گویی ایران دوباره به همان ۲۰ ماهی بازگشته که از سال ۹۲ آغاز شد و در تیرماه ۹۴ خاتمه یافت، یا به عبارت بهتر به نظر می‌رسید خاتمه یافت. بار دیگر نام ایران و معاهده هسته‌ای‌اش در دستور کار نشست‌های بین‌المللی قرار گرفته؛ از نشست گروه موسوم به (G7) در لندن تا نشست‌های کمیسیون مشترک برجام در وین. 
همین هفته پیش بود که هیات دیپلماتیک ایران به ریاست عباس عراقچی، معاون وزارت امور خارجه، به گراند هتل وین رفت و در دور سوم مذاکرات اخیر در زمینه لغو تحریم‌ها و بازگشت به تعهدات برجام با دیپلمات‌های چین، روسیه، بریتانیا، فرانسه و آلمان شرکت کرد.
روز گذشته هم که وزرای خارجه هفت کشور صنعتی جهان، گروه موسوم به (G7)، برای اولین بار بعد از آغاز کرونا در لندن جمع شدند، باز سخن از توافق هسته‌ای ایران بود.
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که در این نشست حضور دارد، اعلام کرد موضوع ایران و توافق هسته‌ای با این کشور از جمله موضوعات مورد بحث در نشست گروه هفت خواهد بود. بورل در توییتی نوشت که به‌عنوان هماهنگ‌کننده توافق هسته‌ای با ایران « بر لزوم استفاده از فرصت فعلی برای حرکت در جهت بازگرداندن آمریکا به توافق و اجرای کامل این توافق» تأکید کرده است.
اوضاع از چه قرار است؟
بعد از نشست هفته پیش بود که خبرهایی که حاوی پالس‌های مثبت برای طرف ایرانی بودند، مخابره شد. خبرهایی مانند تبادل ۴ زندانی بین ایران و ایالات متحده و آزاد شدن هفت میلیارد دلار از پول بلاک شده ایران در این کشور. با وجود این، «خبر خوش» تلویزیون المیادین، که یک رسانه لبنانی نزدیک به جمهوری اسلامی ایران است با فاصله کمی بعد از اعلام، ابتدا از سوی طرف آمریکایی و بعد از سوی جمهوری اسلامی تکذیب شد، هر چند المیادین این خبر را به نقل از «منابع آگاه ایرانی» کار کرده بود.
در این میان هم رهبر جمهوری اسلامی یک سخنرانی کرد و بسیاری، خونسردی، اعتماد به نفس و عدم اشاره او به مذاکرات وین را ناشی از خیال راحت وی بابت رسیدن این پالس‌های مثبت دانستند و اینکه نمی‌خواهد با کلید‌واژه‌های همیشگی خود مانند «دشمن خبیث» و «بی‌اعتمادی» و مواردی از این دست در روند مذاکرات اختلالی ایجاد کند.
روز گذشته همچنین میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین المللی در وین هم در توییترش درباره روند مذاکرات نوشت که مذاکرات هسته‌ای «در حال پیشرفت» است. او در ادامه به تحلیلگرانی «که مدعی هستند مذاکرات وین درباره برجام در حال فروپاشی است» تاخت و این را «خیال خام» کسانی دانست که «بر ضد تلاش‌ها در راستای تقویت مقررات عدم اشاعه تسلیحاتی مبتنی بر معاهده ان. پی. تی» هستند. اولیانوف چند روز پیش هم در پایان مذاکرات دور سوم گفته بود که به موفقیت مذاکرات و احیای توافق هسته‌ای «محتاطانه خوش‌بین» است و معتقد است که «هیچ بدیل عاقلانه‌ای برای توفیق در گفت‌وگوها برای احیای برجام وجود ندارد.»
به فرض صحت اظهارات ظریف به نظر می‌رسد این اقدامات طرف روسی یا نشان از تغییر رویه آنها در مقابل برجام دارد و یا با احتمال بیشتر تلاشی جهت تکذیب ضمنی آن کارشکنی است.
این روزها و با انتشار فایل صوتی جواد ظریف در مورد ناگفته‌های دیپلماسی ایران، دخالت‌های روسیه در سیاست خارجی ایران بیش از پیش مرکز توجه و انتقاد قرار گرفته است. ظریف در آن مصاحبه‌ی پرحاشیه با اشاره به نارضایتی روسیه از برجام گفته بود که «اراده روسیه به آن بود که دستاورد وزارت خارجه ایران را نابود کند» و روس‌ها قاسم سلیمانی را با این هدف به مسکو دعوت کرده بودند. به گفته او «روسیه زمانی پذیرفت آقای سلیمانی به روسیه برود که برجام امضا شد.»
حال به فرض صحت اظهارات ظریف به نظر می‌رسد این اقدامات طرف روسی یا نشان از تغییر رویه آنها در مقابل برجام دارد و یا با احتمال بیشتر تلاشی جهت تکذیب ضمنی آن کارشکنی است، هر چند در دور پیش هم از مناسباتِ پیش چشم به نظر نمی‌رسید روسیه چنانکه ظریف می‌گوید در تلاش برای نابودی برجام بوده باشد.
خاورمیانه و مذاکرات وین
همزمان با رسیدن خبرهای ضد و نقیض و تایید و تکذیب‌ها و بالا گرفتن حاشیه حول بازیگران ایرانی توافق هسته‌ای، تحرکاتی هم در خلیج فارس در حال وقوع است.
یک هفته از زمانی که آمریکا اعلام کرد قایق‌های تندروی سپاه در خلیج فارس به شکل «نگران‌کننده‌ای» به کشتی گشت‌زنی نیروی دریایی آمریکا نزدیک شدند، می‌گذرد. حالا جان کربی، سخنگوی وزارت دفاع آمریکا، گفته است که نارضایتی و نگرانی آمریکا از فعالیت‌های نیروی دریایی سپاه به تهران منتقل شده است و «خطر واقعی در چنین مواقعی، خطای محاسباتی است.»
با توجه به آن که در زمان ریاست جمهوری ترامپ تنش میان ایران و ایالات متحده در منطقه به بالاترین میزان خود در چند سال اخیر رسیده بود و در نهایت درگیری جدی‌ای پیش نیامد، از اعمال و اقوال دو طرف چنین برنمی‌آید که این تنش‌های اخیر آن هم در دوران رییس‌جمهور دمکرات، جو بایدن، چندان جدی باشد.
اما اتفاق دیگری هم در منطقه در حال وقوع است که بی‌ارتباط به مذاکرات وین به طور کلی و روابط ایران و ایالات متحده به طور خاص نیست.
چند وقتی است که اخبار جفت و طاقی از مذاکرات غیرعلنی ایران و عربستان به میانجی‌گری عراق به گوش می‌رسد. گزارش‌ها حاکی از آن است که فعلا بحث بر سر یمن است و تلاش برای خاموش کردن آتش جنگی که ایران و عربستان به صورت نیابتی درگیر آنند. از نگاه تحلیل‌گران این مقدمه یک گفتگوی منطقه‌ای با تایید تلویحی آمریکاست و سفر منطقه‌ای اخیر جواد ظریف، وقتی که در ایران بلوای فایل صوتیش برپا بود نیز در راستای همین هدف است. رحمان قهرمان‌پور، تحلیل‌گر، در گفتگو با ایسنا تاکید کرده که هدف مذاکرات ایران و عربستان به طور خاص و مذاکرات منطقه‌ای به طور عام این است که «به کشورهای حوزه خلیج فارس و عربستان تفهیم شود، احیای برجام خلاف منافع آنها نیست.» این پیام به نظر می‌رسد که از سوی عربستان نیز دریافت و پذیرفته شده و شاهد این مدعا هم لحن و سخنان نرم چند روز پیش ولیعهد عربستان است که بعد از یک دوره طولانی تنش میان دو کشور ایران را یک «کشور همسایه» خواند که عربستان خواهان «رابطه‌ای خوب» با آن است.
هدف مذاکرات ایران و عربستان به طور خاص و مذاکرات منطقه‌ای به طور عام این است که «به کشورهای حوزه خلیج فارس و عربستان تفهیم شود، احیای برجام خلاف منافع آنها نیست.»
عربستان و ایران که بعد از سال‌ها روابط کج‌دار و مریز و تنش‌های گاه و بیگاه، با حمله‌ی سال ۹۴ تندروها به سفارت عربستان در ایران، از رقبای منطقه‌ای به دشمن تغییر موقعیت دادند، حالا و بعد از روی کار آمدن بایدن در ایالات متحده در فکر غلاف کردن شمشیرهایشان هستند. ولیعهد عربستان حتی گفته که «می خواهد شاهد کامیابی ایران و پیشرفت این کشور باشد.» پیش از این مسئولان ایرانی هم در سطوح مختلف به رفع تنش با این کشور روی خوش نشان دادند.
ایران و بالاخص دولت روحانی مدعی است که این مذاکرات برای اینکه به نتیجه برسد نیازی به طولانی و «۲۰ ماهه» شدن ندارد، چرا که ابتدا به ساکن برجامی هست که ایالات متحده باید به آن برگردد و ایران هم در مقابل غنی‌سازی از سر گرفته شده را متوقف می‌کند. با وجود این به نظر نمی‌رسد که طرف‌های دیگر به اندازه دولت روحانی برای بازگشت به برجام یا انعقاد قراردادی جدید عجله داشته باشند و بعید است «تسریع مذاکرات» برای احیای برجام که خروجی نشست اخیر وین بود به عمر دولت فعلی ایران قد بدهد.
زیتون ـ مهسا محمدی: