مرکز پژوهش‌های مجلس طی گزارشی علت اصلی خاموشی‌های اخیر را «عدم پایبندی دولت به تکالیف خود» خواند و هشدار داد که کسری شدید گاز در فصول سرد پیش رو، بحران جدیدی در تولید برق کشور ایجاد خواهد کرد.
ایران پاییز سال گذشته به خاطر کمبود گاز مجبور به استفاده از سوختهای بسیار آلوده، خصوصا مازوت در نیروگاههای برق شد موضوعی که به آلودگی شدید هوا برای چند ماه دامن زد.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق هشدار داد: «مساله‌ای که نگران کننده است، تزریق کافی گاز به نیروگاه‌ها در ماه‌های سرد در سال جاری است. برآوردهای ما از کمبود ۲۱۰ تا۲۳۰ میلیون مترمکعبی گاز مورد نیاز در روز، در اواخر پاییز و زمستان حکایت دارد. موردی که زمینه بروز خاموشی، بازگشت آلودگی به‌دلیل مازوت‌سوزی و حتی قطع گاز مصرفی شهروندان را ایجاد می‌کند».
بر اساس آمارهای رسمی شرکت ملی گاز، ایران پارسال بطور متوسط روزانه ۷۱۸ میلیون متر مکعب تولید گاز داشته است؛ بدین ترتیب کسری ۲۱۰ تا ۲۳۰ میلیون متر مکعبی گاز برای فصول سرد سال جاری بسیار چشمگیر است. به عبارتی ساده، دولت در زمستان شاید قادر به تامین تنها دو سوم گاز مورد نیاز کشور باشد. در فصول سرد سال مصرف روزانه گاز در بخش خانگی به بالای ۶۰۰ میلیون متر مکعب می‌رسد و عملا گاز بسیار اندکی برای دیگر بخش‌ها باقی می‌ماند.
ایران از نیمه بهار با بحران خاموشی مواجه و طی هفته‌های گذشته بحران آب نیز به مشکلات مردم اضافه شده است. اکنون انتظار می‌رود با آغاز پاییز بحران گاز نیز به دردسرهای مردم اضافه شود.
نقش گاز در تولید برق
بر اساس آمارهای رسمی وزارت نیرو، نیروگاههای حرارتی که با گاز، مازوت و گازوئیل کار می‌کنند، سهمی بالای ۸۰ درصد در تولید برق کشور دارند. وزارت نیرو از سال ۹۷ انتشار جزئیات سوخت مصرفی نیروگاههای حرارتی را متوقف کرده است؛ اقدامی که به شائبه‌ها پیرامون پنهان‌سازی ابعاد گسترده استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها دامن زده است.
چهار سال پیش، وزارت نیرو و سازمان محیط زیست قول دادند دیگر مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌ها سوزانده نشود، اما آمارهای شرکت “بی‌پی” که هفته گذشته منتشر شدند، نشان می‌دهند در سال ۲۰۲۰ یک چهارم برق ایران در نیروگاه‌هایی تولید شده که با سوخت گازوئیل و مازوت کار می‌کرده‌اند. حدود ۶۶.۵ درصد برق ایران نیز در نیروگاه‌هایی تولید شده که با سوخت گاز فعالیت می‌کرده و بقیه برق تولیدی این کشور از منابع دیگر تامین شده است. نکته جالب اینکه سهم انرژی هسته‌ای در کل برق تولید کشور تنها ۲ درصد و سهم نیروگاههای تجدیدپذیر کمتر از نیم درصد و نهایتا سهم نیروگاههای آبی حدود ۶.۵ درصد بوده است.
ادامه استفاده از مازوت و گازوئیل به عنوان سوخت نیروگاهی در حالی است که از سال ۹۶ بایستی کل سوخت نیروگاههای حرارتی ایران با گاز تامین می‌شد.
مشکل اینجاست که علاوه بر کمبود شدید گاز در زمستان امسال، توان تولید نیروگاههای آبی نیز به خاطر خشکسالی به شدت کاهش یافته و انتظار می‌رود مازوت و گازوئیل بیشتری برای مصارف نیروگاهی استفاده شود.
بحران گازی
با نگاهی به آمارهای رسمی، مشکلاتی که باعث به وجود آمدن بحران آب و برق شده، در بخش گاز نیز وجود دارد.
برای نمونه، آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد که طی دو سال گذشته کمتر از نیمی از اهداف رشد تولید برق محقق شده است. در بخش تولید گاز نیز ایران سال‌هاست که نتوانسته فازهای باقی‌مانده میدان گازی پارس جنوبی را راه‌اندازی کند و رشد تولید گاز بسیار عقب‌تر از برنامه است.
آمارهای شرکت “بی‌پی” نیز نشان می‌دهد رشد تولید گاز ایران در سال گذشته ۳.۶ درصد بوده در حالی که متوسط رشد تولید گاز ایران در فاصله سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ حدود ۵.۹ درصد بود.
همچنین یکی از علل اصلی خاموشی‌ها در کشور ادامه تلفات چشمگیر برق در شبکه فرسوده انتقال و توزیع است که بنابر آمارهای رسمی وزارت نیرو معادل حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد کل برق تولیدی کشور است.
آخرین گزارش ترازنامه هیدروکربوری ایران که تنها آمارهای سال ۱۳۹۵ را نشان می‌دهد نیز حاکی از این است که بیش از ۱۸ میلیارد مترمکعب گاز تولیدی کشور در مرحله فرآورش، انتقال و توزیع به هدر می‌رود.
آمارهای شرکت ملی گاز نشان می‌دهد که پارسال ۲۶۲ میلیارد مترمکعب گاز به شبکه تزریق شده و بخش‌های مختلف کشور (خانگی، تجاری، صنعتی و نیروگاهی) تنها ۲۳۳ میلیارد مترمکعب مصرف گاز داشته‌اند. با احتساب ۱۶ میلیارد مترمکعب صادرات گاز کشور، در واقع ۱۳ میلیارد مترمکعب گازی که به شبکه تزریق شده، به هدر رفته است.
این آمار، میزان تلفات گاز در مرحله فرآورش را نشان نمی‌دهد، اما احتمالا به همین میزان نیز در مرحله فرآورش، اتلاف گاز وجود داشته باشد.
به غیر از این ارقام، بر اساس آمارهای بانک جهانی و آژانس بین‌المللی انرژی، سالانه ۱۸ میلیارد مترمکعب از گاز تولیدی ایران از میادین نفتی در همان مرحله تولید سوزانده و به هدر داده می‌شود. قبلا بیژن زنگنه وزیر نفت ایران گفته بود ۵ میلیارد دلار برای توقف مشعل‌سوزی گاز میادین نفتی و جمع‌آوری آنها مورد نیاز است.
بدین ترتیب، تقریبا ۴۴ میلیارد مترمکعب گاز تولیدی ایران در همان مرحله تولید، فرآورش، انتقال و توزیع تلف می‌شود. این میزان گاز معادل یک سوم مصرف بخش خانگی و تجاری، ۶۵ درصد مصرف نیروگاهی و نزدیک دو برابر کل مصرف گاز بخش صنایع ایران است.
شباهت دیگری که در بحران برق و گاز ایران دیده می‌شود، اعلام ارقام غیرواقعی توسط مسئولین ارشد کشور است.
برای نمونه در حالی که جزئیات آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد توان واقعی تولید برق کشور در بهترین حالت (زمانی که نیروگاههای آبی با ظرفیت کامل کار کنند) تنها ۶۴ هزار مگاوات است، خود وزیر نیرو و حتی رئیس‌جمهوری کشور بارها از ظرفیت ۸۵ هزار مگاواتی تولید برق کشور خبر داده‌اند. در واقع بخش اعظمی از این نیروگاه‌ها سال‌هاست که به خاطر فرسودگی از رده خارج شده‌اند.
در مورد گاز نیز وضعیت مشابهی حاکم است. بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران طی یک سال گذشته به کرات از «ظرفیت تولید روزانه ۱۰۰۰ میلیون مترمکعبی گاز» خبر داده که به معنی تولید سالانه ۳۶۵ میلیارد مترمکعب گاز است.
اما آمارهای خود شرکت ملی گاز ایران نشان می‌دهد که کل گاز تزریقی به شبکه گاز در سال گذشته ۲۶۲ میلیارد مترمکعب بوده و حتی شرکت “بی‌پی” می‌گوید این رقم حدود ۲۵۱ میلیارد متر مکعب بوده است.
دویچه وله: