حکایت مرغ و تخم مرغ است؛ اول آمریکا باید به برجام بازگردد یا ابتدا ایران بایستی اجرای کامل تعهدات برجامی را از سرگیرد؟ معلوم نیست که اگر مذاکره و توافقی صورت گیرد، این توافق ازکدام نقطه آغاز خواهد شد. این «دور» البته تکراری است. نقض برجام هم به روایت آمریکایی ها از ایران شروع شد و البته به روایت خیلی ها این ترامپ بود که ابرجام را به کلی نادیده گرفت و از آن بیرون آمد.
حق با هر کدام از طرفین ماجرا باشد، گذشت زمان به نفع ایران پیش نمی رود. بی دلیل نیست که هنوز جا پای جو بایدن در جایگاه ریاست جمهوری ایالات متحده محکم نشده که جمهوری اسلامی فرستادن پالس‌های متعدد و گاه متناقض درباره مذاکره با آمریکای دموکرات شده را آغاز کرده است. روحانی، رییس‌جمهوری می‌گوید آمریکایی‌ها مجبورند مذاکره کنند و ظریف، وزیر امور خارجه از راحتی کار و تمایل ایران به بازگشت بر سر میز مذاکره می‌گوید. آخرین موضع رهبر جمهوری اسلامی هم به نظر می‌رسد کماکان همان است که در روز ۱۳ آبان و همزمان با برگزاری انتخابات امریکا گفته بود که؛ هر کس رئیس جمهور آمریکا شود بر سیاستِ جمهوری اسلامی تاثیر ندارد؛ سیاست «نه جنگ و نه مذاکره». مجید تخت روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل هم گفته که آمریکا باید تضمین بدهد و غرامت بپردازد.
تفاوت موضع گیری‌ها در خصوص رابطه با آمریکا می‌تواند دو تفسیر متفاوت داشته باشد؛ یا مقامات دولتی و حکومتی جمهوری اسلامی دچار اختلافاتی هستند و کسانی چون وزیر امور خارجه دولت روحانی که تنها دستاورد خود را توافق هسته‌ای می‌دانند، تلاش می‌کنند به هر قیمتی راه را برای مذاکرات باز کنند، یا اینکه آیت‌الله خامنه‌ای قصد دارد به شیوه سابق با جلو انداختن مقامات دولتی و گرفتن مواضع تند مخالف در چشم هوادارانش، مسئولیت مذاکرات احتمالی و یک «نرمش» دیگر را نپذیرد.
ظریف چه گفت؟
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، در گفتگوی روز گذشته خود با روزنامه ایران از آمادگی ایران برای بازگشت به برجام در صورت اجرای کامل تعهدات آمریکا وفق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد خبر داد. ظریف گفت: اگر آقای بایدن بخواهد تعهدات آمریکا را اجرا کند، ما هم می‌توانیم فورا به تعهدات برجامی خود به صورت کامل برگردیم.
او افزود: ما مخالف مذاکره نبودیم و نیستیم، مذاکره هم در چارچوب ۱+۵ امکان‌پذیر است. اگر آمریکا بخواهد عضو برجام شود که ترامپ آن عضویت را از بین برده است، ما حاضریم گفت‌وگو کنیم که آمریکا چگونه وارد برجام شود. پیش‌بینی من این است که شرایط به لطف خدا و با ادامه مقاومت و درک خوب مردم ایران بسیار بهتر خواهد شد.
ظریف: آقای بایدن اگر رئیس جمهور آمریکا شد و در کاخ سفید مستقر شد، می‌تواند با سه فرمان اجرایی همه این‌ها را لغو کند.
ظریف تمامی راه ها را پیش پای بایدن قرار داده، او درباره اینکه گفته می‌شود برخی تحریم‌های وضع شده از سوی دولت ترامپ به گونه‌ای است که دولت جدید نمی‌تواند آنها را لغو کند نیز گفت: آقای بایدن اگر رئیس جمهور آمریکا شد و در کاخ سفید مستقر شد، می‌تواند با سه فرمان اجرایی همه این‌ها را لغو کند. این که گفته می شود رئیس جمهوری بعدی آمریکا نخواهد توانست برخی از تحریم‌های برجامی آمریکا را لغو کند، فقط حرف است. آمریکا برای بهانه‌جویی جهت عدم اجرای تعهدات بین‌المللی‌اش نمی‌تواند متوسل به مقررات داخلی شود. هیچ کشوری در دنیا نمی‌تواند از ابزار داخلی استفاده کند که تعهدات بین‌المللی خود را انجام ندهد.
کسانی که نگران مذاکره در دولت روحانی هستند
ظریف در بخش دیگری از سخنان خود به گمانه‌زنی‌هایی پاسخ داده که این روزها در رسانه‌ها و محافل، خصوصا محافل اصولگرا مطرح می‌شود؛ اینکه رهبر جمهوری اسلامی قصد ندارد سرنوشت مذاکرات بعدی با آمریکا را به دست دولت روحانی بسپارد. اما ظریف بار دیگر یادآوری می‌گند که این تصمیم نه در ید قدرت دولت که در دست رهبر است و دولت‌ها در این میان کاره‌ای نیستند.
او در این مورد که آیا ممکن است دولت بایدن به دلیل انتخابات سال ۱۴۰۰ در ایران پیش از لغو تحریم‌ها منتظر نتایج آن باشد گفت: من فکر می‌کنم بیشتر این مساله نگرانی برخی دوستان ما در داخل کشور باشد که متأسفانه پیام‌های غلط را از داخل برای آنها می‌فرستند. اگر امریکایی‌ها عقل داشته باشند، می‌دانند که در جمهوری اسلامی این‌گونه مسائل، خارج از چارچوب صرف دولت‌ها شکل می‌گیرد و نباید نگران باشند و علی‌القاعده هم نیستند.
ظریف حتی به جناح های مخالف دولت اشاره کرده و گفته است: متاسفانه برخی جناح‌های سیاسی به خاطر نگرانی‌های سیاسی داخلی که به نظر من کاملا بی‌مورد است، نگران این هستند که این مذاکرات الان شروع شود. به نظر من هر زمانی که امریکا به تعهدات خود در ۲۲۳۱ برگردد، این به نفع آمریکا و به نفع دنیا و به نفع ایران است و لذا نباید سایر ملاحظات را وارد کرد.
بازگشت به برجام بدون شرط و شروط
موضع ظریف اما با موضع عباس عراقچی، معاون وزارت خارجه جمهوری اسلامی و کسی که گفته می شود روابط نزدیکی با آیت الله خامنه ای دارد منطبق نیست. چند روز پیش نیویورک تایمز به نقل از دیپلمات‌هایی که نام آنها منتشر نشده نوشت؛ عراقچی، به تازگی تلاش کرده است از طریق میانجیگران، به گوش مشاوران بایدن برساند که پیش از ازسرگیری مذاکرات، آمریکا باید به طور نامشروط به توافق اتمی بازگردد.
این دیپلمات‌ها گفته‌اند که ایران تمایلی به رفع موقتی تحریم‌ها ندارد و غنی سازی اورانیوم را متوقف نخواهد کرد یا ذخیره اورانیوم خود را کاهش نخواهد داد. بلکه ایران زمانی اجرای کامل تعهداتش در برجام را از سر خواهد گرفت که آمریکا برجام را اجرا کند.
موضوع پرداخت غرامت
این سخنان از سوی ظریف در حالی مطرح می‌شود که پیش از این مجید تخت روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل روز ۴ مهر و پیش از انتخابات آمریکا در مصاحبه‌ای با بخش جهانی بی‌بی‌سی گفته بود در صورت پیروزی جو بایدن در انتخابات آمریکا و تمایل واشنگتن برای بازگشت به برجام، ایران شرایطی خواهد داشت.
او گفت اولین شرط ایران این است که دولت جدید آمریکا تعهد کند نقض برجام یا توافق اتمی ایران و قدرت‌ها تکرار نخواهد شد. شرط دوم به گفته او رسیدگی به خساراتی است که ایران از نظر مالی و رنج انسانی به خاطر تحریم ها متحمل شده است.
تخت روانچی گفت اگر آمریکا با محقق کردن این شروط قول بازگشت به اجرای کامل برجام را بدهد ایران هم مجددا آماده اجرای کامل توافق هسته ای خواهد بود.
وقتی روحانی رجزخوانی می‌کند
سحنان حسن روحانی، رئیس جمهوری نیز روز ۲۸ آبان در جلسه هیات دولت نیز مصداق دست پیش گرفتن بود. ظاهرا حسن روحانی با این سخنان قصد داشت القا کند که دولت جدید آمریکا چاره ای جز گفتگو با ایران را ندارد.
روحانی گفت: چرا من مرتب می‌گفتم دولت آینده آمریکا هر که باشد ناچار است تحریم را کنار بگذارد و ناچار است در برابر ملت ایران تسلیم شود، دلیل آن این بود که فشار حداکثری شکست خورد. کسی نمی‌تواند این را انکار کند و دموکرات و جمهوری خواه همه می‌دانند که این فشار حداکثری آمریکا علیه ایران شکست خورد. از اول فکر می‌کردند سه ماهه و چهار ماهه و پنج ماهه به اهداف خود می‌رسند. به هیچ‌یک از اهداف خود نرسیدند جز این که برای مردم ما زحمت درست کردند و روی مردم ما فشار وارد کردند.
اجازه مذاکره با آمریکا در دست کیست؟
از مدت‌ها قبل خصوصا در سال‌های اخیر بسیاری از تحلیلگران و حتی اکثریت مردم ایران می دانند که چراغ سبز بیشتر سیاست‌های ایران را آیت الله‌خامنه ای تحت کنترل خود دارد. رهبر جمهوری اسلامی در کوچکترین سیاست های داخلی و خارجی کشور مداخله می‌کند و هرکجا لازم باشد فرمان‌های خود را به مجلس و دولت ابلاغ می‌کند.
آیت‌الله خامنه‌ای به مناسبت ۱۳ آبان و همزمان با انتخابات آمریکا با تاکید بر اینکه سیاست جمهوری اسلامی ایران در قبال آمریکا، حساب‌شده و مشخص است و با رفت و آمد اشخاص تغییر پیدا نمی‌کند، گفت که ممکن است با آمدن یا نیامدن یک فرد اتفاقاتی بیفتد اما به ما هیچ ارتباطی ندارد و در سیاست جمهوری اسلامی هیچ تاثیری نخواهد داشت. این سخنان حکایت از آن دارد که احتمالا رهبر جمهوری اسلامی قصد بازگشت به تعهدات برجامی را ندارد.
رهبر جمهوری اسلامی علت اصلی دشمنی آمریکا با نظام اسلامی ایران را زیر بار سیاست‌های ظالمانه نرفتن و به رسمیت نشناختن سلطه آنها دانسته و تأکید کرد: این دشمنی ادامه خواهد داشت و تنها راه برطرف کردن آن، این است که طرف مقابل از این تصور که بتواند به ملت و دولت ایران ضربه اساسی وارد کند، مأیوس شود.
به نظر می‌رسد در سخنان آیت‌الله خامنه‌ای در روز ۱۳ آبان هیچ نشانه‌ای مبنی بر تمایل او برای مذاکره مجدد وجود نداشت، اما وزیر امور خارجه ایران در سخنان خود وعده این بازگشت را داده است. بعید است ظریف بدون دریافت نشانه‌ای مثبت از سوی رهبر جمهوری اسلامی چنین مصاحبه مهمی را انجام دهد؛ اما با نگاهی به این تناقض لااقل در سطح مواضع اعلامی آیا نمی‌توان این احتمال را در نظر گرفت که دولت حسن روحانی که بزرگترین دستاورد خود را برجام می‌داند، در حال تلاش برای احیای آن است و در این میان سعی دارد آیت‌الله خامنه‌ای را هم برای نرمش قهرمانانه دیگری مجاب کند؟
زیتون ـ یلدا امیری: