با باتوم و اسلحه،سپرهای تلقی در همه اعتراضات دیده می‌شوند. به آن‌های نیروهای یگان‌ویژه پلیس ایران می‌گویند. نیروهایی که سرکوب اعتراضات یکی از اصلی‌ترین وظایفی است که برای آنها تعریف شده است. فیلم‌ها و ویدئوهای منتشر شده از اعتراضات اخیر هم حضور نیروهای یگان ویژه و رفتار خشونت‌آمیز آنها با مردم معترض را به تصویر کشیده است.
درباره یگان ویژه پلیس چه می‌دانیم؟ در این سازمان نظامی چه می‌گذرد که اعضای آن به راحتی می‌توانند شدیدترین و خشن‌ترین راه‌های سرکوب را علیه معترضان به کار ببندند؟ آنها چگونه راضی می‌شوند مقابل مردم بایستند و حتی دستشان به خون معترضان آغشته شود؟ چه آموزش‌هایی می‌بینند و چه تجهیزاتی دارند؟
در مقابل این پرسش‌ها به سراغ ده‌ها تحقیق و پژوهش درون سازمانی پلیس رفتم تا پاسخی برای آنها پیدا کنم. مهمترین یافته نهفته در این پژوهش‌ها، آشکار شدن انگیزه‌ها شخصی و سازمانی نیروهایی است که در قالب این یگان آموزش می‌بینند تا بتوانند به راحتی دست به سرکوب و کشتاربزنند.
یگان ویژه پلیس چگونه تشکیل شد؟
از گذشته یگان ویژه پلیس در ایران اطلاعات چندانی در دسترس نیست، اما فصلنامه پژوهش‌هاى «مدیریت انتظامی» در شماره پائیز سال ۱۳۹۷ خود اشاره کوتاهی به این گذشته کرده است.
در دوران قبل از انقلاب کنترل یا برخورد با اعتراض‌ها بر عهده شهربانی بود و گارد ویژه شهربانی به همین منظور آموزش‌هایی در این زمینه کسب کرده بود تا کمی تخصصی‌تر با اعتراض‌ها مواجه شود.
آن‌طور که در این فصلنامه آمد بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷ این ماموریت به کمیته‌ها واگذار شد، اما چند سال بعد با ادغام نیروهاى انتظامى، نیرویی جدید عهده‌دار این وظیفه شد.
در سال ۱۳۷۰ هم پس از ادغام نیروهاى انتظامى سابق، یگا‌ن‌هاى ویژه نیروى انتظامى با استفاده از سازمان، نفرات و تجهیزات لشکر ۲۸ روح‌ا‌ا‌لله، براى حفظ توان رزمى موجود سازماندهی شدند تا ماموریت‌های رزمی پلیس را برعهده داشته باشند.
نخستین گردان ویژه ضد اغتشاش (مخصوص) هم سال ۱۳۷۱ با جذب نیروهای مورد نیاز سازماندهى و تحت آموزش قرار گرفت و در نهایت آماده مقابله با اعتراض‌های شهری شد.
در اواخر سال ۱۳۷۳ با توجه به لزوم تقویت نیروهاى مقابله با اعتراض‌ها و شورش‌ها، گردان دوم ویژه پلیس سازماندهى، تجهیز و تحت آموزش قرار گرفت.
در سال ۱۳۷۵ هم واحد ضد تروریست و رهایی گروگان پلیس راه‌اندازی شد و پس از آن بود که ساختار رزمى بودن ماموریت یگان به تدریج حذف و ساختار یگان و رده‌هاى عملیاتى به ضد اغتشاش متحول و همه سلاح‌هاى سنگین موجود، به قرارگاه عملیاتى واگذار شد.
بعد از وقایع کوی دانشگاه تهران در سال ۱۳۷۸ هم فرماندهان پلیس راه‌اندازی یک سازمان قوی‌تری برای مقابله با اعتراض‌های خیابانی ضروری ارزیابی کرده و بر همین اساس یگان ویژه هر استان از تابعیت فرمانده انتظامى استان‌ها خارج و در تابعیت فرماندهى یگا‌ن‌هاى ویژه پاسداران نیروى انتظامى قرار گرفت.
براساس این تغییر، سازماندهى مجدد، آموزش، تجهیز و تغییرات اساسى در دستور کار پلیس قرار گرفت که منجر به گسترش و توسعه بیشتر این یگان‌ها در سراسر کشور شد.
پلیس پس از وقایع سال ۱۳۸۸ باز هم تغییراتی در یگان ویژه خود داد و در سال‌های ۸۹ تا ۹۲ گزارش‌ها و تصاویری بسیاری از مجهز شدن این یگان‌ها به انواع سلاح و تجهیزات منتشر شد.
یگان ویژه پلیس که در جریان اعتراض‌ها در خیابان‌ها دیده می‌شود در واقع محصول بیش از ۲۵ سال تحول و تجربه‌اندوزی پلیس در سرکوب‌های خیابانی است که روز به روز خود را به تازه‌ترین ابزار‌ها و شگرد‌های سرکوب خشن و عریان تجهیز می‌کند.
سخت‌افزار‌های سرکوب یگان ویژه
نیروهای یگان ویژه برای انجام ماموریت‌های از تجهیزاتی استفاده میکنند که بی‌تردید همه آنها را دیده‌اند. درباره کارکرد یا کارآیی هر یک از این ابزار‌ها و تجهیزات دست‌کم پلیس ایران اطلاعاتی منتشر نکرده است، اما یک تحقیق پلیس در سال ۱۳۹۴ درباره این تجهیزات اطلاعات خوبی می‌دهد
این تحقیق سال ۱۳۹۴ در فصلنامه «پلیس ویژه» و با عنوان «نقش یگانهای ویژه ناجا در مدیریت بحران‌های شهری» منتشر شده است و تصویر به نسبت روشنی از ترتیب و توالی ماموریت‌های نیروهای یگان ویژه در سرکوب اعتراض‌ها در ایران داده است.
آن‌طور که در این تحقیق آمده نیروهای یگان ویژه پس از حضور در میدان به ترتیب این‌گونه عمل میکنند:
الف) نمایش قدرت
ب) دعوت به متفرق شدن با قرائت اعلامیه
ج) به‌کارگیری وسایل فیلم‌برداری و عکس‌برداری
د) عملیات با خودرو (وانت توری‌دار)
ه) عملیات با موتور
در این تحقیق مزیت‌های استفاده یگان ویژه از موتور مورد تاکید قرار گرفته و آمده موتور «سرعت عملیات بالا»، «قدرت تحرک»، «آسیب پذیری پایین»، «سهولت در بکارگیری»، «صرفه جویی در نیرو» و «توان بالا در تعقیب اغتشاشگران» دارد.
علاوه بر یگان موتور سوار، استفاده از ماشین آب‌پاش، به‌کارگیری عوامل شیمیایی ضد شورش (انواع گاز‌ها) و استفاده از تک تیرانداز هم در این تحقیق به عنوان سه ابزار کارآمد دیگر یگان ویژه معرفی شده است.
در این تحقیق به صراحت آمده که هدف از استفاده از تک‌تیرانداز «هدف قرار دادن فرد یا افرادی که نقش محرک را در جمعیت ایفا میکنند» یا «هدف قرار دادن افرادی است که قصد آسیب رساندن به مأمورین را دارند.»
در جدول زیر می‌توانید میزان کارآیی و کارآمدی ابزار‌های سرکوب در عملیات‌های یگان ویژه را ببینید که ماحصل نظر گروهی از فرماندهان میدانی پلیس در ناٰآرامی‌ها است.
همان‌طور که در این جدول می‌بینید استفاده از دسته‌های موتور سوار و گاز اشک‌آور به عنوان مهمترین ابزار‌های یگان ویژه در برخورد با معترضان اعلام شده است.
نرم‌افزار‌های سرکوب یگان ویژه
بخش مهمی از وظایف و ماموریت نیروهای یگان ویژه در برخورد با معترضان، عملیات روانی است. منظور از عملیات روانی استفاده از روش‌هایی نظیر افشاگری، تفرقه، دستگیری، اعتراف‌گیری، انتشار شایعه، ترس و وحشت، فریب تجمع کنندگان و اعمال اقداماتی برای ارتقا روحیه نیروهای یگان ویژه است.
نتایج یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که حضور فرماندهان در میان نیرو‌ها، انسجام و دوستی میان نیرو‌ها و انتشار شایعه در میان معترضان سه ابزار مهم روانی یگان ویژه در ایران است.
جدول زیر میزان تاثیرگذاری هر یک از این ابزار‌های عملیاتی را نشان می‌دهد:
ساز و کار اقناع نیرو‌ها برای سرکوب
یگان ویژه علاوه بر تجهیزات و عملیات روانی و اطلاعاتی برای سرکوب معترضان نیاز به عامل انسانی هم دارد، یعنی نیروهایی که حاضر شوند در خیابان معترضان را سرکوب یا حتی بکشند.
نتایج یک تحقیق دیگر پلیس که در شماره زمستان سال ۱۳۹۶ فصلنامه «مطالعات مدیریت انتظامی» منتشر شده، نشان می‌دهد که فرماندهان یگان ویژه از ابزار‌های متنوعی برای اقناع نیروهای خود به منظور سرکوب معترضان سود می‌برند.
این تحقیق نشان می‌دهد که فرماندهان میدانی به میزان بسیار زیادی از «توجیه و تبیین مذهبی دینی اقدامات یگان ویژه»، «سخنرانی» و «نمایش فیلم و عکس از خراب‌کاری اغتشاشگران» برای اقناع نیروهای خود به منظور سرکوب یا کشتار معترضان استفاده میکنند.
جدول زیر می‌گوید که فراوانی فرماندهانی که معتقد به استفاده از «سخنرانی» برای مقابله با معترضان هستند بیش از کسانی است که معتقد به استفاده از این ابزار اقناع‌ساز نیستند.
این جدول همچنین می‌گوید فراوانی فرماندهانی که معتقد به نمایش فیلم و عکس برای متقاعدسازی نیرو‌ها در حد زیاد و خیلی زیاد هستند بیش از کسانی است که معتقد نیستند.
.نتایج این پژوهش به روشنی نشان می‌دهد که فرماندهان ارشد پلیس چطور و با چه ساز و کار‌هایی نیروهای این یگان را قانع میکنند در خیابان‌ها اقدام به ضرب و شتم یا حتی کشتن معترضان کنند.
این البته همه آن‌چیزی نیست که از نیروهای یگان ویژه و ساز و کار آماده شدن آنها برای سرکوب می‌دانیم. نتایج یک تحقیق دیگر پلیس نشان می‌دهد که این نیرو‌ها با وجود آمادگی‌های لازم، هنگام رویارویی با اعتراض‌های خیابانی دچار استرس می‌شوند
نتایج این تحقیق در فصلنامه «مطالعات مدیریت انتظامی» چاپ بهار ۱۳۸۷ و با عنوان «عوامل استرس‌زای کارکنان پایور یگان ویژه پاسداران در کنترل اغتشاشات»منتشر شده است.
نتایج حاصل از تحلیل داده‌های این پژوهش نشان می‌دهد که بیشتر نیروهای یگان ویژه در مورد انواع مخاطرات جانی، استرس در حد متوسط را تجربه میکنند، اما در مورد احتمال کشته یا مجروحیت همکاران خود استرس در «حد زیاد» را گزارش کرده‌اند.
بیش از ۲۰۰ نفری که در این پژوهش از نظرات آنها استفاده شده گفته‌اند که «ابهام در چگونگی برخورد با اغتشاشگران موجب استرس» آنها می‌شود.
آنها همچنین گفته‌اند که «در رابطه احتمال نفرت و انزجار مردم نسبت به خود در هنگام عملیات» از استرس بالایی رنج می‌برند.
مجموعه این عوامل است که نتیجه خود را در تحقیق دیگری که سال ۱۳۸۷ در فصلنامه «مطالعات مدیریت انتظامی» پلیس منتشر شده، نشان می‌دهد.در این تحقیق که دو هزار نیروی پلیس در آن شرکت داشته‌اند، مشخص شده که تمایل کارکنان پلیس برای حضور در یگانهای ویژه پائین است و بسیاری حاضر نیستند عضو آن باشند.
این فصلنامه بر همین اساس به فرماندهان ارشد پلیس توصیه کرده با افزایش حقوق و مزایا، پاداش، منزل سازمانی و مسکونی، سفرهای زیارتی و تفریحی آنها را تشویق به حضور در این یگان‌ها کنند.
یکی دیگر از یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که «سطح تحصیلات اکثر پرسنل یگان ویژه پایین و در حد دیپلم» است.
ایران‌وایر:بهنام قلی‌پور