در روزهای اخیر، مقامات آمریکایی، بخصوص وزیر امور خارجه، مایک پمپئو نگرانی خود را نسبت به پایان تحریم تسلیحاتی ایران در تاریخ ۲۷ مهر ۱۳۹۹ ابراز کرده‌اند. در تاریخ ۱۱ اردیبهشت سال جاری، مایک پمپئو در پاسخ به سیاستمداران مخالف خروج ایالات متحده از توافق نامه هسته ای موسوم به برجام مدعی شد که در صورت برداشته شدن تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران، امکان فروش گسترده تسلیحات نظامی به ایران شامل تانک‌های وی تی-4 (VT-4) جهت تجهیز چند لشکر وجود دارد . او در مصاحبه با خبرگزاری از آغاز مسابقه تسلیحاتی در صورت پایان تحریم تسلیحاتی ناشی از قطعنامه ۱۷۴۷ شورای امنیت سازمان ملل مصوبه ۴ فروردین ۱۳۸۶ سخن به میان آورد و آن را تهدیدی  برای آمریکا، منافعش و متحدین خاورمیانهای‌اش خواند. در این مقاله به بررسی این ادعا و اینکه آیا جمهوری اسلامی پس از پایان این تحریم تسلیحاتی توانایی خرید گسترده تسلیحات را خواهد داشت و اینکه تحریم‌های کنونی تا چه اندازه در جلوگیری از خرید برخی تجهیزات و تسلیحات نظامی جهت استفاده نیروهای سه گانه سپاه پاسداران غیر‌موثر بوده است، خواهیم پرداخت.

سامانه موشکی اس-۴۰۰

تاثیر منفی تحریم تسلیحاتی سازمان ملل بر توانایی دفاعی ارتش ایران

به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و ناتوانی ایران در خرید تسلیحات متعارف از روسیه در سالهای دهه ۱۳۷۰ شمسی، بازسازی توان رزمی نیروی هوایی ارتش ایران پس از جنگ ایران و عراق هرگز به طور کامل صورت نپذیرفت. حتی پیش از وضع تحریم تسلیحاتی ناشی از قطعنامه ۱۷۴۷ در سال ۱۳۸۶، تمامی تلاش‌های ایران جهت خرید تسلیحات نظامی متعارف بخصوص جنگنده‌های میگ ۲۹ و جِی اِچ-۷ از روسیه، مولداوی و چین به دلیل فشارهای دولت آمریکا بر این کشورها در سال‌های بین ۱۳۷۲ الی ۱۳۸۶ به شکست منتهی شد  که خود از دلایلی بود برای افزایش سرمایه گذاری در توسعه و ساخت موشکهای بالستیک جهت استفاده توسط نیروی هوایی سپاه (در حال حاضر نیروی هوافضا) ، تا خلاء ناشی از کمبود جنگنده بمب افکن‌های پیشرفته در خدمت نیروی هوایی ارتش در صورت بروز جنگ پر شود.

نیروی هوایی ارتش در حال حاضر ۳۰۴ فروند هواپیمای جنگنده از انواع مختلف در اختیار دارد که تنها ۸۹ فروند از آنها آمادگی رزمی دارند. در این میان تنها ۲۵ فروند جنگنده بمب‌افکن همه منظوره اف-۴ئی فانتوم ۲ (F-4E Phantom II) با میانگین سنی ۴۵ سال و شش فروند بمب افکن ضربتی سوخو ۲۴ اِم کِی (Su-24MK) با میانگین سنی ۳۱ سال توانایی تهاجم هوایی فراتر از مرزهای ایران را برای نیروی هوایی ارتش فراهم می‌کنند. این در حالی است که به عنوان مثال نیروی هوایی عربستان سعودی که رقیب منطقه‌ای ایران محسوب می‌شود مجموعا ۲۸۷ فروند جنگنده در خدمت دارد که تعداد ۲۱۴ فروند آمادگی رزمی کامل داشته و ۱۴۹ فروندشامل ۶۵ فروند بمب افکن ضربتی اف-۱۵ئی موسوم به “استرایک ایگل” (F-15E Strike Eagle) و ۸۶ فروند جنگنده بمب افکن همه منظوره تورنادو آی دی اِس (Tornado IDS) قابلیت استفاده در هرگونه حمله هوایی بر ضد اهدافی در خاک ایران را دارند!

تحریم‌های تسلیحاتی بی‌اثر

در سال‌های اخیر، بودجه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حدودا ۱.۵ برابر بودجه ارتش ایران بوده است آن هم در حالی که تعداد پرسنل، پایگاه‌ها و شمار تجهیزات نظامی و هزینه های مصرفی ارتش ایران بیش از سه برابر سپاه پاسداران است. بر اساس لایحه بودجه سال ۱۳۹۹، بودجه سپاه پاسدارن انقلاب اسلامی از ۱۵ هزار میلیارد تومان مصوب سال ۱۳۹۸ به ۱۸ هزار و ۳۱۵ میلیارد تومان افزایش پیدا کرده است در حالی که بودجه ارتش جمهوری اسلامی ایران از ۱۰ هزار و ۲۴ میلیارد در سال ۹۸ تنها به میزان ۱۹ درصد افزایش یافته و به ۱۱ هزار و ۹۷۸ میلیارد تومان در سال ۹۹ رسیده است.

بودجه بسیار زیاد امکان خرید تجهیزات و تسلیحات نظامی را برای سپاه پاسداران با وجود تحریم‌های تسلیحاتی فراهم کرده است. از خرید خودروهای زرهی طوفان و حتی واگذاری آنها به شبه نظامیان حشد الشعبی تا خرید قطعات و موتور مورد نیاز جهت ساخت موشکهای کروز و پهپادهای رزمی و انتحاری، سامانه های نظارتی و دید در شب جهت تجهیز جنگنده ها و هلیکوپترهای سپاه پاسداران  و همچنین خریداری قطعات لازم جهت ارتقا تانک‌های تی-۷۲ نیروی زمینی سپاه از روسیه.

در صورت قیاس با خریدهای نظامی کشورهای حاشیه خلیج فارس، خریدهای نظامی سپاه پاسداران در سالهای گذشته عاملی جهت ایجاد مسابقه تسلیحاتی در منطقه نبوده ، اما در مقایسه با خریدهای نظامی ارتش ایران در سال‌های پس از جنگ بسیار چشمگیر بوده‌اند. به عنوان مثال خرید ۵ فروند هلیکوپتر ترابری و همه منظوره میل می-۱۷۱ئی (Mil Mi-171E) از روسیه برای هوانیروز تازه تاسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سال ۱۳۹۷ اشاره کرد. خرید دو فروند هواپیماهای ترابری سنگین ایلیوشین ۷۶تی دی از شرکت هواپیمایی سوث ایرلاینز (South Airlines) در ارمنستان جهت استفاده نیروی هوافضای سپاه پاسداران. در همان سال و همچنین خریداری شماری هلیکوپترهای آمریکایی بل ۴۱۲ ئی پی (Bell 412EP) توسط شرکت خدمات هلیکوپتری نوید وابسته به سپاه پاسداران که حداقل یک فروندشان طی یک مراسمی رسمی در جریان نمایشگاه هوایی کیش در آبان ۱۳۹۷ به هوادریای سپاه تحویل شد. این در حالی است که پس از انقلاب هیچ هلیکوپتری برای هوانیروز و هوادریای ارتش ایران خریداری نشده است.

نبود بودجه جهت خرید گسترده تسلیحات برای ارتش

تنها چند روز پس از انعقاد برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام، یک هیات دولتی و نظامی از نمایشگاه هوایی ماکس در روسیه بازدید و در آنجا با رئیس جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین و همچنین وزیر دفاع وقت این کشور ملاقات کردند و در رابطه با خرید تجهیزات نظامی پس از پایان تحریم تسلیحاتی وضع شده توسط شورای امنیت سازمان ملل مذاکره کردند. ایران تمایل خود را جهت خرید تعداد زیادی جنگنده بمب افکن سوخو ۳۰ اِس اِم (Su-30SM) به قیمت هر فروند حدود ۵۰ میلیون دلار جهت جایگزینی و جبران کمبود ناشی از جنگنده بمب‌افکن‌های مدرن در خدمت نیروی هوایی ارتش را نشان داد، اما به شرط انتقال تکنولوژی و فراهم کردن امکان تولید تحت لیسانس در صنایع هواپیماسازی ایران (هسا).

سرانجام به علت نگرانی های دولت روسیه از تحریمهای آمریکا و همچنین ناتوانی ایران در تامین هزینه چنین خریدی این مذاکران به شکست منتهی شد.  در آن زمان، بودجه نیروی هوایی ارتش ایران ۲۳۰ میلیون دلار بود که به سختی کفاف هزینه‌های معمول چون تعمیر هواپیماها، خرید قطعات یدکی از واسطه‌ها و حتی خرید بنزین هواپیما از شرکت نفت را میداد و بالقوه نمی‌توانست حتی امکان خرید یک اسکادران کوچک ۱۲ فروندی سوخو ۳۰ اس ام را برای این نیرو فراهم کند.

متعاقبا نیروی هوافضای سپاه پاسداران با انجام عملیات لیله القدر در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۳۹۶ بر علیه داعش در دیرالزور و سپس عملیات ضربت محرم در تاریخ ۹ مهر ۱۳۹۷ بر علیه چند مقر دیگر این گروه تروریستی در شرق رودخانه فرات در سوریه موفق شد تا قدرت موشکی خود را به نمایش گذاشته و بیش از پیش بودجه های نظامی‌ای که می‌توانست برای بازسازی توان نیروی هوایی ارتش استفاده شود جهت توسعه و ساخت موشکهای بالستیک نقطه‌زن میانبرد و قاره پیما جذب کند. این جذب بودجه به شدت توان خریدهای دفاعی نیروهای مسلح ایران از کشورهای خارجی را تحت تاثیر قرار داد و منجر به لغو بسیاری از برنامه های خریدهای دفاعی شد.

اما تهدید واقعی برای آمریکا و متحدینش پس از پایان تحریم تسلیحاتی ایران چیست؟

از نظر بسیاری از کارشناسان نظامی و همچنین نگارنده این مطلب، نگرانی‌های ایالات متحده از آغاز مسابقه تسلیحاتی در خاورمیانه به دنبال پایان تحریم تسلیحاتی ایران غیر واقعی است. همینطور که در بالا ذکر شد، عمده بودجه دفاعی ایران جهت توسعه و ساخت موشک‌های بالستیک هزینه می‌شود و بطور قطع امکان خرید گسترده تجهیزاتی که به شدت ارتش ایران جهت حفظ و حراست از حریم دریایی، هوایی و مرزهای ایران نیاز دارد از تانک‌های تی-۹۰، هلیکوپترهای تهاجمی میل-۲۸ تا جنگنده بمب‌افکن‌های سوخو ۳۰ اس ام و سوخو ۳۵ اس را فراهم نمی‌کند. تحریم‌های تسلیحاتی کنونی نیز مانعی جهت خرید قطعات و تجهیزات نظامی برای سپاه پاسداران نبوده است.

به دنبال پایان تحریم تسلیحاتی ایران، بطور قطع، خرید سامانه‌های پدافندی جهت محافظت از حریم هوایی ایران اولویت می‌یابد و در این راستا سامانه پدافندی برد بلند اس-۴۰۰ و برد کوتاه پنتسیر اس۲ئی (Pantsir S2E) از روسیه خریداری خواهد شد تا توانایی دفاعی نیروی پدافند هوایی ارتش (پداجا) و فرماندهی پدافند هوایی نیروی هوافضای سپاه را افزایش دهد. اما بطور قطع این سامانه‌های پدافندی عاملی برای ایجاد مسابقه تسلیحاتی نبوده و تنها توازن در توان دفاعی ایران و دشمنانش را فراهم می‌کند.

 آنچه آمریکا و متحدینش را پس از پایان تحریم تسلیحاتی تهدید خواهد کرد، قابلیت خرید تجهیزات نظامی با قیمت بسیار کمتر از زمان کنونی برای سپاه پاسداران خواهد بود که متعاقبا هزینه حمایت تسلیحاتی سپاه قدس از نیروهای نیابتی‌اش در سوریه، عراق، لبنان و یمن را به شدت کاهش می‌دهد. همچنین امکان صادرات تسلیحات ارزان قیمت تولیدی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران به کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای متحد جمهوری اسلامی فراهم خواهد شد و بخشی از هزینه‌های سنگین تحقیق، توسعه و ساخت تسلیحات نظامی را جبران خواهد کرد.