سازمان گزارشگران بدون مرز (RSF) در گزارش خود در ۱۱ اردیبهشت ۹۹ از وضعیت روزنامه‌نگاران پناهجو در ترکیه اظهار نگرانی کرده است. در این گزارش آمده روزنامه‌نگاران ایرانی با دیرکرد اداری بررسی پرونده‌هایشان از سوی ترکیه و کمیساریای پناهندگی و تهدیدهای جمهوری اسلامی روبه‌رو هستند.
سازمان گزارشگران بدون مرز در این گزارش به دوازده روزنامه‌نگار ایرانی که قربانی آزارهای نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی بوده و در سایه ترس و تهدید در کشور ترکیه منتظر تعیین تکلیف کمیساریای سازمان ملل و انتقال به کشوری امن هستند اشاره کرده است.
آیا تهدید روزنامه‌نگاران موضوعی وهمی‌ست یا قابلیت اجرایی دارد؟
نداشتن حق انتخاب برای تعیین محل زندگی در شهرهای بزرگ و امکان شناسایی روزنامه‌نگاران در شهرهای کوچک با جمعیت کم یکی از عوامل موثر در افزایش ناامنی ژورنالیست‌ها و فعالین سیاسی در ترکیه است.
با بسته شدن دفتر کمیساریای سازمان ملل در ترکیه در سپتامبر ۲۰۱۸ و واگذاری تمام امور مربوط به پناهجویان به اداره مهاجرت این کشور، روند بررسی به پرونده پناهجویان با کندی مواجه شد و در سال ۲۰۱۹ عملا بررسی پرونده پناهجویان ایرانی از اولویت خارج شد. علاوه بر کارشکنی در امور ثبت نام و تحویل کارت هویت، پناهجویان ایرانی عمدتا به شهرهای کوچک و دورافتاده تبعید می‌شوند. زندگی در شهرهای کوچک به‌طور بالقوه می‌تواند بستر مناسبی را جهت سلب امنیت روزنامه‌نگاران فراهم کند.
نداشتن حق انتخاب برای تعیین محل زندگی در شهرهای بزرگ و امکان شناسایی روزنامه‌نگاران در شهرهای کوچک با جمعیت کم یکی از عوامل موثر در افزایش ناامنی ژورنالیست‌ها و فعالین سیاسی در ترکیه است.
داریوش زند، خبرنگار سازمان حقوق بشر، می‌گوید: «پس از روبرو شدن با اتهامات جدید «جاسوسی» و «توهین به مقدسات» توسط قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران تصمیم به ترک ایران گرفتم و به‌همراه همسرم شیما بابایی، فعال حقوق بشر و خبرنگار مستقل به ترکیه آمدم.»
آن‌ها پس از ورود غیرقانونی به خاک ترکیه توسط پلیس ژاندارمری این کشور دستگیر و بعد از یک ماه بازداشت در یکی از کمپ‌های بسته، در نهایت به شهر «وان» فرستاده می‌شوند.
داریوش زند در گفت‌و‌گوی خود ضمن اشاره به عدم همکاری سازمان ملل و اداره مهاجرت در انتقال آن‌ها به شهری امن‌تر در ترکیه و تاخیر طولانی در بررسی پرونده‌شان، اضافه کرد: «بعد از اعتراضات آبان‌ماه سال ۹۸، پیام‌های تهدیدآمیز متعددی از سوی افراد مختلف دریافت کردیم که از محل زندگی و حتی نام فروشگاه سر کوچه‌مان مطلع هستند و علی‌رغم درخواست‌های مکرر از سازمان ملل و اداره مهاجرت ترکیه هنوز موفق به تغییر محل سکونتمان نشده‌ایم.» او ادامه داد: «ماموران جمهوری اسلامی خانواده‌ام را تهدید به بازگرداندنمان کرده‌اند و ما به‌دلیل ترس از جانمان سعی می‌کنیم حتی‌الامکان از خانه خارج نشویم.»
یکی از پیام‌های تهدیدآمیزی که اخیرا داریوش زند دریافت کرده است
این در حالی‌ست که نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی و یا حتی اجیرشدگان آن قادر خواهند بود به آسانی و با هزینه‌ای کم به استان‌های هم مرز ترکیه و ایران سفر کرده و این موضوع برای روزنامه‌نگاران بالقوه خطرناک است. به عنوان مثال می‌توان از تلاش ناموفق دو ایرانی در سال ۱۳۹۵ برای ربودن «خلبان سابق جمهوری اسلامی ایران» در شهر «وان» ترکیه اشاره کرد. بنابر گزارش رادیوفردا، به نقل از شبکه ۷ ترکیه، این خلبان پیش‌تر گفته بود که بعد از مصاحبه‌اش با یک رسانه آمریکایی، ماموران امنیتی ایران به خانواده وی هشدار دادند که او را به ایران باز خواهند گرداند.
همچنین آرش شعاع‌شرق، روزنامه‌نگار و مدیر مسوول سایت اطلاع‌رسانی گیلان نو، در تاریخ پنجم فوریه ۲۰۱۸ در شهر «وان» ترکیه در برابر خانه‌اش ربوده و پس از ۲۵ روز، به زندانی در ایران منتقل شد. وی پیش از ناپدید شدن بارها پیام تهدید به «ترور» و مرگ دریافت کرده بود.
جمعیت بزرگ ایرانیان ساکن ترکیه و خطر درز اطلاعات روزنامه‌نگاران
در سال ۲۰۱۹، دو میلیون و ۱۰۲ هزار ایرانی به ترکیه سفر کرده‌اند. سفر به ترکیه برای ایرانیان، با وجود صعود نرخ دلار، هم‌چنان از کم‌خرج‌ترین سفرهای خارجی‌ست. عدم نیاز به دریافت روادید، امکان سفر با اتوبوس و یا حتی خودروی شخصی شرایط سفر به این کشور را برای ایرانیان آسان کرده است.
با اینکه آمار دقیق و موثقی از تعداد ایرانیانی که غیرقانونی در ترکیه زندگی می‌کنند در دست نیست اما بنابر گزارش روزنامه ملیت که در تاریخ ۱۴ فروردین ۹۷ منتشر شده است، روزانه بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ نفر به‌طور غیرقانونی از مرزهای زمینی ایران و ترکیه گذر کرده و به ترکیه می‌آیند. در آمار رسمی اداره مهاجرت ترکیه نیز آمده است در سال ۲۰۱۹ مجموها ۸ هزار و ۷۵۳ ایرانی به شکل غیرقانونی به ترکیه وارد شده‌اند.
علاوه بر میلیون‌ها توریست ایرانی، ۳۹ هزار پناهجوی ایرانی در ترکیه ثبت شده‌اند و آمار رسمی اداره مهاجرت ترکیه نیز می‌گوید ۶۷.۱۶۴ نفر ایرانی در ترکیه به‌طور قانونی اقامت دارند. ۵۵ هزار و ۷۴۵ نفر اقامت توریستی، ۵ هزار و ۴۱۰ نفر اقامت دانشجویی، ۲ هزار و ۵۴۷ نفر اقامت الحاق به خانواده و ۳ هزار و ۴۱۰ نفر اقامت کاری دریافت کرده‌اند.
یکی از دوازده روزنامه‌نگار نام‌برده شده در گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز ضمن تاکید بر ناشناس ماندن هویت خود گفت: «اطلاعات محل سکونت من توسط یک ایرانی که مشاور املاک بود در فضای مجازی منتشر شد.»
از بین مشاغلی که ایرانیان برای امرار معاش در ترکیه به آن مشغولند، مشاغلی نظیر مشاوران املاک، مترجم‌های رسمی و غیررسمی، رستوران‌دارها، سوپرمارکت‌های ایرانی با اقلام نوستالژیک وطنی بالقوه ممکن است خطرآفرین باشد و بستر مناسبی را برای ماموران اطلاعاتی ایران فراهم کند تا در پوشش این مشاغل شروع به دریافت و جمع‌آوری اطلاعات از برخی پناهجویان کنند. بنابراین حتی با رعایت نکات امنیتی، روزنامه‌نگاران نیز برای تامین نیازهای روزمره خود ناگزیر به برقراری ارتباط با این قشر هستند.
یکی از دوازده روزنامه‌نگار نام‌برده شده در گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز ضمن تاکید بر ناشناس ماندن هویت خود اظهار داشت: «اطلاعات محل سکونت من توسط یک ایرانی که مشاور املاک بود در فضای مجازی منتشر شد.» او در ادامه اضافه کرد: «روزنامه‌نگارانی که دارای اطلاعات خاصی هستند در ترکیه بیشتر در معرض خطر قرار می‌گیرند.»
علاوه بر موارد ذکر شده، شاهین دادخواه، عضو تیم مذاکرات هسته‌ای در دولت محمد خاتمی و مامور سابق ضد جاسوسی وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی در مصاحبه خود با مهدی فلاحتی کارشناس سیاسی و مجری تلویزیون صدای آمریکا در تاریخ ۳۱ اردیبهشت ۹۵، صراحتا به رفت‌وآمد نیروهای امنیتی ایران به ترکیه و در پوشش‌های مختلف اشاره می‌کند. وی در بخشی از این مصاحبه، تلویحا به همکاری سازمان اطلاعات ترکیه و ایران نیز اشاره داشته‌است.
روزنامه‌نگاران ایرانیِ تبعید شده به ترکیه همچنین در معرض انواع دشنام، تهدید، آزارهای اینترنتی در صفحات رسانه‌های اجتماعی، ربوده شدن، خطر اخراج از ترکیه و حتی ترور هستند.
سعید کریمیان، مدیر گروه تلویزیونی «جم تی‌وی» که در ترکیه کشته شد
مسعود مولوی، ادمین کانال تلگرامی «جعبه سیاه» و سعید کریمیان، مدیر گروه تلویزیونی «جم تی‌وی» در سال‌های اخیر توسط عوامل جمهوری اسلامی در خاک کشور ترکیه ترور شدند. به گزارش دویچه‌وله و به نقل از خانواده سعید کریمیان، وی بارها از سوی جمهوری اسلامی تهدید به مرگ شده بود و به خاطر همین تهدیدها قصد داشت از ترکیه به بریتانیا نقل مکان کند. مسعود مولوی نیز پیش از ترور به مرگ تهدید شده بود؛ وی در کانال تلگرامی و صفحات یوتیوب و توییتر جعبه سیاه، علیه فساد دولت، دادگستری و سرویس‌های اطلاعاتی افشاگری می‌کرد.
پرسشی که مطرح می‌شود این است که مسئولیت پناهجویان ایرانی در ترکیه با چه نهاد یا سازمانی است؟ برخی مسئولیت حفظ امنیت پناهجویان ایرانی را متوجه دولت ترکیه و برخی آن را متوجه سازمان ملل می‌دانند. با وجود تماس‌های مکرری که با بخش مشاوره کمیساریای عالی پناهندگان در ترکیه گرفته شد و عدم پاسخ‌دهی دقیق این مشاورین در ارتباط با تعیین تکلیف پرونده‌های روزنامه‌نگاران ایرانی در این کشور، به نظر می‌رسد کوتاهی محسوسی از جانب این کمیساریا در ارتباط با پناهجویان ایرانی وجود دارد و اداره مهاجرت ترکیه نیز با وجود بیش از چهار میلیون پناهجو قادر به پاسخ‌گویی همه‌جانبه به روزنامه‌نگاران ایرانی ساکن ترکیه نیست. بنابراین اطلاعیه‌هایی از جنس گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز قطعا دریچه‌ای روشن را برای رهایی روزنامه‌نگاران تبعیدی در ترکیه و انتقال آن‌ها به کشوری امن باز خواهد کرد.
زیتون ـ مینا مصطفوی: