مراسم «روش هُشانا»، یا جشن آغاز سال نو عبری، این روزها شادی‌بخش یهودیان سراسر دنیا، از جمله جامعه یهودیان ایران است. اگرچه کرونا بر بخش گسترده‌ای از آداب و مناسک این مراسم تأثیرگذار بوده، اما هنوز هم ظرف سیب و عسل بر سر سفره‌ها است و دعاهای آیینی ویژه سال نو عبری در خانه هر یهودی خوانده می‌شود. 
«روش هُشانا»، آیین مشترک یهودیان: «شنه طُوا»!
در اسرائیل باشید یا مراکش، آمریکا، یا هند یا هر جای دیگر، اگر این روزها گذرتان به دیداری با چند یهودی بیفتد، احتمالا این اصطلاح را از زبان‌شان خواهید شنید. آن‌ها به یکدیگر می‌گویند «شنه طوا» که در زبان عبری یعنی «سال نو مبارک». البته این روزها، تنها ایامی نیست که در گاه‌شماری عبری به عنوان سال نو به‌شمار می‌رود. در یهودیت، چهار آیین دینی در چهار فصل مختلف از سال، دورانی را «سال نو» می‌شناسند. یکی از آن‌ها، مصادف با آغاز بهار و تقریبا هم‌زمان با نوروز ایرانیان برگزار می‌شود. در تقویم عبری آن روز برابر با نخستین روز ماه «نیسان» است. این عید در ستایش پادشاهان برگزار می‌شده است.
۱۵ ماه «شوات» نیز اول سال نو برای درختان به شمار می‌رود؛ «ایلانوت» نامی است که از دیرباز تا کنون بر این روز نهاده شده. از دیگر زمان‌هایی که در گاه‌شماری یهودی سال نو به شمار می‌رود، نخستین روز از ماه «ایلول» است، و روز اول سال برای حیوانات به‌شمار می‌رود.
کنیسه شیراز
در این میان اما مهمترین مراسم «سال نو»، همانا «روش هُشانا» است که از اول ماه «تیشری» به مدت دو شبانه‌روز جشن گرفته می‌شود. این روز، بنا به برخی روایت‌های آیینی یهود، روز خلقت آدم و حوا است، و از این زاویه فلسفه بزرگداشت «روش هُشانا» با سرنوشت انسان‌ها رقم می‌خورد. یهودیان بر این باورند که در این روز، سرنوشت انسان‌ها و دیگر موجودات زنده از نو نوشته می‌شود.
«روش هشانا» از درهم‌آمیختگی دو واژه «روش» به معنای «رأس» و «شانا» به معنی سال پدید آمده است. در زبان عربی، یعنی زبانی که همانند عبری از شاخه زبان‌های سامی است، نیز آغاز سال نو «رأس‌السنه» نامیده می‌شود.
نمادها، اسطوره‌ها و خوراکی‌های سال نو
نمادها جایگاه ویژه‌ای در این روز دارند. هر یک از خوراکی‌هایی که در این دو روز بر سر سفره هر خانواده یهودی نهاده می‌شود، دلالت بر مفهومی دینی دارند. به عبارت دیگر، هر یک از این خوراکی‌ها «نماد» هستند. نظام نشانه‌شناسی این خوراکی‌ها می‌تواند تفسیری از فلسفه این مراسم را نشان دهد. مثلا آمیختگی سیب و عسل که یکی از شناخته‌شده‌ترین سمبل‌های این جشن است، نگاه امیدوارانه به سال پیش رو در نزد هر یهودی است. همچنین تَره، شُشِ کباب شده، خرما، کدو، چغندر، لوبیا، گوشت، و حتی کله‌پاچه، از جمله دیگر خوردنی‌هایی هستند که در این دو روز می‌توان بر سر سفره هر یهودی ایرانی دید. تره، به زبان عبری «کارِتی» نامیده می‌شود. «کارتی» مشتق از «کارِت» است به معنای قطع شدن. بنا به برخی باورها، با خوردن تره در این روز، دشمنی‌ها از بین می‌روند. چغندر در زبان عبری «سلقا» گفته می‌شود که به معنی دور شدن است، و نشان از امیدواری برای دور ماندن از گناهان دارد. در واقع این خوراکی‌ها نمادهایی هستند که هم نامشان در فرهنگ یهودی نمادین است و هم طعم و مزه‌شان. البته باید توجه داشت که این‌ها چیزهایی نیستند که در تورات نوشته شده باشد، بلکه صرفا ایده‌های علمای دینی و مفسران یهود است که در طی قرون مختلف به شکل مناسک خاص آیینی پذیرفته و تثبیت شده است.
در کنار این‌ها، آنچه در تورات برای روز روش هشانا دستور داده شده است، نواختن «شوفار» است. شوفار یک نوع شیپور است که از شاخ یک حیوان حلال‌گوشت مانند قوچ ساخته می‌شود. وقتی در این شیپور دمیده می‌شود، سه گونه آوای مختلف تولید می‌شود که یکی صاف، دیگری لرزان، و آخری شکسته است. صدای غریب و مرموز این ساز آیینی، مردم را به توبه فرا می‌خواند. بنیان این دستور توراتی نیز آن است که به انسان یادآوری کند که قادر مطلقی وجود دارد و این نوا، نوعی زنگ بیدارباش یا هوشیاری برای مؤمنان یهودی است. در فرهنگ عامه یهودی، باور بر این است که هرگاه در هنگام نواختن شوفار دعایی شود، نوای شوفار آن دعا را به درگاه خدا می‌برد.
ده روز برای توبه
باور دیگری نیز وجود دارد مبنی بر آن که حضرت ابراهیم در این روز فرزند خود را به فرمان خداوند، به قربانگاه برده است. بر این مبنا، «روش هشانا» در باور یهودیان به نوعی سالگرد آن روز نیز هست. به همین دلیل پیروان یهودیت بر این باورند که در این روز دروازه‌های آسمان برای دعا کردن باز است.
با این همه، نباید فراموش کرد که این جشن، آغازگر ده روز استغفار است که به «یوم کیپور» (روز آمرزش گناهان) ختم می‌شود. «میشنا»، یکی از مهمترین منابع مکتوب شریعت یهود، می‌آموزد که در آغاز سال نو همه بندگان خدا از نظرش می‌گذرند و مورد داوری قرار می‌گیرند و به آن ترتیب تا «یوم کیپور»، ده روز مجال و فرصت برای توبه از گناهان است.
کنیسه شیراز
همه‌گیری بیماری کرونا در نخستین روزهای سال ۵۷۷۸ عبری، بر برگزاری مناسک روش هشانا اثر زیادی داشته است، چنان‌که بسیاری از دید و بازدیدهای مرسوم، دیگر رنگ و بوی سالیان گذشته را ندارد. در شهر اصفهان زیارتگاهی هست که یهودیان ایران آن را «ماماسارا» می‌نامند. هر ساله در این مکان روش هشانا با شادباش و جشن همراه بود و بسیاری از یهودیان ایران، از شهرهای مختلف به این مکان می‌آمدند تا برای سالی پر از مهر و دوستی نیایش کنند. حتی یهودیانی که پایبند شریعت دینی نیستند، نیز مسحور و مجذوب مراسم روش هشانا می‌شدند، تا جایی که در کنیسهها جای سوزن انداختن نبود.
هر چند در دو سال گذشته، این مکان نیز همانند دیگر اماکن مقدس و زیارتی رونقی ندارد. نه تنها اصفهان، بلکه شیراز و تهران و دیگر شهرهای ایران که جمعیت قابل توجهی از جامعه یهودیان ایران در آن‌ها سکونت دارند، وضعیت مشابهی دارند.
این روزها اما سال نو یهودیان ایران نیز همانند سال نو ملی رنگ و بوی گذشته را ندارد. شاید گفتن «شنه طوا» در زیر ماسک‌های سیاه و سفید، دیگر آن صفا و صمیمیت سال‌های گذشته را به خوبی انتقال نمی‌دهد.