تلاش نیروی هوایی ارتش برای مخفی کردن رزمایش «فدائیان حریم ولایت ۱۰» از دید هواپیماهای جاسوسی آمریکا

روز پنجشنبه ۲۹ مهرماه ۱۴۰۰، رسانه‌های حکومتی رژیم جمهوری اسلامی ایران به نقل از فرماندهان ارتش، از برگزاری نخستین رزمایش غیرمتمرکز نیروی هوایی ارتش به نام «فدائیان حریم ولایت ۱۰» در آن روز در سراسر ایران خبر دادند. سرلشکر موسوی، فرمانده کل ارتش، خبر از حضور ۱۴۰ فروند هواپیمای جنگنده در آن رزمایش داد و سرتیپ حمید واحدی، فرمانده نیروی هوایی ارتش، نیز حضور تمامی پایگاه‌های شکاری تاکتیکی نیروی هوایی ارتش در آن را اعلام کرد.

برخلاف اخبار منتشر شده از سوی رسانه‌های حکومتی، تحقیقات نگارنده نشان داد که نیروی هوایی ارتش فعالیت عمده ای در آن روز نداشته است و حتی برخی از پایگاه‌های نیروی هوایی ارتش در آن روز یک سورتی (پرانه) هم پرواز نداشتند. همچنین، تصاویر و فیلم‌های منتشرشده از سوی رسانه‌ها و متعاقبا روابط عمومی نیروی هوایی  نیز متعلق به آن روز نبود و در روزها و هفته‌های گذشته تهیه شده بود.

حال با گذشت چند روز مشخص شده است که رزمایش نه در روز ۲۹ مهرماه و یک روزه، بلکه در روزهای ۲۴ الی ۲۷ مهر به مدت چهار روز  برگزار شده است. یکی از فرماندهان نیروی هوایی ارتش به شرط ذکرنشدن نام، علت رسانه‌ای نشدن رزمایش در روزهای اجرای آن را در راستای نگرانی از رصد آن از سوی هواپیماهای هشدار زودهنگام هوابرد و نیز شنود رادیویی و الکترونیکی نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا و کشورهای منطقه اعلام کرد.

جنگنده‌های اف-۵اف تایگر ۲ از گردان ۴۱ شکاری تاکتیکی در دومین روز رزمایش در پایگاه چهارم شکاری تاکتیکی وحدتی در دزفول-Iranian Air Force

در جریان تمامی رزمایش‌های «فدائیان حریم ولایت ۱ تا ۹، پس از اعلام خبر برگزاری رزمایش، نیروی هوایی ایالات متحده ضمن استفاده از یک فروند هواپیمای هشدار زودهنگام هوابرد، از هواپیماهای شنود رادیویی و جاسوسی راداری به جمع‌آوری اطلاعات، ازجمله فرکانس‌های امواج ساطع شده از رادارهای هواپیماهای جنگنده شرکت کننده در رزمایش‌ها می‌پرداخت. اکنون به‌نظر می‌رسد که نیروی هوایی ارتش با مخفی نگهداشتن اخبار مربوط به برگزاری رزمایش فدائیان حریم ولایت ۱۰، از آن امر تا حدودی جلوگیری کرده باشد.

از تمرین تا اجرای بی سر و صدای رزمایش

بر اساس گفته‌های فرماندهان نیروی هوایی ارتش، رزمایش فدائیان حریم ولایت ۱۰ نه در پاسخ به رزمایش «پرچم آبی» نیروی هوایی اسرائیل، بلکه بر اساس برنامه‌ریزی ستاد فرماندهی نیروی هوایی ارتش در اسفندماه سال گذشته برگزار شده است، و آن روزها بر حسب تصادف با رزمایش «پرچم آبی» نیروی هوایی اسرائیل همزمان شده است. تنها تغییر صورت گرفته در جریان رزمایش، تغییر روز اعلام برگزاری آن بود.

این تغییر در تاریخ که به دستور ستاد مشترک نیروهای مسلح و به درخواست مقامات کشوری صورت گرفته است، می‌تواند در واکنش به رزمایش «پرچم آبی» نیروی هوایی اسرائیل و نیز انتشار گسترده اخبار اختصاص ۱.۵ میلیارد دلار بودجه از سوی دولت اسرائیل به نیروی دفاعی آن کشور برای حمله به تاسیسات اتمی ایران باشد.

در جریان رزمایش، روزهای شنبه ۲۴ و یکشنبه ۲۵ مهر ماه برای تمرین خلبانان شرکت کننده، و روزهای ۲۶ و ۲۷ مهرماه به انجام ماموریت‌های تمرین شده با مهمات و تسلیحات واقعی اختصاص یافت. در این روزها، پایگاه‌های دوم شکاری  «فکوری» در تبریز، سوم «نوژه» در همدان، چهارم «وحدتی» در دزفول، ششم «یاسینی» در بوشهر، هفتم «دوران» در شیراز، هشتم «بابایی» در اصفهان، نهم «عبدالکریمی» در بندرعباس، و دهم «برادران دل حامد» در کنارک، میانگین ۱۰ سورتی یا پرانه پرواز داشتند. این سورتی‌ها در روز پایانی رزمایش، سه شنبه ۲۷ مهرماه، به ۱۴ سورتی در پایگاه‌های دوم و هشتم شکاری افزایش یافت.

چهار فروند بمب افکن تاکتیکی سوخو-۲۴اِم کِی گردان ۷۲ شکاری در نخستین روز رزمایش -Iranian AIR Force

بر اساس تصاویر و فیلم‌هایی که نگارنده مشاهده کرده است، در جریان تمرین‌های صورت گرفته در روز شنبه ۲۴ مهر، خلبانان به بمباران اهدافی با بمب‌های تمرینی پرداختند. به عنوان مثال، در آن روز چهار فروند بمب‌افکن تاکتیکی سوخو-۲۴اِم کِی از گردان ۷۲ شکاری تاکتیکی هر یک دو بمب تمرینی اوفاب-۱۰۰-۱۲۰ (OFAB-100-120) در میدان تیر سروستان رها کردند.  خلبانان آن بمب‌افکن‌ها سه روز بعد در جریان آخرین روز رزمایش، به رهاسازی بمب‌های واقعی فاب-۲۵۰ پرداختند.

خلبانان جنگنده سایر پایگاه‌های شکاری نیز تمرین‌های مشابهی داشتند که شامل رهاسازی بمب و راکت تمرینی در روزهای ۲۴ و ۲۵ مهر بود و سپس به استفاده از مهمات واقعی در دو روز عملیاتی رزمایش منتهی شد. علاوه بر استفاده از بمب و راکت در مرحله عملیاتی و نهایی رزمایش، خلبانان جنگنده اف-۴ئی فانتوم ۲ از پایگاه‌های ششم و نهم شکاری تاکتیکی در بوشهر و بندرعباس به شلیک چهار تیر موشک هوا به سطح ماوریک ارتقایافته (مجهز به جست‌وجوگر دیجیتال) در میدان‌های تیر «احمدی» و «گچین» پرداختند. خلبانان یک فروند میگ-۲۹یو بی دوکابینه از گردان ۲۲ شکاری تاکتیکی نیز با شلیک یک تیر موشک حرارتی آر-۷۳ئی، یک هدف پروازی را در میدان تیر شبستر منهدم کردند.

بر اساس اعلام فرماندهان نیروی هوایی، تمرین بارریزی هوایی و سوختگیری هوایی توسط هواپیماهای ترابری سی-۱۳۰ئی هرکولس (C-130E Hercules) و سوخت رسان بوئینگ ۷۰۷-۳جی۹سی انجام شد. همچنین، برای نخستین بار رهگیری اهداف پروازی در فواصل طولانی توسط رهگیرهای اف-۱۴آ تامکت (F-14A Tomcat) به پرواز درآمده از پایگاه هشتم شکاری تاکتیکی صورت گرفت. به عنوان مثال، یک فروند جنگنده تامکتِ به پرواز درآمده از اصفهان به رهگیری یک جنگنده میراژ اف۱ در حال پرواز در نزدیکی چابهار پرداخت.

دو روز پس از پایان رزمایش، در جریان رسانه‌ای کردنِ خبر آن در روز ۲۹ مهرماه، تنها فعالیت‌های صورت گرفته در آن روز شامل پرواز ده فروند پهپاد شامل سه فروند پهپاد کرار، دو فروند ابابیل ۳، سه فروند کمان ۱۲، و دو فروند پهپاد انتحاری آرش شد.

نیروی هوایی ارتش رزمایش فدائیان حریم ولایت ۱۰ را از کدام هواپیماهای آمریکایی مخفی کرد؟

نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا از چهار نوع هواپیما و یک نوع پهپاد برای رصد رزمایش‌های نیروی هوایی ارتش استفاده می‌کند. این هواپیماها شامل شناسایی همه‌منظوره یو-۲اِس دراگون لیدی (U-2S Dragon Lady) هشدار زودهنگام ئی-۳ سِنتری (E-3 Sentry) و شنود رادیویی آر سی-۱۳۵دبلیو یا وی موسوم به «ریوِت جوینت» (RC-135V/W Rivet Joint) مستقر در پایگاه هوایی الظفره هستند. چهار فروند پهپاد آر کیو-۴بی گلوبال‌هاک (RQ-4B Global Hawk) مستقر در آن پایگاه نیز در جریان رزمایش‌های نیروهای مسلح ایران، برای جمع‌آوری اطلاعات و رصد آن‌ها به‌کار گرفته می‌شود.

یکی از مهم‌ترین هواپیماهایی که نیروی هوایی ایالات متحده برای رصد رزمایشه‌ای نیروهای مسلح ایران، به‌خصوص رزمایش‌های نیروی هوایی ارتش، مورد استفاده قرار می‌دهد هواپیمای آر سی-۱۳۵یو کمبت سِنت (RC-135U Combat Sent) است. این هواپیما که برای رصد رزمایش‌های نظامی ایران به پایگاه هوایی العدید در قطر اعزام می‌شود، برای کشف و شناسایی فرکانس امواج رادارهای هوابرد و زمینی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اطلاعات جمع‌آوری شده توسط این هواپیما به منظور برنامه‌ریزی سامانه‌های جنگ الکترونیک با هدف از کار انداختن سامانه‌های راداری ایران در جریان درگیری‌های  نظامی به‌کار می‌رود.

یکی از دو فروند آر سی-۱۳۵یو کمبت سِنت نیروی هوایی ایالات متحده که در جریان رزمایش فداییان حریم ولایت ۱۰ غایب بود- U.S. Air Force

بر اساس اطلاعات موجود در تارنماهای رهگیری هواپیماهای نظامی، نیروی هوایی ایالات متحده هیچ یک از دو فروند آر سی-۱۳۵یو خود را در در روزهای رزمایش نیروی هوایی ارتش به پایگاه هوایی العدید در قطر اعزام نکرده بود. در آن روزها هواپیمای نخست با شماره ۱۴۸۴۷-۶۴ در حال گذراندن تعمیر اساسی در آمریکا، و هواپیمای ۱۴۸۴۹-۶۴ در پایگاه هوایی میلدِنهال (Mildenhall) در انگلستان بود.

در روزهای رزمایش، تنها هواپیمای آر سی-۱۳۵دبلیو ریوِت جوینت مستقر در الظفره با شماره ۴۱۳۶-۶۲ در روز سه‌شنبه ۲۷ مهرماه بر فراز خلیج فارس، در نزدیکی تنگه هرمز و نیز دریای عمان پرواز کرد تا فعالیت نیروی دریایی سپاه پاسداران را رصد کند. با توجه به فعالیت پایگاه‌های ششم و نهم شکاری نیروی هوایی ارتش  (به ترتیب مستقر در بوشهر و بندرعباس) در طول رزمایش، فعالیت‌های جنگنده‌های شرکت‌کننده از این دو پایگاه در در روز ۲۷ مهر توسط خدمه آر سی-۱۳۵دبلیو رصد شده است.

در سه روز نهایی رزمایش نیز یکی از دو فروند هواپیمای آواکس اعزامی نیروی هوایی ایالات متحده در پایگاه الظفره، پرواز شناسایی بر فراز خلیج فارس، نزدیکی تنگه هرمز و دریای عمان به انجام رساند. هواپیمای ئی-۳سی شماره ۰۱۳۷-۸۰ در روزهای یکشنبه، دوشنبه و سه شنبه پروازهای شناسایی دوازده ساعته  به منظور رصد حریم هوایی ایران در جنوب ایران به انجام رساند و شاهد پرواز هواپیماهای جنگنده از پایگاه‌های ششم، هفتم و نهم شکاری در طول رزمایش بوده است. یک فروند آواکس دیگر اعزامی به الظفره، یعنی ئی-۳بی (E-3B) شماره ۰۵۷۷-۷۸، در آن روزها هیچ فعالیتی نداشت.

با بررسی پروازهای ئی-۳سی شماره ۰۱۳۷-۸۰ و آر سی-۱۳۵دبلیو شماره ۴۱۳۶-۶۲ در روزهای رزمایش فدائیان حریم ولایت ۱۰، می‌توان دریافت که این هواپیماها در صورت کشف و رصد شرکت‌کنندگان در رزمایش، موفق به جمع‌آوری اطلاعات پروازی جنگنده‌های شرکت کننده تنها در پایگاه‌های جنوبی نیروی هوایی ارتش شده‌اند. همچنین، چنانکه که در بالا اشاره شد، هیچ هواپیمای آر سی-۱۳۵یو برای جمع‌آوری اطلاعات سایت‌های راداری و رادار‌های جنگنده‌های شرکت کننده در رزمایش، در منطقه حضور نداشت.

اولین رزمایش غیرمتمرکز نیروی هوایی ارتش در سه دهه اخیر

برای نخستین بار در طول تمامی رزمایش‌های فدائیان حریم ولایت، نسخه دهم آن در نوع نامتمرکز برگزار شد، یعنی بر خلاف رزمایش‌های پیشین که در جریان آن‌ها شرکت‌کنندگان به پایگاه هشتم شکاری تاکتیکی «بابایی» (خاتمی) در اصفهان اعزام شده و از آنجا به پرواز درمی‌آمدند، ۹ پایگاه نیروی هوایی ارتش که این بار در رزمایش شرکت داشتند، هواپیماهای خود را مستقیم در آن شرکت دادند.

برگزاری نامتمرکز این رزمایش، ضمن فراهم ساختن امکان شرکت تعداد بسیار بیشتری از جنگنده‌ها و خلبانانشان در رزمایش، از هزینه‌های آن نیز به شدت کاست؛ آن هم در شرایطی که نیروی هوایی ارتش با کمبود شدید بودجه دست و پنجه نرم می‌کند.

 مهم‌ترین عامل کاهش این هزینه، استفاده نکردن از هواپیماهای ترابری به منظور جابه‌جایی تجهیزات زمینی و پرسنل فنی پایگاه‌های مختلف شکاری به پایگاه هشتم شکاری تاکتیکی بود. جنگنده‌های شرکت‌کننده در رزمایش، بی‌نیاز به اعزام تجهیزات زمینی در رزمایش شرکت کردند. این امر سبب افزایش هواپیماهای شرکت‌کننده هر گردان شکاری در رزمایش نیز شد. به عنوان مثال، گردان ۷۲ شکاری که عمدتا با دو الی سه فروند بمب‌افکن تاکتیکی سوخو ۲۴اِم کِی در رزمایش‌های پیشین شرکت کرده بود، در رزمایش کنونی با چهار الی پنج فروند بمب‌افکن شرکت کرد.

پرواز سه فروند بمب افکن تاکتیکی سوخو-۲۴اِم کِی از پایگاه هفتم شکاری تاکتیکی در جریان آخرین روز رزمایش. هر بمب افکن مجهز به دو بمب ۲۵۰ کیلوگرمی. (Iranian Air Force)

دقیقا مشخص نیست که مخفی نگه داشتن اجرای رزمایش نیروی هوایی ارتش در روزهای ۲۴ الی ۲۷ مهرماه موفق به پنهان کردن تمامی جوانب، شامل تاکتیک‌های عملیاتی و سطح آمادگی هواپیماهای پروازی گردان‌های شکاری، از هواگردهای جاسوسی و شناسایی نیروی هوایی آمریکا شده است یا خیر، اما مشخص است که به علت غافلگیری فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا، در جریان آن رزمایش دست‌کم هیچ هواپیمای جاسوسی راداری آر سی-۱۳۵یو در پایگاه العدید حضور نداشت تا در روزهای اجرای آن به جمع‌آوری اطلاعات فرکانس امواج ساطع شده از رادارهای هواپیماهای شرکت کننده و رادارهای زمینی بپردازد.