هفتمین روز درگذشت محمدرضا شجریان در حالی فرا رسیده که آیت‌الله خامنه‌ایبه مناسبت درگذشت این استاد موسیقی ایرانی، پیام تسلیتی صادر نکرده است. چنین رویکردی با انتقاد گروهی از علاقه‌مندان به آقای شجریان و در عین حال استقبال گروهی دیگر مواجه شده که با توجه به سابقه رفتار حکومت با این هنرمند، صدور پیام تسلیت از جانب آقای خامنه ای را بلاموضوع دانسته اند.
وقتی آقای خامنه ای برای چهره هایی چون محمدرضا شجریان پیام تسلیت نمی‌دهد و در عوض، به مناسبت درگذشت عضو شورای مرکزی موتلفه، برادر امام جمعه مشهد، خواهر دبیرکل حزب الله لبنان، متولی حسینیه رهبر در مشهد یا مادر عروس خود پیام های رسانه ای منتشر می‌کند، درواقع از اولویت‌های دنیایی خبر می‌دهد که در ذهن او شکل گرفته
در عین حال، واکنش بی تفاوت آیت الله خامنه ای، برای کسانی که گفتمان رسمی رهبر ایران را دنبال کرده اند غیرمنتظره نبوده. چرا که آقای خامنه ای در سال های گذشته، همچنین برای طیف گسترده ای از دیگر چهره های ملی ایران -از مریم میرزاخانی و عباس کیارستمی و ناصرحجازی گرفته تا سیمین دانشور و توران میرهادی و عزت‌الله انتظامی- پیام تسلیت منتشر نکرده است. او البته در مقابل، هر سال تعداد زیادی پیام تسلیت داده که هرچند تعدادی از آنها به مقام‌های کمابیش مشهور حکومتی یا مذهبی ارتباط داشته، ولی بسیاری دیگر به افرادی مربوط می‌شده که نه تنها در میان مردم عادی، که احتمالا حتی در بیشتر حلقه‌های حکومتی هم ناشناس بوده اند.
گزارش حاضر، به بازخوانی ۴۸ پیام تسلیت آیت‌الله خامنه‌ای در دو سال اخیر می پردازد که در دو سایت او یعنی Leader.ir و Khamenei.ir درج شده اند. احتمال دارد غیر از پیام‌هایی که در این سایت ها به طور رسمی انتشار یافته اند، آقای خامنه ای در همین مدت پیام های خصوصی دیگری را نیز به خانواده های برخی متوفیان ارسال کرده باشد که به هر علت علنی شدن آنها را به مصلحت ندانسته. گذشته از چنان احتمالی، ملاک بررسی در این گزارش، پیام های تسلیتی از آیت الله خامنه ای است که او ترجیح داده مسئولیت “انتشار علنی” آنها را بر عهده بگیرد.
از ‘حاج علی آقای شمقدری’ تا ‘میرزامحمد سُلگی’
به طور طبیعی تعدادی از پیام های تسلیت آقای خامنه ای در بازه زمانی مورد بررسی، به مقام های ارشد جمهوری اسلامی یا مراجع تقلید شیعه ایران اختصاص داشته اند.
پیام تسلیت ۱۳ دی ۹۸ برای قاسم سلیمانی فرمانده وقت سپاه قدس (و ابومهدی مهندس معاون حشد شعبی عراق)، پیام ۴ دی ۹۷ برای محمود هاشمی شاهرودی رئیس وقت مجمع تشخیص مصلحت نظام، و پیام ۳ اسفند ۹۷ برای محمد مومن قمی عضو شورای نگهبان و مجلس خبرگان رهبری از آن جمله اند. آیت الله یوسف صانعی مرجع تقلید شیعه و ابراهیم امینی عضو مجمع تشخیص و خبرگان از دیگر چهره‌های معروفی هستند که آیت الله خامنه ای -در ۲۲ شهریور ۹۹ و ۶ اردیبهشت ۹۹- به مناسبت درگذشت آنها پیام داده.
در رده بعدی، چهره هایی حکومتی یا مذهبی قرار می گیرند که جایگاه رسمی مهمی داشته اند، اگرچه در سطح ملی معروف نبوده اند. هاشم رسولی محلاتی (مسئول وجوهات و مسائل شرعی دفتر رهبری)، جعفر کریمی (عضو شورای پاسخگویی به استفتائات دفتر رهبری)، محمدعلی تسخیری (مشاور عالی رهبر در امور جهان اسلام)، آیت‌الله محمد شاهرودی (از مراجع تقلید)، ابوالفضل میرمحمدی (نماینده مجلس خبرگان)، محمد میرمحمدی (عضو مجمع تشخیص) و حسن ممدوحی (نماینده سابق خبرگان) از آن جمله اند. آقای خامنه‌ای برای این متوفیان، به ترتیب در ۲۱ دی ۹۸، ۹ فروردین ۹۹، ۲۸ مرداد ۹۹، ۱۸ تیر ۹۸، ۳ آذر ۹۸، ۱۳ اسفند ۹۸ و ۳ مهر ۹۹ پیام داده است.
در ادامه همین طیف، البته افرادی هم وجود دارند که به دلایل خاص شناخته شده ترند، ولی بعید است که حتی اغلب حامیان حکومت هم آنها را جزو چهره‌های ملی کشور محسوب کنند. به عنوان نمونه: روح الله حسینیان رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی، هادی خسروشاهی سفیر سابق ایران در واتیکان و محمدنبی حبیبی دبیرکل جمعیت موتلفه اسلامی (که به خاطر حضور رسانه ای خود در مقاطع مختلف تاریخ جمهوری اسلامی شهرت نسبی داشته اند)، یا نورالله طبرسی امام جمعه ساری و محمد خرسند امام جمعه کازرون (که در منطقه خود شناخته شده بوده اند). برای این افراد، به ترتیب در ۵ شهریور ۹۹، ۱۰ اسفند ۹۸، ۱۰ بهمن ۹۷، ۲۰ بهمن ۹۸ و ۱۱ خرداد ۹۸ پیام تسلیت صادر شده.
نهایتا در میان متوفیانی که مقام اول حکومت ایران برای درگذشت آنها پیام داده، چهره هایی به چشم می خورند که بدون داشتن مقام رسمی ویژه یا حضور رسانه ای خاص، به دلایل مختلف مورد توجه رهبر قرار داشته اند.
برخی از این افراد، به خاطر موقعیت حوزوی در حلقه هایی از روحانیون شناخته‌شده بوده اند، ولی در سطح افکار عمومی ناشناس محسوب می‌شده اند. محمدمهدی موسوی خلخالی و ابوالقاسم محجوب از اساتید حوزه علمیه قم، حسین شمس و جواد علم الهدی از روحانیون خراسان، محسن حبیبی متولی حوزه علمیه آیت‌الله مجتهدی، علیرضا حائری رئیس “دائره المعارف فقه اسلامی در مذهب اهل بیت” و عباس موسویان عضو “شورای فقهی مشورتی بانک مرکزی” در این طبقه بندی جا می‌گیرند. برای افراد فوق آیت‌الله خامنه ای به ترتیب در ۲ دی ۹۸، ۱۰ خرداد ۹۹، ۹ دی ۹۸، ۲ شهریور ۹۹، ۱۵ اسفند ۹۸، ۲۸ تیر ۹۸ و ۲۰ مرداد ۹۹ پیام تسلیت داده است.
اما تعدادی از پیام های تسلیت علنی رهبر در دو سال گذشته، به افرادی بازهم ناشناخته تر تعلق گرفته. تا آنجا که به راحتی قابل فهم نیست که این افراد، بر کدام مبنا در میان جمع محدود ۴۸ نفره ای قرار گرفته اند که در مقطع فوق برای آنها یا خطاب به آنها پیام تسلیت منتشر شده.
آقای خامنه ای مثلا در ۲۸ شهریور ۹۹ برای “دوست و همراه قدیمی، مرد مؤمن و انقلابی و متشرع، پدر شهید و برادر شهید، مرحوم آقای حاج علی آقای شمقدری” پیام تسلیت منتشر کرده، که با جستجویی نه چندان آسان در اینترنت می توان فهمید متولی حسینیه او در مشهد بوده است.
او همچنین در ۱۵ فروردین ۹۹ برای درگذشت “مجاهد فداکار و جانباز سرافراز آقای میرزا محمد سُلگی، راوی کتاب ارزشمند آب هرگز نمی‌میرد” پیام داده که در زمان جنگ فرمانده گردان بوده.
آیت الله خامنه ای پیام علنی دیگری را در ۱۹ فروردین ۹۸ به محمود محتشمی اختصاص داده، که از اعضای پیشکسوت حزب موتلفه اسلامی به شمار می‌آمده.
در ۱۰ بهمن ۹۷، یک پیام تسلیت جداگانه رهبر ایران به مناسبت درگذشت محمد مهرآیین رئیس اسبق فدراسیون جودو صادر شده -که در عین حال، از بازجویان مشهور دهه ۶۰ در زندان اوین بوده است.
او در ۲ بهمن ۹۷ نیز، به مناسبت درگذشت محمدرضا اعتمادیان پیام عمومی انتشار داده و متوفی را “از اخیار و اعضای موثر جامعه الامام الصادق” معرفی کرده. فردی که البته با جستجوی بیشتر نامش مشخص می‌شود در شورای مرکزی موتلفه نیز عضویت داشته است.
صدور پیام به مناسبت درگذشت مادر عروس رهبر
آقای خامنه ای گذشته از پیام های تسلیت خود پس از مرگ اشخاص، پیام هایی را هم به مناسبت مرگ بستگان افراد مختلف منتشر کرده است.
طبیعتا باز برخی از کسانی که پیام های اخیر خطاب به آنها منتشر شده، مقام های ارشد حکومتی یا روحانیون ارشد بوده‌اند. آیت الله خامنه ای در دو سال اخیر، از بابت درگذشت خواهر حسن روحانی رئیس جمهور، همسر محمد یزدی عضو شورای نگهبان، خواهر آیت الله موسی شبیری زنجانی از مراجع تقلید، مادر عبدالرحیم موسوی فرمانده ارتش و خواهر محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص پیام داده است. این پیام ها به ترتیب در ۴ آذر ۹۸، ۲۲ اسفند ۹۸، ۱۰ اسفند ۹۸، ۲۳ دی ۹۷ و ۱۵ مرداد ۹۸ انتشار یافته اند.
وی در همین دوره، به مناسبت مرگ بستگان دیگری از مقامات هم پیام تسلیت داده است. مشخصا، برای درگذشت مادر محمد میرمحمدی عضو مجمع (متوفی همزمان، خواهر آیت الله شبیری زنجانی هم بوده)، پدر مصطفی ایزدی معاون ستادکل نیروهای مسلح، همسر جعفر کریمی عضو شورای استفتائات رهبری، برادرِ حسین دهقان مشاور نظامی رهبر و برادر احمد علم الهدی امام جمعه مشهد. پیام های تسلیت اخیر در تاریخ های ۱۰ اسفند ۹۸، ۱۲ اسفند ۹۸، ۳۰ دی ۹۸، ۲۵ بهمن ۹۷ و ۲ شهریور ۹۹ صادر شده اند.
آیت الله خامنه ای علاوه بر موارد ذکر شده، در ۱۸ اردیبهشت ۹۹ با صدور پیام رسمی درگذشت مادر سعید و وحید جلیلی را به هر دوی آنها تسلیت گفته که اولی نماینده رهبر در شورای عالی امنیت ملی است و دومی مقام حکومتی بالایی ندارد.
او در ۴ فروردین ۹۹ هم ترجیح داده درگذشت همسر محمود لولاچیان پدر عروس خود (پدر همسر میثم خامنه ای) را با انتشار یک پیام رسانه ای عمومی تسلیت بگوید.
در فهرست کسانی که آقای خامنه ای در دو سال اخیر خطاب به آنها یا برای‌شان پیام تسلیت منتشر کرده، یک ایرانی غیرشیعه هم وجود دارد که ماموستا ملا قادر قادری امام جمعه پاوه است. رهبر ایران ۱۲ روز پس از درگذشت پسر این روحانی اهل سنت، در ۳۰ دی ۹۸ به او پیام تسلیت داده.
دیگر فرد غیرشیعه ای که آیت الله خامنه ای در طول این مدت برایش پیام داده، رمضان عبدالله دبیرکل سابق سازمان جهاد اسلامی فلسطین بوده که درگذشت او، در پیامی به تاریخ ۱۹ خرداد ۹۹ تسلیت گفته شده.
سایر چهره های غیرایرانی‌ای که رهبر ایران به مناسبت درگذشت آنها پیام داده عبارتند از آیت الله قربانعلی محقق کابلی و آیت الله محمد آصف محسنی (از مراجع تقلید شیعه افغانستان) و جعفر مرتضی (از روحانیون شیعه لبنان) که پیام های تسلیت مربوطه، به ترتیب در ۲۲ خرداد ۹۸، ۱۶ مرداد ۹۸ و ۵ آبان ۹۸ انتشار یافته اند.
آقای خامنه ای همچنین در ۲۱ خرداد ۹۸، با انتشار پیامی خطاب به حسن نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان، درگذشت خواهر او را تسلیت گفته است.
دنیای موازی آیت الله خامنه‌ای
رهبر جمهوری اسلامی ایران، مانند مقامات هر حکومت دیگری، به مناسبت های مختلف و خطاب به چهره های گوناگون پیام های تسلیت می نویسد.
ولی تشخیص آنکه به مناسبت درگذشت چه کسانی پیام تسلیت بدهد، و کدام پیام ها انتشار رسانه ای داشته باشند، طبیعتا حکایت از برداشت آیت‌الله خامنه ای از “اهمیت” متوفیان دارد.
در چنین پس‌زمینه ای است که وقتی آقای خامنه ای برای چهره هایی چون محمدرضا شجریان پیام تسلیت نمی‌دهد و در عوض، به مناسبت درگذشت عضو شورای مرکزی موتلفه، برادر امام جمعه مشهد، خواهر دبیرکل حزب الله لبنان، متولی حسینیه رهبر در مشهد یا مادر عروس خود پیام های رسانه ای منتشر می‌کند، درواقع از اولویت‌های دنیایی خبر می دهد که در ذهن او شکل گرفته است.
دنیایی موازی که در آن چهره های ملی کشور، نه کسانی از جنس محمدرضا شجریان و مریم میرزاخانی و عباس کیارستمی، که “خودی”هایی هستند که شهروندان ایران، بعضا حتی با جستجوهای اینترنتی هم به زحمت ممکن است اثری از آنها پیدا کنند.
- حسین باستانی
- بی بی سی