بدنی در پارچه سفید پیچیده شده که بر دوش همراهان داغدار از غسالخانه برای دفن برده می‌شود. مرگ در همه جای دنیا مناسکی دارد. از سوزاندن تا دفن کردن و سپردن به آب، هر یک بخشی از سنتی هستند که انسان می‌کوشد با انجام آن مناسک، احترام خویش به فرد متوفی را نشان دهد و از داغ خود بکاهد.

بر اساس تعرفه رسمی سازمان بهشت‌زهرا هزینه انتقال پیکر ۱۸۰ هزار تومان است

قبرهای چند ده میلیونی، پذیرایی‌های گران‌قیمت، و تعداد بدرقه کنندگان

تا پیش از کرونا، معمولاً هرچه جمعیتِ به‌بدرقه آمده بیشتر بود، نشان از عزت و احترام متوفی در زمان حیاتش داشت و این تازه آغاز مراسم بود. دفن، پذیرایی از کسانی که در مراسم تدفین حضور یافته بودند و سوم و هفتم و چهلم و سالگرد، همه باید به بهترین شکل صورت می‌گرفت که همگان بدانند خانواده داغدار به حد کفایت، احترام متوفی را نگه داشته‌ است.

این شیوه حرمت گذاشتن بر عزیز ازدست‌رفته، به‌مرور و طی دو دهه گذشته بدل به فرصتی برای رقابت بر سر به رخ کشیدن توان مالی و طبقه اجتماعی خانواده‌ها شده است. اما کرونا همه این برنامه‌ها را بر هم زد.

از خریدن قبرهای چند صد میلیونی و برگزاری مراسم پذیرایی در گران‌قیمت‌ترین تالارهای پذیرایی شهر و نصب بنرها و آگهی‌های متعدد تا صف تاج‌گل‌های میلیون تومانی، همه‌ وهمه بخشی از آن مناسک را که بنا بود نشان‌دهنده بی‌ارزش بودن مادیت باشد، بدل به ویترین هزینه‌هایی در دوران پیش از کرونا کرد که گاه قیمت تمام‌شده‌‌شان با قیمت رهن و خرید یک ‌خانه برابری می‌کرد.

در این میان، خانواده‌هایی که از توان مالی کافی برخوردار نبودند، چاره‌ای جز زیر بار قرض رفتن نداشتند، چراکه هرگونه صرفه‌جویی در برگزاری مراسم، بی‌احترامی به متوفی تلقی می‌شد.

هزینه‌های کفن و دفن در دوران کرونا و پایان یک مراسم

با شیوع کرونا و مرگ‌های ناشی از آن و قوانین ممنوعیت برگزاری مراسم‌های معمول، رقابت بر سر نمایش احترام عملاً ابتدا به مراسم‌های مجازی منتقل و سپس به سوگواری‌های کوچک خصوصی محدود شد. هرچند، هنوز هم‌ خانواده‌هایی هستند که به قیمت پذیرش خطر ابتلا به کرونا، کل مراسم را در منازل برگزار می‌کنند.

اما کفن و دفن و هزینه‌های رایج آن چیزی نیست که کرونا قادر به تعطیل کردن آن باشد. در شهر تهران، گورستان بهشت‌زهرا مهم‌ترین محل دفن مردگان است؛ مجموعه‌ای عظیم که هرازگاهی اخباری مبنی به پایان رسیدن ظرفیتش شنیده می‌شود.

در خود بهشت‌زهرا اما همانند جامعه، مردگان صرفاً به دلیل تصوراتی موهوم طبقه‌بندی طبقاتی شده‌اند. هرچه محل دفن مرده در قطعات قدیمی‌تر باشد، قیمت قبور افزایش می‌یابد و بر آن مبنا، خریدوفروش قبر را بدل به تجارتی پرسود کرده است. در بهشت‌زهرا قیمت برخی قبور به ارقامی چند صد میلیونی نیز می‌رسد و این امر نشان می‌دهد که جمله «در وقت مرگ همه با هم برابرند»، بیش از یک شوخی‌ نیست.

اگرچه هزینه‌های ارائه شده در قبال خدمات دفن از سوی بهشت‌زهرا مبالغی مصوب و مشخص دارند، اما ‌جز یکی دو مورد، در باقی موارد خانواده متوفی می‌تواند به میل خود با دریافت خدمات ویژه، هزینه را تا هر میزان که بخواهد و بتواند، افزایش دهد. برای آن که بیشتر در چندوچون روند تدفین و هزینه‌های آن قرار بگیریم، باید از لحظه مرگ شروع کنیم.

حداقل هزینه یک کفن و دفن ساده در دوران کرونا

اگر فرد در بیمارستان فوت کند، خود بیمارستان مراحل صدور گواهی فوت را برعهده می‌گیرد و این مرحله در هزینه‌های بیمارستان منظور می‌شود. اما اگر بیمار در محلی خارج از بیمارستان فوت کند، معمولا ابتدا ماموران اورژانس بر سر پیکر حاضر می‌شوند و پس از تایید فوت، از خانواده می‌خواهند که پزشکی را جهت صدور گواهی فوت خبر کنند.

هزینه حضور پزشک در منزل متوفی و صدور گواهی فوت بین ۳۵۰ هزار تومان تا ۵۰۰ هزار تومان متغیر است. پس از صدور گواهی فوت، خانواده باید با بهشت‌زهرا تماس بگیرد و جهت انتقال پیکر متوفی به سردخانه، آمبولانس درخواست کنند.

تا چند سال پیش سنت این بود که معمولاً پیکر را برای یک روز در منزل نگه می‌داشتند تا خانواده برای بدرقه و خداحافظی دور پیکر او جمع شوند. اما به دلیل شرایط کرونا این سنت در همان شکل معدودش نیز امکان‌پذیر نیست و بر اساس تعرفه رسمی سازمان بهشت‌زهرا هزینه انتقال پیکر ۱۸۰ هزار تومان است.

البته باید در نظر داشت که این ماشین‌های ویژه حمل پیکر اختصاصی نیست و در هرکدام تا ۴ پیکر قرار گرفته و بعد به سمت بهشت‌زهرا حرکت می‌کند. اگر خانواده‌ای بخواهد پیکر متوفی اختصاصی و ویژه انتقال یابد باید درخواست آمبولانس اختصاصی کند، بسته به محل متوفی و فاصله آن تا بهشت‌زهرا و میزان توقف ماشین در محل، این قیمت افزایش می‌یابد.

ولی ما ملاک را همان قیمت پایه قرار می‌دهیم. تا اینجا به طور میانگین ۶۰۰ هزار تومان هزینه پرداخت شده است. برای شروع مراحل و مقدمات اداری دفن باید در بخش اداری بهشت‌زهرا فیش‌های مربوطه را دریافت و پرداخت کرد.

باز بر اساس تعرفه‌های رسمی سازمان بهشت‌زهرا این هزینه‌ها شامل خدمات غسل دادن و کفن کردن و روند تدفین است که ۲۰۰ هزار تومان اعلام شده است. هزینه صدور تابلویی که بر آن نام متوفی نوشته شده و آماده‌سازی سنگ‌قبر ابتدایی و نصب آن بر سر مزار و همچنین هزینه‌های مرتبط با برگزاری نماز میت هم مجموعاً ۲۰۰ هزار تومان اعلام شده است.

در خصوص خود قبر اما شرایط متفاوت است. اگر بخواهید از قبرهای ساده و سه طبقه که بهشت‌زهرا در اختیار قطعات تازه‌تأسیس می‌گذارد، استفاده کنید هزینه شما ۷۵۰ هزار تومان خواهد بود. اما اگر بخواهید در قطعه‌ای دیگر و از قبری تک‌نفره استفاده کنید بسته به قطعه مدنظر شما قیمت از دو میلیون تومان تا چند صد میلیون تومان تغییر می‌کند.

کارهای بدون قیمت در کفن و دفن

عبور از مراحل غسل و نماز و انتقال پیکر به محل دفن و آماده‌سازی و تدفین، آغاز خدماتی است که دیگر تعرفه مشخص ندارند و بسته به میزان مدنظر شما امکان افزایش هزینه دارد. این خدمات شامل: «حضور مداح بر سر مزار، پذیرایی در محل تدفین، ترمه برای پوشاندن روی مزار تا زمان نصب سنگ ابتدایی، و هزینه‌های ایاب‌وذهاب است.»

به طور میانگین این خدمات را می‌شود مجموعاً از سطح دو میلیون و ۵۰۰ هزار تومان به بالا (با تصور حذف برخی از خدمات) انجام داد. البته اگر به‌ دلیل شرایط کرونا فرض را بر ساده برگزار کردن بگذاریم و گمان کنیم خانواده متوفی در قیدوبند محل دفن نیستند و از ساده‌ترین قبور موجود استفاده می‌کنند. تا اینجا به رقمی حدود دو میلیون تومان برای انجام امور می‌رسیم.

اما نباید گمان کرد این پایان ماجراست. باوجوداینکه کرونا سبب شده هرگونه مراسم عمومی برای درگذشت افراد ممنوع باشد، اما هنوز هزینه‌هایی هستند که نمی‌توان از آن‌ها گریخت. مهم‌ترین هزینه باقی‌مانده آماده‌سازی و نصب سنگ‌قبر است. در همان حوالی بهشت‌زهرا کارگاه‌هایی زیادی هستند که کار طراحی و تراش و نصب سنگ‌قبر را انجام می‌دهند. با نگاهی به آگهی‌های این کارگاه‌ها متوجه می‌شویم قیمت ساده‌ترین سنگ‌های موجود از رقمی حدود دو میلیون تومان آغاز و تا ارقامی چند ده میلیونی نیز می‌رسند.

این بخش شامل خدمات اضافه همانند نصب چراغ، ایجاد باغچه و یا نصب سنگ اضافه و حتی طراحی متفاوت و ویژه قبر است. اگر میان قطعات بهشت‌زهرا قدم بزنید می‌توانید حتی با سنگ قبرهایی مواجه شوید که شباهت به آثار هنرمندان تجسمی دارد. اخیراً ایجاد محیطی شبیه باغچه با سنگ‌های خاص که از آن‌ها به‌عنوان «طراحی مینیمال» قبر یاد می‌شود مورد استقبال خانواده‌ها قرار گرفته است. ما بازهم فرض را بر انتخاب ساده‌ترین نوع سنگ‌قبر می‌گذاریم و به مجموع رقم چهار میلیون تومان می‌رسیم.

نهایت کار مرگ در بهشت زهرا تهران

رقم چهار میلیون تومان برای کفن و دفن در ایام کرونا، با تصور حذف هرگونه مراسم پذیرایی چه در هنگام تدفین و چه پس از آن است. همچنین شامل حذف اقلامی همچون چاپ بنر، سفارش تاج گل، و هزینه‌های مرتبط با ایاب‌وذهاب خواهد بود. در شرایطی که بسیاری از خانواده‌های قشر متوسط و ضعیف‌تر جامعه اگر بیکار نباشند حقوقی در حدود سه میلیون تومان در ماه دریافت می‌کنند، روشن است برگزاری مراسم تدفینی با حداقل‌های ممکن و در ساده‌ترین و خلوت‌ترین شکل ممکن بازهم نیازمند صرفه هزینه‌ای برابر یک ماه حقوق یک خانواده با قرض از دیگران برای اقشار کم‌درآمد جامعه است.

«شرایط بغرنج اقتصادی و کمبود قبرستان‌های عمومی در تهران سبب شده حتی مرگ برای طبقه فقیر جامعه پایان درد نباشد. این روزها در وقت مرگ عزیزان، جمعیت زیادی از خانواده‌های ایرانی نمی‌دانند داغدار عزیز ازدست‌داده باشند یا هزینه‌هایی که راه گریزی از آن‌ها نیست.»