طی ۴ دهه اخیر، تزریق اطلاعات نادرست به جامعه و دادن تحلیل‌های متناقض و مخدوش بر اساس این اطلاعات یکی از روش‌های نظام حاکم بر ایران برای ادامه حکمرانی بوده است. از سوی دیگر در طول ۴۲ سال گذشته مردم نتوانسته‌اند از مجرای شرکت در انتخابات تغییری ملموس در سیاست‌های نظام ایجاد کنند، اینگونه به شکل دوره‌ای دچار انفعال شده و با احساس یاس به انزوا و دوری از سیاست پناه برده‌اند.
تحریم انتخابات، که پیش از هر انتخاباتی در ایران یکی از گزینه‌های روی میز است، را می‌توان یکی از نشانه‌های همین یاس و انزوا دانست. البته نه لزوما در میان همه تحریمی‌ها. بخشی از مردمی که سال‌ها به پای صندوق‌های رای رفتند، نتیجه نگرفته‌اند و در سال‌های اخیر حرف از تحریم انتخابات می‌زنند. آمار انتخابات مجلس یازدهم نیز نتیجه همین تحریم بود، که رکورد کمترین میزان مشارکت مردم بعد از انقلاب (۴۱ درصد در کل کشور ۲۲ درصد در تهران) را به نام خود ثبت کرد.
حال در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ بسیاری از افراد بدنه جمهوری اسلامی تلاش می‌کنند با ایجاد ارتباط میان مسائلی گاه متناقض مردم را به پای صندوق‌های رای بکشانند. اسحاق جهانگیری، معاون اول روحانی در جدیدترین اظهار نظر خود «تحریم انتخابات» را به «تحریم‌های اقتصادی» آمریکا مرتبط دانسته است. او انتخاب محمود احمدی نژاد به عنوان رئیس دولت و تحریم‌های آمریکا در دوره او و در ادامه را حاصل قهر مردم با صندوق رای دانسته است.
انتخابات و تحریم؛ دوگانه خیر و شر
صرف‌نظر از تایید یا تکذیب درستی یا اثر بخش بودن تحریم انتخابات، مقامات جمهوری اسلامی تلاش می‌کنند شرکت با عدم شرکت در انتخابات را به دوگانه ای از خیر و شر تعبیر کنند. در حالی که عدم اختیار دولت‌ها در ایران برای پیشبرد سیاست‌های خود فارغ از اینکه کسی به آنها رای بدهد یا نه دیگر در ایران بر کسی پوشیده نیست و اتفاقا این روزها با انتشار فایل صوتی وزیر امور خارجه، جواد ظریف، سندی محکم برای آن رو شده است.
حضور اسحاق جهانگیری شامگاه ۱۰ اردیبهشت در کلاب هاوس به نامزدی او در انتخابات تعبیر شد. اگرچه جهانگیری گفت که نظرش در این مورد منفی است اما اضافه کرد «هیچ وقت نگفتم که نامزد نمی‌شوم، تابع جمع هستم.» جهانگیری دفاع تمام قدی از اقدامات دولت روحانی در تمامی زمینه ها کرد و این تصور را ایجاد کرد که در صورت ریاست جمهوری، دولت او ادامه دولت روحانی خواهد بود.
معاون اول روحانی در بخشی از سخنانش به انتقاد از دولت احمدی نژاد پرداخت و تلویحا انتخاب او به عنوان رئیس دولت را ناشی از تحریم انتخابات سال ۱۳۸۴ دانست و گفت: دود تحریم اقتصادی که برای مردم ما رقم خورده است، از دل تحریم انتخابات برآمده است. اگر در سال ۸۴ درست عمل می‌کردیم، شورای امنیت ما را تحریم نمی‌کرد و دشمنان ما طمع نمی‌کردند. البته درک می‌کنم شاید مردم نسبت به اثربخشی رای و قدرت واقعی دولت دچار تردید شده باشند اما به عنوان یک خادم ملت عرض می‌کنم، رئیس دولت می‌تواند موثر باشد، یک وقت می‌گوید که تحریم کاغذ پاره است، یک وقت هم رئیس دولت می‌گوید باید تحریم را حل کنیم، پذیرفته می‌شود و از آن برجام می‌آید.
سخنان جهانگیری در حالی بیان شده که اولا مذاکرات پنهان جمهوری اسلامی با دولت اوباما در دولت احمدی نژاد آغاز شد. از سوی دیگر در انتخابات ۱۳۸۴ تحریم گسترده ای مطرح نبود میزان مشارکت در دور اول نزدیک به ۶۳ درصد و در دور دوم نزدیک به ۶۰ درصد برآورد شد. تحریم ان زمان بیشتر در میان عده‌ای از فعالان دانشجویی و سیاسی مطرح شد.
تسلط میدان بر سیاست
شواهد بسیاری نشان می‌دهد که در انتخابات سال ۱۳۸۴ جریان‌های مختلف، مانند سپاه پاسداران، نیروهای بسیج، گروه‌های اصولگرا، مداحان، هیئت‌های مذهبی و حتی امامان جماعت مساجد به صورت سازمان‌یافته به نفع شهردار سابق تهران وارد عمل شدند.
حتی موضوع تقلب در این انتخابات نیز بارها مطرح شد. اکبر هاشمی رفسنجانی، مهدی کروبی و مصطفی معین، سه کاندیدای این انتخابات، اعلام کردند که دخالت‌های سازمان‌یافته‌ای به نفع محمود احمدی نژاد انجام شده است. کروبی در ابتدا در نامه‌ای سرگشاده نوشت که مجتبی خامنه‌ای، یکی از فرزندان آیت الله خامنه ای با کمک بخشی از سپاه پاسداران و نیروی بسیج در انتخابات اعمال نفوذ کرده‌اند.
جعفر حبیب زاده، مدیرکل حقوقی وزارت کشور دولت خاتمی نیز تاکید کرد که در انتخابات جرم‌های آشکار رخ داده و افزود که به کار بردن واژه‌هایی چون «بد اخلاقی» در مورد این تخلفات منحرف کردن افکار عمومی است.
علی میرباقری، مدیرکل امور مجلس وزارت کشور ایران که به عنوان بازرس ویژه در برگزاری این انتخابات فعال بود. به خبرنگاران گفت که به عنوان بازرس ویژه وزارت کشور در حوزه انتخابیه تهران هنگامی که برای کنترل به محله‌های نازی آباد و عبدل‌آباد در جنوب تهران رفته بوده و در آنجا مشاهده کرده که در بیشتر شعبه‌ها، ناظران به جای نظارت کار اجرایی انجام می‌‌دهند، شناسنامه‌ها کنترل نمی شده و افراد بدون کنترل بعد از ورود به شعبه‌ها رای می‌دادند. او اعتراض می‌کند، پس از آن دو نفر که خود را مسئول شورای نگهبان معرفی کردند او را بازداشت و به مدت دو ساعت در شعبه توقیف کردند و سپس با اکیپ سی نفره به کلانتری نازی آباد فرستادند تا اینکه سرانجام پس از دو ساعت و نیم بازداشت در کلانتری با وساطت مسئولان وزارت کشور آزاد شده است.
انتخاب احمدی نژاد در سال ۱۳۸۴ نه آنگونه که معاون روحانی می‌گوید به دلیل تحریم انتخابات، بلکه به تعبیر وزیر خارجه‌اش، به واسطه تسلط میدان بر سیاست ایران بود.
چنانچه از شواهد پیداست، انتخاب احمدی نژاد در سال ۱۳۸۴ نه آنگونه که معاون روحانی می‌گوید به دلیل تحریم انتخابات، بلکه به تعبیر وزیر خارجه‌اش، به واسطه تسلط میدان بر سیاست ایران بود. انتخابات سال ۱۳۸۸ نیز به دلیل دخالت گسترده و تقلب سازمان یافته نیروهای میدانی به کودتای انتخاباتی شهرت یافت.
محمد جواد ظریف در فایل صوتی که در روزهای اخیر منتشر شده، گفته بود که اساسا در ایران حاکمیت دوگانه وجود ندارد و حاکمیت یگانه وجود دارد چون این میدان است که تصمیم می‌گیرد.
اسحاق جهانگیری شخصا در مراسم روز ملی صادرات روز ۲۹ مهر ۱۳۹۷ به عدم داشتن اختیار در وظایفش اعتراف کرد و گفت: من دستم قلم و کاغذی نیست که کسی را برکنار کنم این در حالی است که من تا این لحظه اجازه برکناری منشی خودم را هم نداشته‌ام. بنابراین از من انتظار نداشته باشید وکیل و وزیر تغییر دهم.
تحریم‌ها به چه ربط دارد؟
جهانگیری در بخش دیگری از سخنانش به آنچه در تمام این سال‌ها تا دیروز، او و دولت متبوعش از آن به عنوان عامل اصلی تحریم‌ها نام می‌بردند پرداخت و گفت: پدیده ترامپ بسیاری از پیش بینی‌های ما را به هم ریخت، همین که چارچوب اقتصاد کشور مانده، قابل توجه است. ضعف سیستم اطلاع رسانی دولت جدی است اما اگر فشار زندگی مردم نبود، اقتصاد ما در طول بیش از ۱۲ سال گروگان آمریکا و دیگران است، زندگی مردم و توسعه کشور در دست گروگانگیران افتاده است.
اما جهانگیری که برای ارتباط دادن تحریم انتخابات با تحریم‌های اقتصادی تردید به خودش راه نمی‌دهد در اینجا چندان واضح سخن نگفت و توضیح نداد که منظور او از «دیگران» چیست؟ دیگرانی که پس از بر سر کار آمدن جو بایدن در برقراری ارتباط با آمریکا کارشکنی می‌کنند. موضوعی که حسن روحانی چندین بار تلویحا به آن اشاره کرده است.
روحانی روز ۲۷ اسفند ۱۳۹۹ در آخرین نشست کابینه تاخیر در برداشتن تحریم را خیانت توصیف کرد و گفت: «امروز اگر هر جناح فرد و گروهی حتی اگر یک ساعت به هر دلیلی که امروز فقط دلیل آن انتخابات ۱۴۰۰ است در برداشته شدن تحریم‌ها سنگ‌اندازی کند این کار یک خیانت بزرگ به تاریخ و ملت ایران است.»
او شرایط را برای شکسته‌شدن تحریم را از هر زمان دیگری آماده‌تر دانست. روحانی اشاره کرد که آمریکایی‌ها به صراحت بارها اعلام کردند که مسیر دولت قبل غلط بوده و فشار حداکثری شکست خورده است و می‌خواهند به مسیر تعهد و برجام برگردند.
حسن روحانی که روز ۲۴ آذر ۱۳۹۹ نیز در یک نشست خبری تاکید کرد که دونالد ترامپ و برخی در داخل ایران خواهان نابودی برجام بودند ولی موفق نشدند.
بعید است که کارگزاران جمهوری اسلامی در شرایط امروز به تاثیرگذاری نیروهای غیر«میدانی» بر شرایط کلی سیاسی ایران و بالاخص سیاست خارجی آن باور داشته باشند اما در هر شرایطی تلاش می‌کنند تا با بالا بردن میزان مشارکت در انتخابات وجه نظام را به عنوان یک «حکومت دموکراتیک» حفظ کنند. حتی اگر این کار مستلزم تناقض گویی‌ها و جعلیاتی باشد که با حرف‌های پیشین‌شان در تناقض است.
زیتون ـ یلدا امیری: