سینما جزئی از هنر است که مقبولیت عام دارد و همواره هم به پول و سرمایه گذاری وابسته بوده است. اما افرادی بوده‌اند که از این هنر برای دستیابی به منافع نامشروع اقتصادی سوءاستفاده کرده‌اند. سینمای ایران هم از این قاعده مستثنی نبوده و به ویژه در سال‌های اخیر شاهد فساد گسترده در هنر هفتم ایران بوده‌ایم. ارقامی که این روزها از فساد مالی در حوزه هنر‌های نمایشی در سینما و تلویزیون مطرح می‌شود میلیاردی است. این ارقام وقتی قابل تامل می‌شود که آثار تولیدشده از سوی نهادهای دولتی مورد حمایت قرار می‌گیرند. یعنی افرادی در نهادهای دولتی پشت پرده برخی پروژه‌ها قرار می‌گیرند که از طریق آنها میلیاردها تومان پول – که عمدتا متعلق به بودجه عمومی‌کشور است، حیف و میل یا پولشویی می‌شود. در آخرین مورد موضوع جنجالی فیلم «لاله» است، که طرح آن در دولت محمود احمدی‌نژاد کلید خورد و امروز پس از یک دهه مجددا با تزریق حدود سه میلیارد تومان دیگر قرار است آماده اکران شود. اما ماجرای پروژه لاله چیست؟
فیلم «محمد رسول‌الله» بزرگ‌ترین و پرهزینه‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران به شمار می‌آید – عکس از مشرق نیوز
اسدالله نیک‌نژاد، کارگردان فیلم سینمایی لاله، در جریان یکی از سفرهای محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری سابق، به نیویورک موافقت او را برای ساخت این فیلم جلب کرد. مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، بودجه 6 و نیم تا 7 میلیارد تومانی به این فیلم اختصاص داد، که اعلام این خبر از سوی جواد شمقدری، معاون وقت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جنجال رسانه‌ای بسیاری به پا کرد. موج انتقادهای وسیع به سابقه کارگردان این فیلم، بودجه تعیین شده برای تولید آن و سوژه فیلم که با محوریت زندگی لاله صدیق، قهرمان اتومبیلرانی ایران بود، بالا گرفت. به‌رغم همه انتقادات، مراحل پیش‌تولید و سپس تولید این فیلم در حالی شروع شد که بسیاری از فیلمسازان و مستندسازان کارکشته و جوان به علت نبود بودجه و عدم حمایت‌های دولتی قادر به فعالیت نبودند. با این حال پس از تغییر دولت و به ویژه مسئولان وزارت ارشاد و سازمان سینمایی، پروژه لاله هم متوقف شد . نکته قابل تامل اینجاست که حالا، سازمان سینمایی باردیگر دو میلیارد و 700 میلیون تومان برای تکمیل آن و فقط برای چند سکانس پایانی اختصاص داده است.
اما جنجالی ترین پروژه‌ای که هزینه هنگفتی از بودجه عمومی برای ساخت آن پرداخت شد فیلم «محمد رسول الله» به کارگردانی مجید مجیدی بود. بودجه این فیلم که بزرگ‌ترین و پرهزینه‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران به شمار می‌آید، به طور مستقیم از سوی بنیاد مستضعفان – از نهادهای زیر نظر رهبر، پرداخت شد. 120 میلیارد تومان برای ساخت فیلمی پرداخت شد که فروش بین‌المللی و داخلی آن حدود 30 میلیارد تومان اعلام شد . این در حالی بود که سناریوی محمد رسول‌الله، سیاسی و با نگاهی ضد یهودی نوشته شده بود و با وجود همکاری عوامل کاملا حرفه‌ای و شناخته‌شده جهانی با آن، در هیچ یک از جشنواره‌های معتبر بین‌المللی پذیرفته نشد. فیلمنامه محمد رسول‌الله به گونه‌ای بود که بسیاری از کشورهای اسلامی‌با محتوای آن درباره پیامبر اسلام مخالف بودند و همین موجب شد در اغلب کشورهای اسلامی اکران نشود. حالا زمزمه‌هایی آغاز شده است که قرار است بخش‌های دوم و سوم این فیلم، که به مقاطع مختلف زندگی پیامبر اسلام می‌پردازد نیز ساخته شود؛ اما سئوال اینجاست که آیا قرار است باز هم پروژه‌ای با بودجه ای کلان آغاز شود و بار دیگر از نظر تجاری شکست بخورد؟
داستان اما فقط به اینجا ختم نمی‌شود . چند سالی است که مسئولان نظام تصمیم گرفته‌اند فیلم و سریال‌هایی را که به لحاظ ساختار و محتوا با عقاید مذهبی حاکمیت سازگار نیست، در شبکه نمایش خانگی عرضه کنند. این عرصه هم به علت ضعف نظارت سازمان سینمایی، محل جولان سرمایه‌های کثیف شده است. جنجال برانگیزترین پرونده فساد مالی در بخش سینمای خانگی مربوط به «شهرزاد» یکی از موفق‌ترین سریال‌های سال‌های اخیر است که بعد‌ها مشخص شد برای تولید آن از پول‌های کثیف استفاده شده است . وقتی خبر فساد 8 هزار میلیارد تومانی در صندوق ذخیره فرهنگیان درز کرد و نام سریال شهرزاد هم در این پرونده مطرح شد، دوستداران و حتی دست‌اندرکاران این مجموعه در بهت فرو رفتند. کار به جایی رسید که در شبکه‌های اجتماعی پویشی مبنی بر توقف تولید بخش دوم این مجموعه طرح شد. چرا که یکی از سرمایه گذارن این سریال به نام محمد امامی، که قبل از آن فیلم‌های «تابو»، «ابد و یک روز»، «خوب، بد، جلف» و «کاناپه» را هم تهیه کرده بود، به اتهام فساد مالی در ارتباط با صندوق ذخیره فرهنگیان بازداشت شده بود. دیگر تهیه کننده این سریال، هادی رضوی، داماد محمد شریعتمداری، وزیر کار و امور اجتماعی، بود که تا آن زمان سابقه تهیه کنندگی فیلم و سریال نداشت و بودجه 12 میلیارد تومانی این سریال را همراه با امامی تامین کرده بود. رضوی هم‌اکنون به اتهام فساد مالی در پرونده بانک سرمایه به 20 سال زندان، رد مال، 74 ضربه شلاق و محرومیت از خدمات دولتی محکوم شده است.
وجود نام افرادی مثل بابک زنجانی – که متهم به فساد مالی است، به عنوان تهیه کننده چندین فیلم از جمله «نقش نگار»، «هیچ کجا، هیچکس» و «سیزده» این موضوع را تایید می‌کند که عرصه فیلم و سریال هم جولانگاه پول‌های کثیف شده است . اما تلویزیون هم از این قاعده مستثنی نبوده است و پروژه‌های بسیاری در این سازمان عریض و طویل بوده اند که هزینه و نحوه تولید آنها با اما و اگرهای بسیاری مواجه بوده است. فیلم و سریال‌های پرهزینه ای که تهیه کنندگی‌شان به افراد خاص سپرده شد و در نهایت هم یا به لحاظ ساختار یا محتوا اعتراض‌های بسیاری به دنبال داشت.
این‌ها بخش کوچکی از واقعیت تلخ سینما، شبکه خانگی نمایش و تلویزیون ایران است که کسی بر مسائل مالی آن نظارت نمی‌کند. در چنین فضایی است که بسیاری از هنرمندان و عوامل سینما می‌گویند از گردش مالی 231 میلیارد تومانی سینمای ایران در سال گذشته، چیزی نصیب آنها نشده است. شرایط مشابه برای کارکنان صداوسیما هم وجود داشته است؛ سازمانی که سریال‌های میلیاردی می‌سازد، در تامین حقوق کارکنانش دچار مشکل است. فساد مالی در بدنه سینما و تلویزیون در حالی رو به گسترش است که حساسیت مسئولان جمهوری اسلامی بیشتر بر شیوه نمایش و – به زعم آنان، فساد اخلاقی متمرکز است.
مهدیه پوریادگار, ایندیپندنت فارسی