مدعی شد که چنین موضوعی صحت نداشته و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از حضور هیچ کتابی در نمایشگاه جلوگیری نکرده است.
علیرغم تکذیب مسئولین وزارت ارشاد مبنی بر عدم ممانعت از انتشار، ارایه و توزیع این کتابها، گزارشهای منتشر شده از ناشران و صاحبان آثار حاکی از دخالت نهادهای امنیتی و قضایی مانند دادستانی و سازمان اطلاعات سپاه در این زمینه است که با پایش کتابهای ارایه شده در نمایشگاه چه با برخورد مستقیم با غرفه داران مبنی بر جمع آوری برخی آثار، چه با نامه نگاری با وزارت ارشاد و تحت فشار قرار دادن مسئولین آن سعی در اعمال ممیزی و سانسور داشته‌اند. وزارت ارشاد نیز خواسته این نهادها را طی تماس با ناشران و بهانه های دیگر بدون ارایه مدارک کتبی اعمال کرده است و از مسئولیت خود مبنی بر “حمایت از آزادی اطلاعات و دسترسی همگانی به اطلاعات” شانه خالی کرده است.
سانسور فقط در مورد کتاب و آثار نیست، در برخی موارد کتابها عرضه و توزیع می شوند اما نویسنده آثار سانسور شده و در زندان به سر می‌برد! “کند و کاو های ادبی”، “مار مرد” و نمایشنامه “غریبه‌ای در قونیه” آثار معلم زندانی عبدالرضا قنبری در نمایشگاه به نمایش در می‌آید.
کیومرث مرزبان، نویسنده و طنزنویس نیز در تاریخ ۴ شهریورماه سال گذشته و یک سال پس از آنکه به ایران بازگشت توسط نیروهای اطلاعات سپاه در منزل خود بازداشت شد. وی از آن زمان تاکنون از بابت اتهاماتی ازجمله “تبلیغ علیه نظام” و “توهین به مقدسات” در بازداشت بسر می‌برد. از جمله آثار این نویسنده و طنزنویس می‌توان به کتابهای “خام بدم پخته شدم بلکه پسندیده شدم”، “از تو فقط همین یک‌دانه را داشتم” و “عزیز جان” اشاره کرد.
علی بدرخانی معروف به شوان، نویسنده کرد که تابعیت عراقی-ایرانی دارد، دیگر نویسنده زندانی است. آقای بدرخانی زمستان سال ۹۳ بازداشت و پس از چند ماه با تودیع قرار وثیقه آزاد شد، وی پس از آزادی در ترم آخر دوره فوق لیسانس دانشگاه تهران از ادامه تحصیل محروم شد و نهایتاً تحت عنوان اقدام علیه امنیت ملی، توسط شعبه یک دادگاه انقلاب ارومیە به تحمل ۳ سال حبس محکوم شد. حکم صادره در تاریخ ۲۶ اسفندماه ۹۵ به وی ابلاغ و در بهار ۹۶ بازداشت و جهت اجرای حکم به زندان ارومیه منتقل شد. از جمله تالیفات و آثار این نویسند می‌توان به «ترکیه, دموکراسی و کردها، گفتگوی اندیشه، پناهنده عشق، حکایت و افسانه‌های کردی» اشاره کرد.
همچنین همزمان با برگزاری نمایشگاه کتاب تهران جلسه دادگاه بررسی اتهامات سه تن از اعضای کانون نویسندگان ایران، بکتاش آبتین، رضا خندان مهابادی و کیوان باژن برگزار شد. اتهامات عنوان شده در دو جلسه دادگاه علیه این شهروندان “اجتماع و تبانی به قصد اقدام علیه امنیت ملی” و “تبلیغ علیه نظام” عنوان شده است. گفته می‌شود برخی مصادیق این اتهامات در ارتباط با کتابهای کانون نویسندگان از جمله کتاب «پنجاه سال کانون نویسندگان ایران»، برگزاری جلسات کانون نویسندگان، بیانیه‌های کانون نویسندگان، نشریه داخلی کانون نویسندگان ایران، یادداشت‌ها و مطالب منتشر شده در صفحات شخصی و در ارتباط با مراسم یادبود احمد شاملو، محمد مختاری و محمدجعفر پوینده در امامزاده طاهر کرج بوده است.
اعمال محدودیت‌ها و ممنوعیت های مذکور در حالی رخ می دهد که در ماده ۲۶ حقوق شهروندی آمده است: “هر شهروندی از حق آزادی بیان برخوردار است. این حق باید در چارچوب حدود مقرر در قانون اعمال شود. شهروندان حق دارند نظرات و اطلاعات راجع به موضوعات مختلف را با استفاده از وسایل ارتباطی، آزادانه جستجو، دریافت و منتشر کنند. دولت باید آزادی بیان را به طور خاص در عرصه های ارتباطات گروهی و اجتماعی و فضای مجازی از جمله روزنامه، مجله،کتاب، سینما، رادیو، تلویزیون و شبکه های اجتماعی و مانند اینها طبق قوانین تضمین کند”.