وزیر بهداشت، مشاور عالی خود را اخراج کرد. نمکی در نامه اخراج مشاور خود نوشت که این اخراج بر سر موضع‌گیری‌های اکبری در حوزه‌های مختلف سلامت به ویژه رشد جمعیت و شیوع کرونا است. نمکی از کم و کیف این موضع‌گیری‌ها به روشنی سخن نگفت اما با توجه به اظهارات متعدد وزیر بهداشت مبنی بر ضرورت پیگیری سیاستهای افزایش جمعیت مورد تایید رهبر جمهوری اسلامی در نگاه اول این تصور به وجود می‌آمد که احتمالا محمد اسماعیل اکبری مخالفتی با این سیاست‌ها داشته است.
اما این گمانه‌زنی دیری نپایید و خبرگزاری تسنیم نامه‌ای از «پروفسور اکبری» منتشر کرد که در آن او اتهام مشابهی را متوجه رئیس وزارت بهداشت کرد. به نوشته تسنیم اخراج اکبری در حالی بود که عمده انتقاد او ناظر به رویه‌های غلط ضد جمعیتی در بخش‌های مختلف دولت از جمله در بدنه وزارت بهداشت بوده است.
این تلاش وزیر بهداشت و مشاور او برای اینکه هر کدام خود را هوادار و مجری سیاست افزایش جمعیت نشان دهند احتمالا به تاکید زیاد رهبر جمهوری بر این سیاست در سال‌های اخیر باز می‌گردد. اما قول وزیر در پیگیری سیاستهای مد نظر آقا صادق است یا مشاورش؟
اختلاف وزیر با «نماینده تام‌الاختیار وزیر در موضوع جمعیت»
نمکی در نامه بند بالای خود، مشاورش را بابت اظهاراتی چون «هیچکس بیش از من از مقوله جمعیت اطلاعاتی ندارد» و «من کارشناس کارشناسانم»، قابل سرزنش دانست و گفت که این اظهاراتش «بی‌تردید فاصله می‌آفریند و به تحقیر حضار و بزرگ‌بینی خود تعبیر می‌شود».
سخنان نمکی با مشاور پیشین‌اش «در مقوله جمعیت» مبهم و دو پهلو است. او در ابتدا تاکید می‌کند که نیازی نمی‌بیند تا «پایبندی به انقلاب و عزت نظام و پیروی از منویات مقام معظم رهبری» را برای او بیان کند اما می‌گوید که با وجود کرونا همواره سعی کرده سهم وزارت بهداشت را ادا کند و «بارها گفته‌ام مقوله جمعیت باید در سطح کلان و توسط همه دستگاه‌ها حمایت و هدایت شود و ما سهمی مشخص و سقفی معین داریم. جنابعالی سعی داشتید که ما و شخص جنابعالی محوریت همه چیز باشیم ولی اینجانب به عنوان عضوی از دولت محترم می‌دانم که محدوده جغرافیایی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ما در این وزارتخانه و حیطه تاثیر گذاری‌مان در امر جمعیت تا کجاست.»
از سخنان نمکی این گونه فهم می‌شود که اکبری از عملکرد وزارت بهداشت در مقوله افزایش جمعیت رضایت نداشته است.
اکبری هم در پاسخ ابتدا خود را از زیر دین وزیر بهداشت بیرون آورد و تاکید کرد «روزی که اینجانب به مقوله جمعیت ورود کردم، جنابعالی وزیر نبودید و قرار هم نبود این ردا را بر تن بپوشانید». او تاکید کرد که نمکی در زمان ابلاغ حکم مشاوره خود به وی عنوان « نماینده تام‌الاختیار وزیر در موضوع جمعیت» را به وی داده اشت.
اکبری گلایه کرد که به او به عنوان یک نماینده تام‌الاختیار و «مدیر پروژه ملی جمعیت»، «ریالی بودجه و حداقلی از امکانات» داده نشده و سیاستهای پیشنهادی‌اش اجرا نشده است.
مشاور وزیر بهداشت که به نظر می‌رسد با گرفتن این عنوان جایگاه خود را در سیاستهای جمعیتی کشور فراتر از یک مشاور ساده فرض کرده، در ادامه گلایه کرد که به او به عنوان یک نماینده تام‌الاختیار و «مدیر پروژه ملی جمعیت»، «ریالی بودجه و حداقلی از امکانات» داده نشده و سیاست‌ها و روندهای پیشنهادی اش اجرا نشده است و در کارش کارشکنی شده است.
اکبری نمکی را متهم کرد که در نامه‌ای «شبه‌علمی» علیه مصوبه «جوانی جمعیت و حمایت از خانواده» خط بطلانی به گفته‌های قبلی خود کشیده است و او را به دلیل جلوگیری نکردن از« کشته شدن سالانه هزاران جنین سالم » مقصر دانست.
او در ضربه نهایی به نمکی گفت که وی در اجرای سیاستهای بالادستی افزایش جمعیت کارشکنی می‌کرده در حالی که اکبری همواره پیگیر اجرای سیاستهای مدنظر رهبری بوده است. در ادامه هم به طعنه به وی گفت که به هر حال اعتقاد به سیاستهای کلی نظام «یک تکلیف و وظیفه است و نه سلیقه» و تاکید کرد که مجبور است «تذکرات و دستورات رهبری معظم» را اجرا کند.
رابطه وزیر بهداشت با رهبر جمهوری اسلامی و اظهار نظرات غلو شده و احساسی او در مورد رابطه‌اش با علی خامنه‌ای در سال‌های اخیر انتقادات زیادی را متوجه وی کرد، حالا اما اکبری ارادات نمکی به «آقا» را زیر سوال برده و می‌پرسد: «آیا کوتاهی‌های متعدد، سنگ‌اندازی‌ها و بعضا عنادورزی‌ها در این موضوع در طول دو سال گذشته، توصیفات شما پیرامون رابطه‌تان با رهبری را تایید می‌کند؟»
سیاستی برای اجرا نشدن
با وجود آنکه طی نامه‌های رد و بدل شده در روز گذشته از این کشمکش پنهان در وزارت بهداشت پرده برداری شد اما نگاهی به سخنان ۳۰ اردیبهشت سعید نمکی هم گویای جریان داشتن این دعوا در وزارت بهداشت است و هم تا حدی تاییدگر ادعاهای اکبری.
نمکی که سه روز پیش در اجلاس مجازی روسای دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی سراسر کشور، با موضوع «پویایی، بالندگی و جوانی جمعیت» سخن می‌گفت با وجود تاکیدهایش بر اجرای سیاستهای افزایش جمعیت و «هوشمندانه» خواندن و «به‌جا» خواندن این سیاست دیکته شده از طرف رهبر جمهوری اسلامی، طی نطقی طولانی به همه موانع و حتی معایب احتمالی این سیاست پرداخت. هر چند او خبر داد که «۱۰ درصد از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می دهند و برآورد می شود که تا سال ۱۴۲۰، جمعیت سالمند کشور دوبرابر شود» اما در لفافه بسترهای موجود در کشور را هم برای اجرای سیاستهای افزایش جمعیت به هر قیمتی مناسب ندید.
نمکی گفت که «وقتی شعار کنترل جمعیت می‌دهید، در هر مقطعی اولین سیگنال را مرفهین دریافت می‌کنند و وقتی با انگیزه اقتصادی شعار افزایش جمعیت می‌دهید، اولین پیام را فقرا دریافت می‌کنند و بعضی وقت‌ها متاسفانه کسانی این پیام را در حاشیه شهرها دریافت می‌کنند که بچه‌های آنان در دود هروئین به دنیا می‌آیند.» وزیر بهداشت در ادامه رشد کیفی جمعیت را بر رشد کمی آن مقدم دانست و گفت: «اگر نتوانیم کمیّت را به سمت و سوی کیفیت مدیریت کنیم، جمعیتی طغیانگر، معتاد، گرفتار، خشن و حادثه آفرین خواهیم داشت».
او در ادامه یکی به نعل و یکی به میخ کوبیدن‌هایش به همین هم بسنده نکرد و به مقوله سقط جنین اشاره کرد و افزود: «سقط های قانونی گرچه باید به حداقل برسند و آموزش افرادی که نمی خواهند بچه ای را سقط کنند و این سقط از روی ناآگاهی او رخ می دهد را باید افزایش دهیم اما در سال، تعداد قابل توجهی سقط های غیرقانونی داریم. آیا تمسک به شیوه قضایی راه حل است؟ خیر.»
نمکی فقر فراگیر و وضعیت اقتصادی نابسامان کشور را هم مانع دیگری دید و گفت :«الان جیره خانوار، جیره کافی نیست. انسان‌هایی که گوشت مصرف می کنند، کمتر هستند و مادرانی که در طول مدت بارداری باید پروتئین مصرف کنند، کم هستند و روز به روز هم کمتر می شوند… تا زمانی که مشکل کشور در برخی بخش های دیگر حل نشود، سقف ارتفاع ما در رشد جمعیت، بلند نیست. تا زمانی که مشکل اقتصاد، اشتغال و معیشت مردم را حل نکنیم نمی توانیم به رشد جمعیت امیدوار باشیم.»
تحلیل‌گران به مواردی که نمکی برشمرد چالش‌های زیست‌محیطی را هم می‌افزایند و می‌گویند که ایران به لحاظ سرزمینی کنجایش بیش از این را ندارد. به گفته رییس سازمان محیط زیست «هی نگوییم ما کشور بزرگی هستیم! منابع ما محدود است… و در صورتی که قصد افزایش جمعیت را داریم این افزایش جمعیت باید منوط به واردات باشد». وارداتی که در شرایط اقتصادی امروز ایران ممکن نیست و در ضمن با سیاست دیگر رهبر جمهوری اسلامی، یعنی اقتصاد مقاومتی و خودکفایی در تضاد است.
رهبر جمهوری اسلامی سیاست افزایش جمعیت را فارغ از این دعواهای تخصصی و در سطحی دیگر اتخاذ کرده است، برای او مسئله سیاسی و یا به بیان بهتر ایدئولوژیک است.
پیر شدن جمعیت کشور مانند خیلی دیگر از کشورهای دنیا، دغدغه بعضی از کارشناسان در ایران هم هست. اما موانع موجود در برابر افزایش جمعیت در شرایط اقتصادی، اجتماعی و سرزمینی امروز ایران، اتخاذ این سیاست را به محل چالش و دعوا بدل می‌کند. رهبر جمهوری اسلامی اما این سیاست را فارغ از این دعواهای تخصصی و در سطحی دیگر اتخاذ کرده است. برای او مسئله سیاسی و یا به بیان بهتر ایدئولوژیک است.
او پیش از این در یک سخنرانی در مرداد ۹۸ گفته بود:« اگر عدد ملّت مسلمان زیاد باشد، این زمینه و امکان برای رشد و تعالی در آنها وجود دارد؛ یعنی وقتی که عدّه زیاد است، افراد صالح در آن قهراً زیادترند.» بحث رهبر جمهوری اسلامی مانند بسیاری از موارد دیگر نه فقط ایران که «جهان اسلام» است و این جمعیت هم «امت اسلام» هستند.
رهبر جمهوری اسلامی همان زمان تاکید کرد که برای اجرای سیاست‌ها افزایش جمعیت مردم به نظرش در خصوص افزایش جمعیت «گوش می‌کنند» و « مسئولین [رده] بالا می گویند قبول داریم اما مسئولین میانی درست عمل نمی کنند.»
او پیش از این در سال ۹۳ هم گفته بود که جمعیت ایران باید به جای ۷۵ میلیون نفر، دست کم ۱۵۰ میلیون نفر باشد.
در طی سال‌های اخیر موضوعات مختلف از طرح موسوم به «جمعیت و تعالی خانواده» که بی‌سروصدا در حال بررسی در مجلس بوده و برداشتن اجبار مادران به غربالگری پیش از زایمان و منوط کردن آن به نظر دو فقیه، یک قاضی و چند پزشک، تا کمبود پوشک و شیر خشک و بحران‌های اقتصادی و تورم هر کدام به نوعی بحث سیاستهای افزایش جمعیت رهبر جمهوری اسلامی را که همچنان مصرانه بر آن پای می‌فشارد به سطح آورده است و نقل سایت‌های خبری و شبکه‌‌های اجتماعی کرده. با اتفاقات اخیر اما به نظر می‌رسد که موانع آنقدر جدی و عبورناپذیر است که بر خلاف تصور رهبر جمهوری اسلامی و با وجود همه اظهار ارادت‌های وزیر بهداشت به «آقا» این «مسئول رده بالا» نیز دل در گرو این طرح ندارد و اجرای آن به هر قیمتی را نه درست می‌داند و نه عملی.
زیتون ـ مهسا محمدی: