نشست تازه کمیسیون مشترک برجام این بار با حضور یک مهمان قدیمی برگزار می‌شود. هیاتی از آمریکا قرار است روز سه‌شنبه ۶ آوریل ۲۰۲۱ در وین حضور داشته باشد تا تلاش‌ها برای یافتن راه‌حلی در خصوص بازگشت ایران و آمریکا به تعهدات برجامی شدت یابد.
بعد از گذشت بیش از ۲ ماه از زمان روی کار آمدن جو بایدن در آمریکا و در آستانه پایان دولت روحانی، حالا طرفداران توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بیش از گذشته امیدوار شده‌اند که برجام از کما خارج شود و تهران و واشنگتن بار دیگر به تعهدات خود در این توافق بازگردند. امیدی که البته با موانع و پیچیدگی‌های بسیار زیادی رو به رو است.
هرچند ایران همچنان تاکید می‌کند که تا زمان برداشتن عملی تمام تحریم‌های وضع شده در دولت ترامپ، به تعهدات هسته‌ای خود بازنخواهد گشت، اما ناظران سیاسی امیدوارند نخستین حضور مشترک هیات‌هایی از ایران و آمریکا از زمان روی کار آمدن دولت جدید آمریکا، زمینه‌ساز یافتن راه‌حل‌هایی برای خروج از بن‌بست حاصل شده «اول تو» شود.
بن‌بستی که گمانه‌هایی درباره پایان آن به گوش می‌رسد. علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی هسته‌ای ایران روز ۲ آوریل در یک گفتگوی مفصل و چند ساعته در کلاب‌هاوس با بیان این که این بن بست عملا به پایان رسیده ادامه داد: «وقتی وارد مرحله فنی می‌شویم یعنی مساله دارد به گونه‌ای مدیریت می‌شود که آن بحث «اول تو، اول تو» دور زده می‌شود.»
از سوی دیگر راب مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران روز یکشنبه ۴ آوریل در گفتگو با شبکه پی‌بی‌اس اعلام کرد این کشور آماده است تحریم‌هایی را که با برجام مغایرت دارد، لغو کند.
اما مشکل بیش از این که در این بخش ماجرا باشد، به زمان‌بندی موضوع ارتباط دارد. جایی که هر دو طرف می‌گویند پس از آنکه طرف مقابل گام نخست را برداشت، به تعهدات خود باز خواهد گشت.
با این حال بسیاری از تحلیلگران بر این باورند مواجهه مستقیم و حضوری طرفین می‌تواند ساز و کاری را تعریف کند که طبق آن ایده‌ای برای پایان بخشی به این بن بست پیدا شود. هرچند ایران تاکید کرده در مذاکرات روز سه‌شنبه در وین چه به صورت مستقیم و چه غیر مستقیم گفتگویی با طرف آمریکایی نخواهد داشت، با این وجود تحلیلگران منتظرند تا ببینند نخستین حضور آمریکای دولت جدید در مذاکرات پیرامون برجام چه اثرات و تغییرات عملی با خود به همراه خواهد داشت.
علی واعظ، مدیر بخش ایران گروه بین‌المللی بحران در این خصوص به یورونیوز فارسی می‌گوید: «دولت بایدن و ایران بر سر بازگشت به برجام توافق دارند اما مسیر برای رسیدن به این نقطه آسان نیست. احتمالا بحث‌ها در وین با چالش‌هایی در خصوص تنظیم زمان بندی بازگشت به تعهدات رو به رو خواهد بود. ضمن این که بدبینی‌های متقابل تهران و واشنگتن نسبت به یکدیگر این چالش‌ها را افزایش می‌دهد.»
موضوع انطباق زمان بندی بازگشت به تعهدات در حالی طرح می‌شود که رهبر ایران در نخستین سخنرانی خود در سال جدید شمسی تاکید کرده «سیاست ایران در این زمینه قطعی است.» آقای خامنه‌ای می‌گوید تا زمانی که تحریم‌ها به صورت عملی برداشته نشود و ایران این موضوع را راستی آزمایی نکند، بازگشتی به تعهدات هسته‌ای نخواهد داشت.
این روندها در حالی روی می‌دهد که حدود دو ماه تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایران زمان باقیست و دولت حسن روحانی تمام تلاش خود را به کار خواهد بست تا پیش از انتخابات به توافقی بر سر «احیای برجام» دست یابد. موضوعی که البته با توجه به مخالفت‌های داخلی در هر دو کشور چندان هم ساده نخواهد بود.
در چنین فضایی قرار است نشست جدید کمیسون مشترک برجام در وین برگزار شود. اما آیا باید منتظر اتفاق جدیدی در این جلسه باشیم؟
دیاکو حسینی، تحلیلگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک نهاد ریاست جمهوری ایران در پاسخ به این سوال به یورونیوز فارسی می‌گوید: « ایران هم به دنبال پاسخ به همین پرسش، حاضر شده در نشست وین حضور داشته باشد تا اراده و جدیت طرف آمریکایی را برای احیای برجام آزمایش کند. اما در عین حال گمان می‌کنم نشست وین بعد از مدت‌ها بن بست در حل اختلاف ایران و آمریکا می‌تواند به خودی خود یک پیشرفت محسوب شود؛ هرچند که به نظر می‌رسد همه طرف‌ها با نگاه واقع بینانه و با اجتناب از انتظار یک پیشرفت خارق‌العاده به این نشست نگاه می‌کنند.»
این تحلیلگر سیاست خارجی ایران در ادامه می‌افزاید: «در حال حاضر و به دلیل خروج آمریکا از برجام و انباشت بی‌اعتمادی به ویژه در طرف ایرانی، سطح انتظارهای طرفین تفاوت زیادی با هم دارد و باید تلاش بیشتری صورت گیرد که سطح انتظارات را به هم نزدیک‌تر کند. با وجود اینکه تضمینی برای موفقیت وجود ندارد اما کلید به نتیجه رساندن این مذاکرات جدید در دستان آمریکاست؛ به این دلیل که روند کند بازگشت آمریکا به برجام بیش از حد به سیاست داخلی آن و همینطور روابط واشنگتن با متحدانش گره خورده است. در سمت مقابل، انجام کامل تعهدات از جانب ایران، چنین پیچیدگی‌هایی ندارد.»
با این حال هرچند ایران بر این باور است که بازگشت به برجام از سوی آمریکا می‌تواند به سادگی انجام شود اما در واشنگتن چنین نگاهی چندان پرطرفدار به نظر نمی‌رسد. در هفته‌های اخیر گزارش‌های متعددی در خصوص طرح‌های بازگشت گام به گام به توافق هسته‌ای منتشر شده بود که در مواردی با استقبال حسن روحانی نیز مواجه شد. با این حال رهبر ایران قویا چنین روندی را مردود دانسته است.
علی واعظ، مدیر بخش ایران گروه بین‌المللی بحران در این خصوص به یورونیوز فارسی می‌گوید: «فکر نمی‌کنم هیچ کدام از دو طرف تمایل داشته باشند حرکت نخست را انجام دهند. دو طرف به حرکت موازی احتیاح دارند. اما آنچه می‌تواند مسائل را پیچیده کند، تقاضای ایران برای راستی آزمایی لغو تحریم‌هایش است. بنابراین من فکر می‌کنم طرفین، مذاکرات بسیار پیچیده و دشواری در پیش خواهند داشت به ویژه وقتی به یاد داشته باشیم قرار نیست ایران و آمریکا به صورت مستقیم با یکدیگر گفتگو کنند.»
رابرت مالی رئیس پیشین گروه بین‌المللی بحران در گفتگوی خود با شبکه پی‌بی‌اس به نکته‌ای اشاره می‌کند که می‌تواند نشانگر تصویر پیش روی روند مذاکراتی در وین باشد. آقای مالی می‌گوید: «هدف این است که ببینیم آیا می‌توان بر روی گام‌هایی به توافق برسیم که بتواند آمریکا را به برجام و ایران را به تعهدات هسته‌ای‌اش بازگرداند.»
نماینده ویژه آمریکا در امور ایران ادامه می‌دهد: «این مذاکرات غیرمستقیم خواهد بود و ما در پی این خواهیم بود که ببینیم می‌توان روی یک نقشه راه برای بازگشت هر دو طرف به این توافق، به توافق دست یافت یا خیر؟»
این نقشه راه در واقع ساز و کاری را مشخص می‌کند که احتمالا اقدامات دو طرف در بازگشت به تعهدات را تنظیم و هماهنگ خواهد کرد. به این ترتیب که دو طرف تعهد می‌کنند در بازه‌های زمانی مشخص به میزانی از تعهدات خود باز می‌گردند. ترسیم این «نقشه راه» با توجه به عزم طرفین مبنی بر بازگشت به برجام می‌تواند از منظر تکنیکی دست یافتنی باشد اما درگیر شدن موضوعات سیاسی و همچنین سایه افکنی بی اعتمادی دو طرف به یکدیگر به ویژه از سوی ایران به آمریکا این مسیر را پرسنگلاخ و پیچیده کرده است.
با این وجود حصول توافق میان ایران و آژانس آن‌هم بعد از مصوبه مجلس ایران بر سر کاهش تعهدات هسته‌ای ایران و خروج از پروتکل الحاقی نشان داده که در دشوارترین مسیرها هم ممکن است دیپلماسی راه‌هایی تازه برای خروج از بن بست و باز کردن گره‌های ناگشودنی بگشاید.