پس از این که دولت عراق در سرکوبی اعتراضات مردمی در عراق با ناکامی رو به رو شد، سرانجام عادل عبدالمهدی، نخست وزیر این کشور وادار به کناره گیری شد و مجلس نمایندگان این کشور استعفای او را پذیرفت، همزمان با این تحول، قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس که در گذشته بارها برای مشورت در مورد سرکوبی تظاهرات به عراق سفر کرده بود، بار دیگر وارد بغداد شد. البته سلیمانی در این سفر تلاش خواهد کرد تا نفوذ و اعتبار باقی مانده ایران در عراق را حفظ کند و پیش از آن که فشار اعتراضات مردمی، به سیطره جویی و قدرت ایران پایان دهد، راهی برای نجات آن جست و جو کند. تردیدی نیست که پافشاری ایران برای حمایت از گروه های سیاسی و نظامی حاکم در عراق، می تواند سیاست های تهران در قبال تحولات عراق را بیشتر از پیش آسیب پذیر کند.
در حالی که ایران، طبق اظهارات خامنه ای، اعتراضات مردم لبنان و عراق را به «آمریکا و کشورهای مرتجع منطقه» نسبت می دهد، اما معترضان عراقی، علیه ایران و سیاست های خارجی این کشور شعار می دهند و خواستار خروج ایرانی ها از عراق می باشند. البته ایران عمق خطر را درک می کند و به خوبی می داند که تداوم تظاهرات، دستاوردهای چندین دهه ایران در عراق را با فروپاشی رو به رو می کند، به ویژه این که اعتراضات از شهرهای آغاز شده است که ساکنان آن ها شیعه مذهب هستند. اما از آن جا که ایران نتوانست موفق به سرکوب تظاهرات شود، اکنون سعی دارد با ایجاد استراتژی تازه ای، از شکست کامل پروژه سیاسی خود در عراق جلوگیری کند.
دولت ایران که از سال 2003 تا کنون نقش عمده ای در تحولات سیاسی عراق داشته و پس از گسترش خطر داعش در سال 2011 و فراهم شدن زمینه ایجاد شبه نظامیان بسیج مردمی در عراق توانسته بود در تمام عرصه های سیاسی، نظامی و اقتصادی این کشور نفوذ کند، اکنون منافع و دستاوردهای خود را در عراق به شدت در خطر می بیند. حتی پس از این که قاسم سلیمانی روز گذشته وارد بغداد شد، علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران، با اشاره با تحولات اخیر عراق، گفت ایران نگران اوضاع عراق نیست و ما اطمینان داریم که آیت الله سیستانی بحران را به خوبی کنترل می کند و بهترین گزینه را برای حل دشواری های کنونی روی دست می گیرد.
در همین حال، ناظران باور دارند که پیشنهادات سلیمانی برای سرکوبی تظاهرات، نه تنها رهبران سیاسی عراق را با ملت درگیر کرده و از اعتبار آن ها کاسته است، بلکه طرح پیشنهادی سلیمانی، مسئولان ایرانی را نیز دچار اختلاف و درگیری کرده است.
سرمد الطایی، نویسنده و روزنامه نگار عراقی در صحبتی با اندیپندنت عربی گفت: از آغاز سال 2014 و از هنگامی که ارتش عراق توانست قدرت کشور را به صورت تدریجی در دست بگیرد، نفوذ ایران در عراق رو به کاهش رفت و حتی در برخورد با اعتراضات اخیر مردمی در عراق، ایران به جای این که بتواند نفوذ از دست رفته ای خود را بار دیگر به دست آورد، عادل عبدالمهدی را نیز قربانی سیاست های خود کرد. این روزنامه نگار عراقی علاوه کرد که اکنون نبرد میان قاسم سلیمانی و معترضان عراقی جریان دارد با این تفاوت که قاسم سلیمانی در حال یاس و درماندگی است اما معترضان عراقی با شادی و سربلندی به مقاومت خود ادامه می دهند.
الطایی با اشاره به سفر قاسم سلیمانی به بغداد گفت: پس از کناره گیری عادل عبدالمهدی و پیروزی تظاهرات، قاسم سلیمانی دیگر در اندیشه ایجاد ائتلاف بزرگی به نفع ایران نیست و تنها تلاش وی برای نجات نفوذ باقی مانده ایران در عراق است. اکنون سلیمانی سعی دارد شمار اندکی از میان گروه های مختلف عراقی را پیدا کند که توان مقاومت با جنبش اعتراضات مردمی را داشته باشند و برای مدت دیگری مانع پیروزی کامل ملت عراق شوند. الطایی افزود: رهبران ایران امروز در سراسیمگی به سر می برند و نمی دانند برای نجات دستاوردهای خود در عراق چه اقدامی را روی دست بگیرند. برخی از سیاستمداران ایران بدین باور اند که قیام مردمی اخیر، عراق را به جای رسانده است که دیگر فرصت بازگشت ندارد، از این رو بهتر است ایران برای این که نفوذ و قدرت خود را به صورت کامل در عراق از دست ندهد، با شرایط فراهم شده سازگاری کند.
البته پس از این که ایران نتوانست تظاهرات عراق را سرکوب کند و مانع کناره گیری عادل عبد المهدی شود، اکنون قاسم سلیمانی سعی می کند گروه های وابسته به خود در عراق را متحد کند و بار دیگر از طریق پارلمان آینده به گسترش نفوذ در عراق بپردازد و نقش خود را در دولت بعدی عراق حفظ کند. اما شکی نیست که مردم عراق پس از این که از دخالت های ایران در امور داخلی کشور خود به ستوه آمده بودند و در تظاهرات اخیر از سوی گروه های وفادار به ایران مورد خشونت و سرکوبی قرار گرفته اند، هرگز فریب سیاست های ایران را نخواهند خورد.
در همین راستا، باسل حسین، پژوهش گر عراقی می گوید: تظاهرات اخیر مردمی، دستاوردهای 16 ساله ای ایران را به باد داد و اکنون تهران تلاش دارد با توسل به گروه های سیاسی و شبه نظامیان وابسته به خود، نفوذ و قدرت خود را تا آن جا که ممکن است حفظ کند.
از سوی دیگر، جاسم الموسوی، کارشناس امور سیاسی در صحبتی با اندیپندنت عربی اظهار داشت که دولت ایران، قلمرو عراق را همواره به عنوان عمق استراتژی خود می دانست، اما آغاز تظاهرات از مناطق شیعه نشین عراق، تحولی بود که رهبران ایران هرگز انتظار آن را نداشتند، بنابر این، دولت ایران خود را با چالش بی سابقه ای رو به رو دید. وی تأکید کرد که تداوم اعتراضات مردمی، سیاست ایران در قبال عراق را برای همیش دگرگون کرده است و از این پس تهران ناگزیر است روش سیاست خود را در برابر عراق تغییر دهد. تهران که تا پیش از اعتراضات اخیر، عراق را متعلق به خود می دانست، اکنون در تلاش است تا اوضاع عراق به سمت تعادل سوق دهد.
احمد حسین / ایندیپندنت فارسی