یارانه‌های پیدا و پنهان پردرآمدها
وحید شقاقی، اقتصاددان چهارشنبه ۱۸ دی در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی کار ایران (ایلنا) درباره یارانه پنهان ثروتمندان در ایران گفت: «اگرچه میزان واقعی یارانه پنهان ثروتمندان چندان روشن نیست اما اگر همان رقم ۹۳۴ هزار میلیارد تومان اعلام‌شده از سوی محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه را مبنا در نظر بگیریم، اقلیت ثروتمند جامعه از یارانه‌ای ۲۲ برابر اکثریت کم‌درآمد بهره می‌برد.»
طبق آمارهای رسمی داخلی، خطر فقر و آسیب‌های ناشی از آن بیش از نیمی از جمعیت ایران را تهدید می‌کند
در فروردین سال جاری سازمان برنامه و بودجه پژوهشی منتشر کرد که نشان می‌داد دهک‌های درآمدی هفتم تا دهم نفع بیشتری از یارانه‌های پنهان می‌برند. متوسط یارانه پنهان دهک دهم بیشتر از ۷ برابر متوسط دهک اول است. هر خانوار دهک دهم سالانه به‌طور متوسط از ۲۱ میلیون تومان یارانه پنهان بهره‌مند می‌شود، اما هر خانوار دهک اول فقط از سه میلیون تومان یارانه پنهان بهره می‌برد.
این گزارش مجموع کل اعتبار و هزینه دولت برای سه شکل یارانه را ۸۹۰ هزار میلیارد تومان اعلام کرده است که چنانچه به صورت مساوی توزیع شود، سهم هر فرد ۱۰ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان در سال و ۹۰۸ هزار تومان در ماه خواهد بود. اما نظام توزیع یارانه‌ها سبب شده که سهم ثروتمندان از یارانه پنهان چند برابر فقیران باشد.
فرشاد مومنی، اقتصاددان در آبان ماه هشدار داده بود که دولت از طریق اتخاذ سیاست‌های تورم‌زا در حال واریز کردن رانت به جیب صاحبان دارایی‌ها و در عین حال، تحمیل فشار مضاعف بر خانوادرهای کم‌درآمد است.
مومنی جمعه ۱۰ آبان در موسسه دین و اقتصاد گفت:
«به ازای هر یک درصد تورم اضافه شده ناشی از این سیاست‌های تورم‌زا مانند افزایش قیمت بنزین، ۱۵ هزار میلیارد تومان رانت به نفع صاحبان دارایی‌ها ایجاد می‌کند در حالیکه فشار آن به خانوارها و تولیدکنندگان تحمیل می‌شود. اگرچه تبلیغات رسمی ادعا می‌کند که این سیاست‌ها به خاطر فقرا انجام می‌شود و این طنز تلخ موضوع سیاست‌های تورم‌زا است.»
وحید شقاقی نیز چهارشنبه از سیاست افزایش بهای بنزین به عنوان بخشی از سیاست حذف یارانه‌ها انتقاد کرد و پرسید:
«مسئله اصلی این است که چرا در اصلاح نظام یارانه‌ای دولت حاضر است به سراغ انرژی مصرف شده در منازل بزرگ و سه یا چهار خودروی خانوارهای دهک‌های پردرآمد برود اما حاضر نیست به سراغ سفتهبازان، خام‌فروشان و یارانه‌بگیران بخش غیرمولد برود. آنچه مسلم است مورد دوم بخش بیشتری از یارانه پنهان را تشکیل می‌دهند. مسئله این است که رقم‌های میلیاردی در همین بخش نهفته است. در سود زیادی که غیرمولدها و خام‌فروشان و مونتاژکاران به دست می‌آورند و از نظر پنهان است.»
به گفته‌ی این اقتصاددان یارانه‌های پنهان عمدتاً به جیب کسانی واریز می‌شود که نقشی در تولید ندارند. او در اشاره به درآمدی که بخش غیر مولد دارد گفت:
«بخش غیرمولد کشور که ارزش افزوده‌ای برای کشور ندارد؛ خام فروشان و سفتهبازان به اسم تولید یارانه می‌گیرند. این‌ها است که یارانه پنهان است. منتفع شدن این گروه‌ها از یارانه خلاف فلسفه حاکم بر یارانه‌پردازی است.»
اما اقشار پردرآمد در کنار یارانه‌های پنهان از یارانه نقدی نیز برخوردارند. دولت موظف است یارانه مستقیم آنها را قطع کند اما تا کنون بنا بر اطلاعات رسمی تنها یارانه ۲۰۰ هزار تن قطع شده حال آن که سه دهک بالایی جامعه به گفته مسئولان ۲۰ تا ۲۴ میلیون تن را در بر می‌گیرد.
دولت در راستای تامین بخشی از منابع بودجه سال ۹۸ موظف به حذف یارانه سه دهک بالای جامعه شد که به گفته محمد باقر نوبخت ۲۴ میلیون نفر را در بر می‌گیرد. قرار شد با استفاده از کلیه بانک‌های اطلاعاتی سه دهک بالای درآمدی را شناسایی کرده و یارانه نقدی آنها را حذف کند.
جبار کوچکی‌نژاد، نماینده مجلس و رئیس هیئت تفحص از سازمان هدفمندی یارانه‌ها اما تعداد یارانه‌بگیران را نزدیک به ۷۸ میلیون نفراعلام کرد و افزود «باید نزدیک به ۲۰ میلیون نفر آنها به دلیل زندگی در خارج از ایران یا تعلق به دهک‌های بالای جامعه حذف شوند».
وزارت تعاون، کار و رفاه از ارسال لیست افراد واقع در دهک‌های پردرآمد توسط این وزارتخانه به سازمان هدفمندی یارانه‌ها خبر داد و در واریز یارانه‌ای روز چهارشنبه، ۲۷ شهریور یارانه نقدی ۲۰۰ هزار تن قطع شد.
اصلاح نظام مالیاتی در حلقه‌ای از ابهام
سیستم مالیاتی کشور عقب‌مانده است و در آن بطور یکجانبه نفع ثروتمندان در نظر گرفته شده است. در حالی که حقوق‌بگیران ماهانه بطور منظم مالیات می‌پردازند، ثروتمندان راه‌های گریز فراوانی برای نپرداختن مالیات دارند. فرهاد دژپسند وزیر اقتصاد و دارایی که مدعی است درآمدهای مالیاتی سال ۹۷ به میزان ۹۷ درصد محقق شده است، در عین حال اعتراف می‌کند که «۴۰ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی داریم.»
بودجه دولت عمدتا متکی بر درآمد نفت است و مالیات در آن بر خلاف سایر کشورها که درآمد دولت عمدتا از راه مالیات تامین می‌شود، سهم اندکی دارد.
امیدعلی پارسا رئیس سازمان امور مالیاتی کشور در نشستی که مهرماه درباره اصلاح ساختار نظام مالیاتی کشور برگزار شد گفت:
«در دنیا ۲۵ درصد درآمد دولت‌ها از محل مالیات تأمین می‌شود که این آمار در کشور‌های در حال توسعه ۱۵ تا ۱۸ درصد است، اما در کشور ما در خوش بینانه‌ترین حالت ۸ و نیم درصد است.»
دولت در سال‌های اخیر اصلاح نظام مالیاتی را موکول به لایحه‌ای کرده است که هنوز زمان تحویل آن روشن نیست.
وحید شقاقی اقتصاددان عدم اصلاح نظام مالیاتی را نیز همراهی دولت با ثروتمندان می‌داند چرا که آنها از سیستم فعلی مالیاتی سود می‌برند:
«سوال اینجاست که اصلاح نظام مالیاتی چرا در اولویت قرار نگرفت. بالاخره اصلاح نظام مالیاتی در کشور فقط دهک‌های پردرآمد را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و باید مورد توجه قرار گیرد. آنهایی که باید بخش عمده‌ای از مالیات را باید پرداخت کنند، به دلیل ضعف عمده نظام مالیاتی این مبالغ را پرداخت نمی‌کنند. در صورتی که اصلاح نظام مالیاتی اتفاق می‌افتاد، در اثربخشی و درآمد پایدار دولت هم تاثیر بهتری می‌گذاشت. افزایش قیمت بنزین درآمد چندانی برای دولت ندارد اما اصلاحات نظام مالیاتی دهک‌های پردرآمد مبالغ زیادی به خزانه وارد می‌کند.»
رئیس سازمان امور مالیاتی کشور هم بر اصلاح سیستم تاکید دارد و می‌گوید:
«تا زمانی که تمامی دستگاه‌ها براساس قانون ۱۶۹ مکرر ریز اطلاعات خود را در اختیار امور مالیاتی کشور قرارندهند و همچنین سامانه پایانه‌های فروش به سامانه جامع مالیاتی متصل نشود همچنان ناچاریم به شیوه خود اظهاری و علی الراس اقدام کنیم و همچنان با هزاران مورد فرار مالیات مواجه باشیم. عدالت مالیاتی و جلوگیری از فرار مالیاتی زمانی رخ خواهد داد که طرح جامع مالیاتی درست و دقیق اجرایی شود.»
الیاس حضرتی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس «عدم انتقال اطلاعات دقیق تمامی دستگاه‌ها در این سامانه» را عامل مشکل می‌داند و می‌گوید:«سامانه جامع مالیاتی در کشور راه اندازی شده و لازمه کارکرد صحیح آن انتقال اطلاعات دقیق تمامی دستگاه‌ها در این سامانه است.»
فرهاد دژپسند وزیر اقتصاد و دارایی مهر سال جاری گفته بود: «از نظر ما تنها سه درصد استقرار این نظام باقی مانده است که شامل ارتباط اطلاعاتی دستگاه‌هاست.»
اما در لایحه بودجه سال ۹۹ از اصلاحاتی که قرار بود برای جلوگیری از فرار مالیاتی و جبران کسری بودجه دولت انجام شود، خبری نیست.
وحید عزیزی کارشناس اقتصادی سوم دی به خبرگزاری مهر گفته بود:
متأسفانه مالیات در لایحه بودجه ۹۹ که پیش بینی می‌شد مهم‌ترین بخش لایحه باشد تغییر چندانی نسبت به قبل نداشته است؛ در واقع در لایحه بودجه ۹۹ پایه مالیاتی جدیدی تعریف نشده و از سویی دیگر معافیت‌های مالیاتی و حتی شیوه‌های اخذ مالیات نیز تغییر نکرده است.»
دولت بهای بنزین را برای جبران بخشی از کسری بودجه و کمبود منابع درآمدی خود افزایش داد حال آن که می‌توانست با اصلاح نظام مالیاتی که سال‌هاست وعده داده می‌شود و حذف یارانه پنهان ثروتمندان (یارانه‌ای که به تولید و دهک‌های پایین تخصیص نمی‌یابد) چندین برابر درآمد ایجاد کند. دستاویز دولت در هر مورد ناکامل بودن نظام اطلاعاتی است. چنان که پیداست سال آینده نیز در بر همین پاشنه خواهد چرخید.
رادیو زمانه: