سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراین از سوی پدافند هوایی سپاه و پنهان‌کاری سه روزه آن، شوک روانی شدیدی به جامعه وارد آورده و افکار عمومی را به شدت بی‌اعتماد کرده است. بسیاری از مردم هنوز می‌پرسند چرا به این هواپیما شلیک شده، چرا دو بار مورد اصابت قرار گرفته و چرا در آن شب بحرانی و جنگی، به هواپیماهای مسافربری اجازه پرواز داده‌اند.
برخی نیز سهوی بودن شلیک موشک را باور نکرده و با ساختن فرضیات مختلفی سپاه را متهم می‌کنند که از روی عمد این هواپیما را سرنگون کرده است. بر اساس گزارش‌ها تعداد مراجعه مردم به مشاوره‌های روحی، روانی در طی دو ماه گذشته افزایش یافته. این میزان یاس، سرخوردگی و ترس از آینده حتی در شبکه‌های اجتماعی نیز به‌وضوح دیده می‌شود.
با وجود این به جز سازمان هواپیمایی کشوری و کمیسیون امنیت ملی مجلس، هنوز نه دولت و نه مقامات نظامی و قضایی گزارشی از علت اصلی این فاجعه منتشر نکرده‌اند و هیچ مقامی نیز از سمت خویش برکنار نشده یا استعفا نداده است. گویی مسئولان جمهوری اسلامی علیرغم پذیرفتن مسئولیت سرنگونی هواپیما، می‌کوشند تا جعبه سیاه این حادثه را نیز همچون حوادث دیگر دربسته نگه دارند تا هزینه‌ای در قبال مسئولیت خویش نپردازند. اما آیا این بار با در دفعات پیشین متفاوت است؟
به جز سازمان هواپیمایی کشوری و کمیسیون امنیت ملی مجلس، هنوز نه دولت و نه مقامات نظامی و قضایی گزارشی از علت اصلی این فاجعه منتشر نکرده‌اند و هیچ مقامی نیز از سمت خویش برکنار نشده یا استعفا نداده است.
گزارش دوم سازمان هواپیمایی کشوری چه می‌گوید
سازمان هواپیمایی کشوری پس از پذیرش مسئولیت سرنگونی هواپیما از سوی سپاه، تا کنون دو گزارش مقدماتی در این زمینه منتشر کرده است که بیشتر جنبه فنی دارد. گزارش دوم که گزارشی تفصیلی‌تر است چیز چندانی به اطلاعات ما در خصوص این سانحه اضافه نمی‌کند اما به روشنی نشان می‌دهد که دست‌کم این سازمان هیچ هشداری از سوی نهادهای نظامی در خصوص شلیک موشک کروز به سمت تهران و یا پرواز هواپیماهای آمریکایی دریافت نکرده است.
نکته قابل توجه دیگر این گزارش قطع شدن تماس برج مراقبت با هواپیما سه دقیقه پس از پرواز است. این می‌تواند نشان دهد که امکان اطلاع‌رسانی به برج مراقبت فرودگاه برای ممانعت از پرواز هواپیمای اوکراین از سوی نهادهای نظامی که گزارش حمله کروز را دریافت کرده‌اند وجود داشته است اما روشن نیست به چه دلیلی این ارتباط برقرار نشده است و کسی به سازمان هواپیمای کشوری هشدار نداده تا مانع پرواز این هواپیما شود.
سازمان هواپیمایی کشوری هیچ هشداری از سوی نهادهای نظامی در خصوص شلیک موشک کروز به سمت تهران و یا پرواز هواپیماهای آمریکایی دریافت نکرده است.
از سوی دیگر اگر گفته‌های نایب رییس کمسیون عمران مجلس را نیز ملاک قرار دهیم؛ این هواپیما پیش از ترک فرودگاه از سیستم پدافندی اجازه پرواز دریافت کرده است. از این رو چگونه قابل تصور است در حالی که مسئولان نظامی خبر از آمدن کروز به سمت پایگاه‌های نظامی را داشته‌اند؛ سیستم پدافندی کشور چنین اطلاعی نداشته و مجوز پرواز برای این هواپیما صادر کرده است؟
گزارش کمیسیون امنیت ملی مجلس
یکی دیگر از فرضیاتی که بیشتر از سوی هواداران جمهوری اسلامی و همچنین برخی فرماندهان نیروهای مسلح ترویج می‌شد؛ خرابکاری و یا حمله سایبری به سیستم پدافندی کشور بود. این فرض تاکید داشت که اصابت موشک نه در اثر خطای انسانی بلکه ناشی از یک حمله سایبری از سوی دشمن صورت گرفته است. اما مجتبی ذوالنوری رئیس این کمیسیون گزارش داد که چنین فرضی در نشست های میان نمایندگان و اعضای ارشد نیروهای مسلح بررسی و رد شده است. در جلسه مورد اشاره وی رئیس کمیته ویژه بررسی ستاد کل نیروهای مسلح، نماینده سازمان هوافضای سپاه، جانشین فرمانده کل ارتش، رئیس هواپیمای کشوری و مدیر فرودگاه بین‌المللی «امام خمینی» حاضر شدند و هر یک گزارش‌هایی از بررسی‌های انجام شده خود درباره سانحه سقوط هواپیمای اکراینی ارائه دادند. گزارش‌هایی که هیچ یک از آنان تاکنون منتشر نشده و صرفا احتمال حمله سایبری منتفی اعلام شده است.
نکته مهم دیگری که در گزارش ذوالنوری می‌توان دید اشاره وی به اعتبارسنجی گزارش‌های دریافتی در خصوص شلیک کروز به سمت اهدافی در تهران بوده است. به گفته وی چون این کار صورت نگرفت، نمی‌شد کشور را در حالت فوق‌العاده و جنگی قرار داد و پروازها را متوقف نمود. این سخن این فرضیه را تقویت می‌کند که یا یک ناهماهنگی و از هم گسیختگی کامل در آن شب میان فرماندهان نظامی کشور وجود داشته یا گزارش شلیک کروز از اساس دروغ است.
کانادا و اوکراین، همچنان منتظر جعبه سیاه
با وجود این که مقامات سازمان هواپیمایی کشوری بعد از یک بار تایید و تکذیب بالاخره دو روز بعد از ساقط کردن هواپیما توسط سپاه اعلام کردند که آماده‌اند تا جعبه سیاه هواپیما را به کشوری بی‌طرف تحویل دهند؛ اما این کار هنوز صورت نگرفته است.
در گزارش دوم سازمان هواپیمایی آمده است که «پس از برخورد هواپیما به زمین، یکی از فرستنده های اضطراری هواپیما (ELT) فعال شده، لیکن آنتن فرستنده آن در جریان سانحه از دستگاه آن جدا شده است.» و همچنین هر دو جعبه سیاه هواپیما «در اثر سانحه و آتش سوزی آسیب دیدند اما بخش حافظه اصلی هر دو دستگاه موجود است لیکن آسیب فیزیکی بر روی قطعات اصلی قابل مشاهده است.»
با وجود این که مقامات سازمان هواپیمایی کشوری بعد از یک بار تایید و تکذیب بالاخره دو روز بعد از ساقط کردن هواپیما توسط سپاه اعلام کردند که آماده‌اند تا جعبه سیاه هواپیما را به کشوری بی‌طرف تحویل دهند؛ اما این کار هنوز صورت نگرفته است.
بنابر گفته سازمان هواپیمایی در گزارش مذکور، ایران ابتدا از کشورهای دارنده تکنولوژی دانلود محتوای جعبه سیاه خواسته تا این تکنولوژی به ایران داده شود تا بتوانند در داخل کشور اطلاعات جعبه سیاه را استخراج کند. خواسته‌ای که از سوی این کشورها اجابت نشده، حالا سازمان هواپیمایی می‌گوید لیست ابزار مورد نیاز در اختیار مقامات قرار گرفته تا در جهت خریداری آن تلاش کنند.
در همین حال نخست‌وزیر کانادا جمعه گذشته رسما از ایران خواسته تا جعبه سیاه را برای بازخوانی به فرانسه تحویل دهند.
آیا جمهوری اسلامی از محتوای جعبه سیاه هراس دارد؟
تاخیر در ارسال جعبه سیاه و همچنین انتشار گزارش‌هایی در خصوص صدمه دیدن شدید بخش‌های مربوط به ضبط مکالمات خلبان به همراه گلایه کشورهایی چون اوکراین و کانادا از عدم همکاری ایران در این پرونده، این فرضیات را تقویت می‌کند که جمهوری اسلامی هنوز در حال پنهان‌کاری درباره علت اصلی سرنگونی هواپیما است.
این در حالی است که عدم همکاری در این زمینه می‌تواند تبعات حقوقی بین‌المللی برای ایران به همراه داشته باشد. چندی پیش نخست‌وزیر کانادا از ارجاع این پرونده به شورای امنیت برای جلوگیری از تکرار آن سخن گفته بود. برخی تحلیلگران نیز بر این باورند که ممکن است پای دادگاه کیفری بین المللی لاهه نیز به این پرونده باز شود و برخی از مقامات نظامی ایران تحت تعقیب این دادگاه قرار گیرند.
زیتون ـ محمدرضا سرداری: