انتشار گزارش دیوان محاسبات کل کشور از تفریغ بودجه سال ۱۳۹۷ و اعلام بلاتکلیفی ۴.۸ میلیارد تومان از دلارهای دولتیِ چهار هزار و ۲۰۰ تومانی واگذار شده به واردکنندگان، یک‌بار دیگر زخم تصمیم و سیاست اشتباه «قیمت‌گذاری دستوری» ارز را تازه کرد.
سیاست قیمت‌گذاری دستوری ارز در بهار سال ۱۳۹۷ و اعلام نرخ چهار هزار و ۲۰۰ تومان برای هر دلار، از همان ابتدا انتقادهای پرشماری را به دنبال داشت.
صاحب‌نظران اقتصادی دستور به بازار برای تبعیت از حکم دولتی‌ها را ناممکن می‌دانستند و سیاست‌های بعدی دولت در تامین ارز واردکنندگان به قیمت دولتی را رسمیت بخشیدن به رانتی توصیف می‌کردند که آسوده و راحت نصیب کسانی می‌شد که به این ارزها دسترسی داشتند و می‌توانستند بخشی از آن را در اختیار گیرند.
صدور نزدیک به ۱۰۰ بخش‌نامه از سوی دولت و بانک مرکزی ایران پس از این سیاست‌گذاری، راه‌اندازی دو سامانه «نیما» و «سنا» برای سامان بخشیدن به بازار ارز و بگیروببندها و تغییر رویه‌ها، همگی نشانه‌هایی از شکست تجربه قیمت‌گذاری دستوری بودند که در تمام چهار دهه گذشته در مورد ارز و برخی دیگر از کالاها تجربه شده بود و همگی نتیجه‌ای جز ناکامی به همراه نداشتند.
حالا به گزارش دیوان محاسبات از تفریغ بودجه ۱۳۹۷ که محل مناقشه دولت و بانک مرکزی شد، از مجموع ۳۱.۴ میلیارد دلار ارز واگذار شده به واردکنندگان، معادل ۱۵.۳ درصد آن تا میانه آذر ۱۳۹۸ بلاتکلیف بودند؛ به این معنا که مابهازای این ارز، کالایی به ایران وارد نشده و اصل ارز واگذارشده نیز به بانک‌های عامل بازنگشته بود.
اما این ارزهای به قیمت دولتی در اختیار چه کسانی قرار گرفتند؟ گیرندگان عمده این ارزها چه شرکت‌ها و افرادی بودند؟ در مجموعه گزارش‌های «صاحبان ارزهای دولتی»، «ایران‌وایر» سعی کرده است به این سوالات پاسخ دهد.
***
حتی نیاز به حساب‌وکتاب دقیق هم ندارد، با یک حساب سرانگشتی و ضرب و تقسیم ساده از شرکت‌های گیرنده ارزهای دولتی که نام و نشان آن‌ها در گزارش بانک مرکزی آمده، می‌توان دریافت که بیشترین سهم از دلارهای ۴۲۰۰ تومانی صرف واردات نهاده‌های تولید دامداری و مرغداری شده است. از شواهد چنین برمی‌آید که گروه بعدی پس از آن‌ها واردکنندگان دانه‌های روغنی هستند.
اگرچه واردات کنجاله سویا، ذرت دامی، واکسن و دارو برای مرغداران و دامداران اولویت اول و واردات دانه‌های روغنی و روغن خام برای تولید و بسته‌بندی روغن مایع اولویت دوم دولت برای تخصیص ارزهای دولتی بوده‌اند، اما در همان ابتدای جدول گیرندگان عمده ارزهای دولتی، نام یک شرکت جلب‌توجه می‌کند که شرح وظایفش در اساسنامه ارتباطی با دامداری و مرغداری و حتی روغن خوراکی ندارد.
خاطره ۲۸۵ میلیون دلاری
حوزه فعالیت شرکت «آریا تجارت سده» در اساسنامه واردات برنج است و در کنار آن از واردات و بسته‌بندی دیگر سبزیجات غلافدار، خشک، پوست‌کنده و لپه شده یعنی همان حبوب، غافل نیست.
در بازار محصولات مواد غذایی ایران، نام تجاری «خاطره»، نام ناآشنایی نیست، دیگر نام‌های تجاری این شرکت که به‌اندازه خاطره شهرت ندارند، «تاکسی» و «ترانه» هستند.
شرکت آریا تجارت سده در دوره‌ای که ارز دولتی به واردکنندگان تخصیص می‌یافته، توانسته معادل بیش از ۲۸۵ میلیون دلار (۲۸۵.۱۱۴.۱۶۰ دلار) ارز دولتی دریافت کند.
«احمد قاسمی»، در این شرکت عهده‌دار ریاست بر هیات‌مدیره و مدیریت عاملی شرکت است، دیگر شرکتی که احمد قاسمی در آن سمت دارد، «بازرگانی قافله کالا سپاهان» است که در حوزه واردات و بسته‌بندی برنج فعال است و محصولات خود را با نام‌های «فاخر» و «حساس» به بازار عرضه می‌کند و البته سهمی از ارزهای دولتی نداشته است.
سرنخ ارز دولتی در یک شرکت تعاونی
اما سهم واردات برنج از ارزهای دولتی محدود به شرکت آریا تجارت سده نیست، برای دنبال کردن سرنخ دلارهای ۴۲۰۰ تومانی در بازار برنج باید از انجمن واردکنندگان برنج سراغی بگیریم.
شماری از افراد موثر در این انجمن که در دوره‌هایی ریاست، دبیری یا عضویت در هیات‌مدیره انجمن واردکنندگان برنج را برعهده داشته‌اند در یک شرکت تعاونی به نام «شرکت تامین نیاز اعضا انجمن واردکنندگان برنج ایران» به‌عنوان عضو هیات‌مدیره، بازرس و مدیرعامل گرد هم هستند.
«مرتضی شاه‌حسینی»، یکی از این افراد است که به‌عنوان رییس هیات‌مدیره شرکت تعاونی معرفی شده است.
مرتضی شاه‌حسینی، مدیرعامل «شرکت برنج طوبی» است، واردات این شرکت با نام «طوبی» بسته‌بندی و به بازار عرضه می‌شود.
این شرکت از اردیبهشت ۱۳۹۷ و با راه افتادن سامانه تخصیص ارز دولتی به واردکنندگان کالاهای اساسی تا پایان پارسال توانست معادل حدود ۹ میلیون دلار (۹.۳۲۸.۱۳۵ دلار) ارز دولتی دریافت کند. عمده ارز تحویلی به این شرکت روپیه هند بوده است.
مرتضی شاه‌حسینی در هیات‌مدیره چند شرکت دیگر نیز حضور دارد، شرکت «شهد ناب طوبی» یکی از آن‌هاست که محصولات مختلف در حوزه مواد غذایی بسته‌بندی و روانه بازار می‌کند، نام‌های تجاری «آتا»، «خاطره» و «پرچم» از آن جمله‌اند، این شرکت تا آنجا که در گزارش‌های بانک مرکزی آمده، از ارز دولتی استفاده نکرده است.
از برنج تا ارز
در شرکت «برنج طوبی» نیابت ریاست بر هیات‌مدیره به عهده «قاسم تیموری» است که در شرکت تعاونی اعضا انجمن واردکنندگان برنج ایران، نام او به‌عنوان منشی هیات‌مدیره به ثبت رسیده است.
قاسم تیموری در شرکت‌های پرشماری سمت دارد که به نظر می‌رسد بخشی از آن‌ها شرکت‌هایی فعال در حوزه سلامت، دارویی و مواد آرایشی و بهداشتی است.
اما قاسم تیموری در شرکت «تولیدی و بازرگانی هدف‌سازان بندرلنگه» رییس هیات‌مدیره است، این شرکت ازجمله شرکت‌هایی است که در فهرست بانک مرکزی نام آن به‌عنوان یکی از دریافت‌کنندگان ارز دولتی درج شده است.
حوزه فعالیت این شرکت واردات و بسته‌بندی برنج، حبوب، ادویه و دانه آفتابگردان قید شده است.
محصولات «شرکت تولیدی و بازرگانی هدف سازان بندرلنگه» به نام‌های تجاری «سرآمد» و «روبه‌راه طلایی» به بازار عرضه می‌شود.
شرکت مذکور در دوره تخصیص ارز دولتی توانسته در حدود معادل ۹ میلیون دلار (۸.۸۳۸.۳۸۹ دلار) انواع ارز به نرخ دولتی دریافت کند.
نام قاسم تیموری در شرکت‌های پرشماری در میان فهرست اعضای هیات‌مدیره آن‌ها و با سمت‌های گوناگون به ثبت رسیده است اما ازآنجاکه موضوع این گزارش‌ها، تخصیص ارزهای دولتی به واردکنندگان کالاهای اساسی است، ریاست آقای قاسمی بر هیات‌مدیره «شرکت صرافی قاسم تیموری و شرکا» جلب‌توجه می‌کند، مدیرعامل این شرکت صرافی، آرزو آرمان است.
آوازه در قفسه‌های رفاه
اگر مشتری فروشگاه‌های زنجیره‌ای رفاه هستید لابد محصولات غذایی با نام تجاری «آوازه» ازجمله برنج آوازه را در قفسه‌های این فروشگاه دیده‌اید. البته تعجبی ندارد، هم شرکتی که این محصولات را بسته‌بندی و به بازار عرضه می‌کند و هم بخش عمده‌ای از سهام و مالکیت فروشگاه رفاه با نام‌های مشترکی گره در گره است.
«سعید ابوترابیان»، یکی دیگر از اعضای هیات‌مدیره شرکت تعاونی «تامین نیاز اعضا انجمن واردکنندگان برنج ایران» است، او همراه با «امیرحسین ابوترابیان» در شرکت‌های متعددی ازجمله «شرکت فروشگاه‌های زنجیره‌ای رفاه» و شرکت‌های «سپهر نوید آذین»، «بازتاب سهام توس» و «سپهر نوید آفرین» عضو هیات‌مدیره هستند.
شرکت‌های سپهر نوید آفرین و بازتاب سهام توس، در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ در دو مرحله، مالکیت حدود ۶۰ درصد از سهام فروشگاه‌های زنجیره‌ای رفاه را خریداری کردند، ارزش دادوستد انجام‌شده معادل ۴۶۵ میلیارد تومان بود که البته واکنش‌ها و حاشیه‌هایی به همراه داشت.
ناظران و تحلیلگران بر این باور بودند که در آن دادوستد تخفیف قابل‌توجه به خریدار و اقساطی بودن پرداخت مبلغ معامله، نشانه‌هایی از وجود رانت احتمالی را به تصویر می‌کشد، اما هر چه بود درنهایت خانواده ابوترابیان را به رفاه رساند.
حال این دو عضو خانواده ابوترابیان به نمایندگی از این شرکت‌ها در هیات‌مدیره رفاه نیز حضور دارند.
ابوالفضل، جعفر و نوید ابوترابیان نیز از دیگر نام‌هایی است که در هیات‌مدیره‌های شرکت‌های وابسته به این خانواده تکرار شده‌اند که بیانگر بروز ظهور یک گروه اقتصادی مالی خانوادگی است.
«شرکت آتیه فراز ایرانیان» ازجمله شرکت‌های این مجموعه است که توانسته بخشی از ارزهای دولتی را برای انجام واردات به دست آورد. شرکت آتیه‌فراز ایرانیان، درمجموع معادل بیش از ۱۶ میلیون دلار (۱۶.۱۲۶.۳۰۳ دلار) انواع ارز به قیمت دولتی، دریافت کرده است.
اما کارنامه تخصیص ارزهای دولتی به گروه شرکت‌های خاندان ابوترابیان، محدود به این شرکت نیست.
«شرکت سپهر نویدآفرین» دیگر شرکتی است که با مدیریت عاملی امیرحسین ابوترابیان اداره می‌شود، سعید و نوید ابوترابیان نیز از اعضای هیات‌مدیره این شرکت به شمار می‌روند.
محصولات این شرکت با نام‌های تجاری «پرهام»، «دیژون» و «پانیسا» به بازار عرضه می‌شود.
شرکت سپهر نوید آفرین در دوره پرداخت ارز دولتی به واردکنندگان، درمجموع معادل حدود ۴۲ میلیون دلار (۴۱.۹۰۰.۹۸۷ دلار) ارز دولتی دریافت کرده است.
خانواده ابوترابیان در کنار فعالیت در بازار برنج، حبوب و ادویه در حوزه مواد پروتئینی و فرآوری گوشت سفید و قرمز نیز فعالیت می‌کنند. «شرکت فدک یاس اسپادانا» شرکتی است که مطابق اسناد شرکت حوزه فعالیت آن بسته‌بندی و فرآوری انواع گوشت و همچنین پروفیل آهن و فولادهای غیرممزوج عنوان شده است.
این شرکت حدود معادل ۴۹ میلیون دلار (۴۸.۸۱۱.۷۶۲ دلار) ارز دولتی دریافت کرده است.
حضور «احمد صرافان چهارسوقی» یکی از برادران صرافان در هیات‌مدیره شرکت «آتیه‌فروز سبحان» که سعید، امیرحسین و ابوالفضل ابوترابیان نیز در هیات‌مدیره این شرکت حضور دارند، نشان‌دهنده روابط کاری این دو خانواده با یکدیگر است، خانواده صرافان چهارسوقی که این روزها مجموعه‌ای اقتصادی با نام «صرافان برادرز» را هدایت می‌کنند ازجمله خانواده‌های شهیر در بازار برنج ایران به شمار می‌آیند.
«محسن صرافان چهارسوقی»، سال‌ها قبل با بسته‌بندی برنج خارجی و عرضه آن به بازار با نام تجاری «محسن» که تبلیغات تلویزیونی مشهوری داشت، یکه‌تاز بازار برنج بود.
حضور یکی از برادران صرافان چهارسوقی در فهرست ابربدهکاران به بانک سرمایه نیز یک‌بار دیگر نام آن‌ها را بر سر زبان‌ها انداخت.
خانواده ابوترابیان شرکت‌های پرتعداد دیگری را نیز راهبری می‌کنند اما دست‌کم در شرکت‌هایی که در این گزارش بررسی شده‌اند، بیش از معادل یک‌صد میلیون دلار (۱۰۶.۸۳۹.۰۵۲ دلار) ارز با نرخ دولتی دریافت کرده‌اند.
شرکت‌های «گروه مدیریت سرمایه رفاه»، «گسترش سرمایه پردازش اندیشه»، «نگین رفاه آپادانا»، «اندیشمندان هوشمند رفاه»، «فروشگاه زنجیره‌ای آروین بازار پارس»، «کالا کرلا تریدینگ»، «لاکشمی»، «نوید فراز تراب» و «توسعه تجارت بوجار» فقط شماری از شرکت‌های پرشماری است که در طیف شرکت‌های خاندان ابوترابیان جای می‌گیرد.
ارز دولتی برای «خان جون»
در بررسی دیگر شرکت‌های وابسته به اعضای هیات‌مدیره شرکت تعاونی «تامین نیاز اعضا انجمن واردکنندگان برنج ایران» و ارتباط آن‌ها با ارز دولتی به نام «میترا خان‌بابایی ممقانی» می‌رسیم.
خانم خان‌بابایی ممقانی در شرکت «بیردانه کمال» مدیرعامل است اما در میان اعضای هیات‌مدیره چند خان‌بابایی ممقانی دیگر هم حضور دارند، لطفعلی، کمال و سمیه دیگر خان‌بابایی ممقانی‌هایی هستند که در شرکت «پخش آی تانیش» به‌عنوان اعضای هیات‌مدیره حضور موثر دارند.
درمجموع این دو شرکت محصولاتی با نام‌های تجاری «بیردانه»، «خان جون» و «کمال ملکی» را به بازار عرضه می‌کنند.
شرکت بیردانه کمال از اردیبهشت ۱۳۹۷ تا پایان سال ۱۳۹۸ درمجموع بیش از ۱۳ میلیون دلار (۱۳.۰۴۶.۵۵۱ دلار) انواع ارز به نرخ دولتی برای واردات کالا دریافت کرده است.
دیگر شرکت این مجموعه «پخش آی تانیش» نیز بیش از ۷٫۷ میلیون دلار (۷.۷۴۹.۵۲۰ دلار) انواع ارز با قیمت دولتی برای واردات کالای موردنظر خود دریافت داشته است.
درمجموع این دو شرکت مرتبط با خانواده خان‌بابایی ممقانی توانسته‌اند در حدود ۲۱ میلیون دلار (۲۰.۷۹۶.۰۷۱ دلار) ارز دولتی دریافت کنند.
۷۵ میلیون دلار دیگر برای واردات برنج
از سید «خالد پریزدای»، در شرکت «تعاونی تامین نیاز اعضای انجمن واردکنندگان برنج ایران» به‌عنوان بازرس اصلی این شرکت یاد شده است.
اما او در شرکت‌های دیگری همچون «شرکت صنعت پخش مژده»، «صنعت غذای ایفا»، «نگین جاوید پارسیان کردستان» و «خوش آذین تجارت ریحانه» حضوری فعال دارد.
بسته‌بندی مواد غذایی ازجمله برنج، حبوب، نوشیدنی و چای با نام‌های تجاری «مژده»، «بادیان»، «رهسپار»، «مشایخ»، «ریحانه»، «مادنوش» و «خوش آذین» ازجمله محصولات شرکت‌هایی است که خالد پریزادی در آن‌ها سمت دارد.
دفتر مرکزی «شرکت صنعت پخش مژده» در شهر سقز کردستان است و ازجمله شرکت‌هایی است که توانسته برای واردات از ارز دولتی استفاده کند.
براساس گزارش بانک مرکزی از اعداد و ارقام ارزهای دولتی تخصیص‌یافته به واردکنندگان، این شرکت درمجموع معادل بیش از ۷۵ میلیون دلار (۷۵.۳۷۷.۶۲۳ دلار)، انواع ارز به‌ویژه روپیه هند برای انجام واردات دریافت کرده است.
هم‌نشینی چای و برنج و ارز دولتی
آخرین فرد از اعضای هیات‌مدیره شرکت تعاونی «تامین نیاز اعضا انجمن واردکنندگان برنج ایران» که در این گزارش کارنامه ارزی او بررسی می‌شود، «علی حاجی اسمعیل حسین‌آبادی» است که در سال ۱۳۹۳ ریاست هیات‌مدیره شرکت تعاونی را برعهده داشته است.
با اینکه نام حاجی اسمعیل حسین‌آبادی در میان واردکنندگان برنج آمده است اما شهرت «شرکت بهشت قندیل» که او مدیرعاملی آن را عهده‌دار است از بابت نمایندگی، واردات و عرضه چای با نام تجاری «دوغزال» است.
دیگر محصولات این شرکت با نام‌های تجاری «قرقاول»، «هدهد» و «شفا» به بازار عرضه می‌شود که شامل برنج و انواع ادویه می‌شود.
شرکت «بهشت قندیل» براساس اعلام بانک مرکزی تا پایان سال ۱۳۹۸، بیش از ۴۲ میلیون دلار (۴۲.۴۴۱.۰۳۸ دلار) انواع ارز به قیمت دولتی دریافت کرده است.
می‌توان حدس زد که سهم واردات برنج از ارزهای دولتی بیش از اعداد و ارقامی است که در این گزارش آمده است.
درواقع در این گزارش فقط کارنامه ارزی شماری از واردکنندگان برنج و چای بررسی شده است، مجموع اعداد و ارقامی که در این گزارش به‌عنوان ارز دولتی تخصیص‌یافته به این تعداد از دست‌اندرکاران بازار برنج مشخص شده رقمی در حدود ۵۴۹ میلیون دلار (۵۴۸.۷۳۴.۴۶۸ دلار) است.
البته اطلاعی در دست نیست که ارزهای پرداخت‌شده به این شرکت‌ها چه سرنوشتی داشته است و آیا مابهازای این ارزها، کالایی وارد شده است یا اینکه ارزهای تخصیص‌یافته به واردات برنج را باید به‌عنوان ارزهای بلاتکلیفی به‌حساب آورد که در هفته‌های قبل محل مناقشه بانک مرکزی و دولت از یک‌سو و دیوان محاسبات کل کشور از سوی دیگر بدل شد.
آرش حسن‌نیا, ایران وایر: