اگر مشکلات صنعت گاز طبیعی حل نشود، در سال‌های آینده شاهد بحران جدی در صنعت گاز و برق خواهیم بود
در هفته‌های اخیر، بالا رفتن دمای هوا در برخی مناطق و افزایش مصرف برق باعث شد تا برق در تعدادی از استان‌های ایران قطع شود و این کشور ناچار شود از ترکمنستان برق وارد کند. البته افزایش دما تنها عامل قطعی برق نبود. کاهش بهرهوری نیروگاه‌ها، فرسودگی زیرساخت‌های انرژی، اتلاف برق در شبکه تولید و توزیع نیرو و استخراج بیت‌کوین نیز از دیگر عوامل دخیل در این وضعیت بودند. بخش عمده‌ای از برق مصرفی در ایران از نیروگاههای حرارتی تامین می‌شود و افزایش مصرف گاز در نیروگاه‌ها و نیز در بخش خانگی، نگرانی‌ها در مورد آینده تولید گاز طبیعی کشور را افزایش داده است.
میزان مصرف انرژی در ایران بالا است. با توجه به کاهش نیافتن مصرف گاز طبیعی در سال‌های اخیر و کمبود سرمایه‌گذاری به علت مشکلات تحریم، صنعت گاز طبیعی آینده پرچالشی پیش رو خواهد داشت. شورای عالی انرژی در مهرماه سال گذشته، «تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور تا افق ۱۴۲۰» را تصویب کرد. این سند با هدف تامین امنیت عرضه گاز طبیعی و بر اساس رویکرد بهینه‌سازی مصرف گاز به منظور مدیریت و پاسخ به تقاضای گاز در بخش‌های مختلف و تکمیل زنجیره‌های ارزش همراه با سیاست‌ٰهای مرتبط با آن، در پنج بخش اصلی ابلاغ شد.
تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور تا افق ۱۴۲۰
در این سند، ضمن تاکید بر فرهنگ‌سازی در زمینه مصرف بهینه گاز طبیعی، به ضرورت بهینه‌سازی مصرف گاز طبیعی در بخش ساختمان نیز توجه شده است. توجه به بهینه‌سازی مصرف گاز طبیعی در بخش صنعت در کنار تبیین سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف گاز در نیروگاههای حرارتی، توسعه نیروگاههای اتمی، انرژی‌های تجدیدپذیر و زغال‌سنگ موردتوجه قرار گرفته است و در نهایت به ضرورت حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های خدمات انرژی و استارتاپ‌ها نیز تاکید شده است.
در این سند رشد اقتصادی متوسط سالیانه ۵.۶ درصد و رشد جمعیت ایران ۱.۱ درصد پیش‌بینی شده و حفظ توان تولید فعلی در میدان پارس جنوبی که منبع اصلی تولید گاز طبیعی در کشور است، نیز مورد تاکید قرار گرفته است. برای حفظ و نگهداشتن میزان تولید گاز طبیعی در میدان پارس جنوبی، باید برای کاهش افت فشار در این میدان مشترک اقدامات لازم به‌عمل آید.
همچنین در صنعت گاز طبیعی باید از فناوری‌های پیشرفته و به‌روز استفاده شود و میدان‌های مستقل گازی کشور شناسایی شوند تا با تولید گاز از آن میدان‌های مستقل، ظرفیت تولید گاز خام به یک هزار و ۸۶ میلیون تن در روز برسد. بر افزایش سهم گاز طبیعی در زنجیره ارزش هم تاکید شده است. در این سند آمده است که باید در ساختمان‌ها برچسب انرژی نصب شود و با اجرای کامل و سخت ماده ۱۹ مقررات ملی ساختمان، از اتلاف انرژی در بخش مسکونی جلوگیری شود.
برای اجرای این سند طبیعی است که دولت و بخش خصوصی باید منابع مالی و تکنولوژی مورد نیاز را تامین کنند. در این سند فرض بر این است که اجرای کامل تراز انرژی، تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور تا افق ۱۴۲۰، به حداقل ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است.
در دوران تحریم‌ها، ایران با افزایش فروش محصولات پتروشیمی توانست بخشی از ارز مورد نیاز خود را تامین کند. در این سند برای توسعه صنایع پتروشیمی بر ضرورت تامین گاز مورد نیاز این صنعت تاکید شده است و گاز مورد نیاز تمام واحد‌های پتروشیمی که مجوز رسمی دارند، تامین می‌شود. برای صنایع مهم مانند فولاد و سیمان نیز گاز تامین خواهد شد.
افزایش راندمان نیروگاههای حرارتی و افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر
در سال‌های گذشته، کاهش بهرهوری نیروگاه‌ها از عوامل قطعی برق بود. افزایش راندمان نیروگاهی در این سند مورد توجه قرار گرفته است و بر این اساس باید در سال ۱۴۲۰ بهرهوری نیروگاههای حرارتی به ۵۰ درصد برسد. باید خاطر نشان کرد که این میزان برای سال جاری، ۲۹ درصد پیش‌بینی شده است.
در این سند بر کاهش رشد تقاضای برق از پنج به سه درصد نیز تاکید شده است. بر اساس آن، باید سهم انرژی‌های تجدید پذیر در تولید برق افزایش یابد و در پایان سال جاری، ظرفیت نیروگاههای انرژی تجدیدپذیر به یک هزار و ۸۰۰ مگاوات برسد. با افزایش متوسط سالیانه هزار مگاوات، این میزان باید در پایان مدت سند یاد شده به ۲۵ هزار مگاوات برسد.
افزایش سهم انرژی هسته‌ای
در چند دهه اخیر، نظام و دولت‌های آن با شعار تامین بخشی از برق مصرفی از طریق نیروگاههای هسته‌ای، در این بخش سرمایه‌گذاری هنگفتی کرده‌اند. بر اساس این سند در سال ۱۴۱۰ باید ظرفیت نیروگاههای هسته‌ای به حدود سه هزار مگاوات برسد و در افق سال ۱۴۲۰، ظرفیت نیروگاههای هسته‌ای هشت هزار و ۲۰۰ مگاوات پیش‌بینی شده است. افزایش ظرفیت تولید نیروگاههای زغال‌سنگی نیز مورد توجه بوده است. در پایان مدت این سند، نیروگاههای زغال‌سنگی باید پنج هزار و ۲۰۰ مگاوات برق تولید کنند و کاهش تلفات انتقال و توزیع برق نیز از ۱۱ درصد به هشت درصد برسد.
صادرات گاز به کشور‌های همسایه از اهداف اصلی دولت روحانی بود اما در حال حاضر، ایران در بازار منطقه‌ای گاز نقش مهمی ایفا نمی‌کند و بازارهای هدف ایران در بخش گاز طبیعی، یک به یک در حال واگذاری به رقبا است؛ به‌عنوان مثال، پاکستان یکی از بازارهای هدف برای صادرات گاز طبیعی ایران بود و ایران حتی خط لوله مورد نیاز تا مرز پاکستان را هم احداث کرد اما دولت پاکستان به دلیل تحریم و مشکلات مالی نتوانست خط لوله مورد نیاز در خاک خود را احداث کند؛ و حالا مطبوعات روسیه از تصمیم این کشور برای تکمیل خط لوله پاکستان استریم تا سال ۲۰۲۵ خبر داده‌اند که گاز روسیه را به پاکستان خواهد رساند. به این ترتیب گاز روسیه پنج سال دیگر به پاکستان می‌رسد و این به معنای کاهش قابلیت ایران برای حضور در بخش صنعت گاز طبیعی پاکستان است.
افت فشار در میدان پارس جنوبی
حدود ۷۰ درصد گاز مصرفی ایران از میدان مشترک پارس جنوبی تامین می‌شود. کارشناسان انرژی بار‌ها در مورد مسئله افت فشار در این میدان هشدار داده‌اند. در هفته اول خرداد، مالک شریعتی نیاسر، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، از بررسی علل افت فشار میدان پارس جنوبی در کمیسیون متبوع خود و طرحهای پیشنهادی برای رفع آن خبر داد. به گفته شریعتی نیاسر، احداث خطوط لوله موازی یا تعبیه کمپرسورهای دریایی، از جمله طرحهای پیشنهادی برای جبران افت فشار است. به گفته او، وزارت نفت و مجموعه شرکت‌های فعال در پارس جنوبی موضوع افت فشار را پیگیری می‌کنند تا این میدان در سال‌های آینده با افت فشار مواجه نشود.
با توجه به شرایط سیاسی ایران، در شرایط عادی نیز امکان جذب سرمایه و تکنولوژی خارجی برای دستیابی به اهداف تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور تا افق ۱۴۲۰، دشوار است. تداوم تحریم‌ها، اصلاح نشدن الگوی مصرف برق و گاز طبیعی، در کنار مشکلات زیرساختی صنعت انرژی ایران، مواردی نیست که بتوان انتظار داشت در کوتاه‌مدت حل شوند. سیاست خارجی تنش‌زا و بلاتکلیفی اف‌ای‌تی‌اف باعث خواهد شد تا حتی در صورت رفع تحریم‌ها پس از توافق احتمالی ایران و آمریکا پس از انتخابات ریاست‌جمهوری هم مشکلات و چالش‌های صنعت گاز طبیعی ادامه یابد.
اگر مشکلات صنعت گاز طبیعی کشور در کوتاه‌مدت حل‌وفصل نشود، بی‌تردید در سال‌های آینده بحران جدی در صنعت گاز و برق را شاهد خواهیم بود و ایران که قرار بود از بازیگران عمده بازار جهانی گاز و «هاب» منطقه‌ای تجارت برق باشد، در داخل کشور نیز با مشکل تامین برق و گاز مصرفی روبه‌رو خواهد شد.