وقتی افراد غیرنظامی برای حفاظت در برابر تهاجم نظامی به کار گرفته می‌شوند، «سپر انسانی» شکل گرفته است که در حقوق جنایی بین‌الملل، «جنایت جنگی» محسوب می‌شود.
سپر انسانی به معنی قرار دادن غیرنظامیان در برابر آتش و اسلحه مهاجم با هدف دفع خطر حمله یا کم کردن خسارت نظامیان است.
آیا جمهوری اسلامی سابقه استفاده از سپر انسانی را دارد؟
شاید باور آن دشوار باشد که «روح‌الله خمینی» در فتوایی، استفاده از این روش را نه تنها حرام ندانسته بلکه مجاز خوانده و توصیه کرده بود. این فتوا نسبت جمهوری اسلامی با سپر انسانی را روشن می‌کند.
استفاده از سپر انسانی یعنی چه؟
سپر انسانی به معنی قرار دادن غیرنظامیان در برابر آتش و اسلحه مهاجم با هدف دفع خطر حمله یا کم کردن خسارت نظامیان است که در حقوق جنایی بین‌الملل، به عنوان جنایت جنگی شناخته می‌شود.
چرا موضوع به کارگیری سپر انسانی در روزهای اخیر مورد توجه افکار عمومی ایرانیان قرار گرفت؟
در دومین سالگرد قربانیان شلیک سپاه به هواپیمای اوکراینی، مادر دو تن از قربانیان در گفت‌وگو با رسانه‌ها، از عبارت «سپر انسانی» درباره شلیک موشک به هواپیما استفاده کرد.
مادر و پدر «زینب اسدی لاری» و «محمدحسین اسدی لاری»، دو تن از قربانیان هواپیمای اوکراینی از حضور «حسین سلامی»، فرمانده سپاه پس از سقوط هواپیما در منزل‌شان خبر داده و گفته بودند سلامی به آن‌ها گفته بود اگر این اتفاق نمی‌افتاد، جنگ رخ می‌داد و ۱۰ میلیون نفر کشته می‌شدند.
آن‌ها ضمن اشاره به عمدی بودن شلیک موشک به هواپیما گفته بودند سپاه از این هواپیما به عنوان سپر انسانی استفاده کرده بود. البته این گفته خانواده اسدی لاری از سوی روابط عمومی سپاه تکذیب شد اما توجه افکار عمومی را به خود معطوف کرد.
چرا به کارگیری سپر انسانی، جنایت جنگی است؟
استفاده از غیرنظامیان در جنگ‌ها به عنوان سپر انسانی یا هر عمل مشابهی که افراد غیرنظامی را وسیله‌ای برای دفاع نظامی کند، ممنوع است.
اولین بار این ممنوعیت در نظام بین‌المللی، در سال ۱۲۴۱ خورشیدی، حدود ۱۶۰ سال پیش مورد توجه قرار گرفت و سپس کمتر از یک قرن بعد، در کنوانسیون‌های ژنو که قوانین جنگی را مدون کردند، وارد و جنایت جنگی ارزیابی شد.
دیوان کیفری بین‌المللی در لاهه در اساس‌نامه خود استفاده از سپر انسانی را موجب مسوولیت بین‌المللی افراد و دولت‌ها خوانده و پی‌گرد قضایی آن در سطح بین‌المللی را با شروطی ممکن کرده است.
استفاده از سپر انسانی به این دلیل جنایت جنگی است که غیرنظامیان را به طور اجباری یا قهری در معرض کشتار قرار می‌دهد. استفاده از نظامیان به عنوان سپر انسانی می‌تواند هم آمران آن، یعنی نیروهای خودی و هم عوامل حمله به این سپر انسانی، یعنی نیروهای دشمن را متهم به ارتکاب جنایت جنگی کند.
فتوای آیت‌الله خمینی درباره سپر انسانی چیست؟
با این که استفاده از سپر انسانی، جنایت جنگی محسوب می‌شود اما روح‌الله خمینی، موسس جمهوری اسلامی ایران به کارگیری غیرنظامیان در نبردهای مسلحانه را مجموعا مجاز دانسته بود. آیت‌الله خمینی این موضوع را در یک فتوا که اجرای آن توسط مقلدانش واجب و برای مقام‌های حکومتی لازم است، اعلام کرده بود: «سوال: اگر نیروهای باطل عده‌ای از مسلمانان از قبیل زنان، کودکان، پیرمردان را سپر قرار دهند برای نبرد با دشمن، آیا کشتن مسلمانان مذکور جایز است یا خیر؟
جواب: اگر دفاع از اسلام و مسلمین و سرکوب کردن مهاجمین متوقف بر آن باشد، جایز است.»
معنی فتوای آیت‌الله خمینی به صراحت این است که اگر دفاع از اسلام و مردم مسلمان مشروط به ایجاد و به‌کارگیری سپرانسانی باشد، این اقدام مجاز است. 
او به جز این فتوا، در سخنرانی‌های خود به این موضوع اشاره کرده بود؛ از جمله در ۲۷ مرداد ۱۳۶۰ در یک سخنرانی، در محل اقامتش در جماران: «اگر عراق فاسد یک دسته مسلمین بی‌گناه را سپر [انسانی] قرار داد، بر ما واجب است که مسلمان و غیرمسلمانش را بکشیم. مسلمانانش شهیدند و به بهشت می‌روند، کافرهایش کافرند و به جهنم.»
نظرات فقهی آیت‌الله خمینی به عنوان ولی‌فقیه و قدرت مطلق اول در دهه اول جمهوری اسلامی در زمان جنگ هشت ساله از معیارهای عمل فرماندهان اصلی جنگ با عراق بوده است.
آیا جمهوری اسلامی در جنگ با عراق از سپر انسانی استفاده کرده است؟
مقام‌های جمهوری اسلامی طی هشت سال جنگ با عراق، بارها از سپر انسانی در برابر حملات آن کشور استفاده کردند. استفاده از نیروهای شبه نظامی یا مردم داوطلب برای پاک‌سازی معابر مین‌گذاری شده یا عبور از رودخانه و مناطق صعب‌العبور بارها در جنگ تجربه شده است.
مقام‌های جمهوری با تمجید از «حسین فهمیده»، نوجوان ۱۳ ساله‌ای که گفته می‌شود با بستن نارنجک به خود و رفتن زیر تانک عراقی باعث وارد کردن تلفات به دشمن شده بود، این روش را ترویج می‌کردند که ارتکاب دو جرم هم‌زمان، یعنی استفاده از کودکان در جنگ و سپر انسانی، هر دو جنایت جنگی محسوب می‌شوند؛ هرچند که بعدها مشخص شد روایت جمهوری اسلامی از داستان حسین فهمیده، یک روایت جعلی بوده است.
اوج فاجعه استفاده از سپر انسانی در تاریخ جنگ با عراق در «عملیات رمضان» برای فتح بصره و مناطق جنوب شرقی آن کشور رخ داد که فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به رهبری «محسن رضایی میرقائد»، از سپر انسانی در مقابل لشکر زرهی و توپخانه عراق استفاده می‌کردند.
در این عملیات، ۲۰ هزار ایرانی کشته شدند. فاجعه استفاده از سپر انسانی یک بار دیگر در عملیات «کربلای۴» رخ داد که طرح آن نزد عراق لو رفته و شکست نیروهای ایرانی از پیش مسجل بود.
این عملیات با اصرار برخی از فرماندهان سپاه، از جمله محسن رضایی و با وجود توصیه اکید برخی از مقام‌های سیاسی و نظامی رده پایین انجام شد و ۱۲ هزار ایرانی کشته شده بر جای گذاشت.
سال‌ها پس از این عملیات، پیکرهای دست بسته غواصان ایرانی که مجبور به عبور از رودخانه مرزی شده بودند، کشف شدند.
در برخی از کتاب‌ها، از کربلای۴ به عنوان «بدترین طراحی جنگی تاریخ معاصر جهان» یاد شده است که باعث کشته شدن هزاران نیروی خودی شد.
جمهوری اسلامی استفاده از سپر انسانی را در جهان چه‌گونه ترویج داده است؟
الگوی استفاده از سپر انسانی و مانع قرار دادن غیرنظامیان در برابر حملات نظامی، در میان گروه‌های شبه نظامی نیابتی که جمهوری اسلامی در منطقه، از جمله در عراق، لبنان و سوریه تاسیس کرده است، به کرات مشاهده می‌شود. از رایج‌ترین این روش‌ها، استفاده از سپر انسانی توسط گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه، ساخت، انبار و به کارگیری تسلیحات در مناطق مسکونی است. فرماندهان گروه‌های نیابتی با هدف این که مناطق مسکونی به دلیل حضور غیرنظامیان هدف پاسخ متقابل نظامی قرار نمی‌گیرند، از این مناطق دست به حملات نظامی و فعالیت‌های تسلیحاتی می‌زنند.
بخش زیادی از راکت‌ها و موشک‌های سبکی که علیه نیروهای امریکایی در منطقه، در عراق و سوریه استفاده می‌شوند، از داخل ساختمان‌های مسکونی شلیک می‌شوند. همین روش را نیروهای «حماس» و «جهاد اسلامی» در سرزمین‌های فلسطینی به کار می‌گیرند و از داخل برج‌ها یا مناطق مسکونی اقدام به شلیک علیه مواضع اسرائیل می‌کنند.
در جریان جنگ داخلی در سوریه که جمهوری اسلامی در آن از «بشار اسد» حمایت می‌کند، سازمان ملل متحد گزارش داده است که نیروهای دولتی از کودکان ربوده شده به عنوان سپر انسانی استفاده می‌کنند و آن‌ها را به شیشه‌های اتوبوس‌های حامل نظامیان می‌بندند تا از تیراندازی مخالفان به اتوبوس‌های حامل سربازان بشار اسد پیش‌گیری شود. برآورد سازمان ملل حاکی از کشته شدن هزار و ۲۰۰ کودک در یک سال بر اثر ایجاد سپرانسانی با آن‌ها است.
حکومت بشار اسد که سازمان ملل آن را یکی از بدترین ناقضان حقوق بشر در جهان می‌خواند، تحت سرپرستی و مستشاری فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، به‌ویژه نیروی «قدس»، شعبه برون مرزی آن قرار دارد.
آیا جمهوری اسلامی اخیرا از سپر انسانی استفاده کرده است؟
به احتمال قریب به یقین می‌توان می گفت که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در زمان حمله موشکی به پایگاه هوایی امریکا در عراق به تلافی کشتن «قاسم سلیمانی»، فرمانده نیروی قدس سپاه، در دو جا مرتکب استفاده از سپر انسانی برای جلوگیری از حمله متقابل ایالات متحده شده است؛ اول خودداری از بستن آسمان کشور به روی هواپیماهای غیرنظامی و مسافربری با وجود توصیه‌ای که به گفته سرتیپ پاسدار «امیرعلی حاجی‌زاده»، به ستاد کل نیروهای مسلح شده بود و این ستاد بر اساس «صلاح‌دید»، از این وظیفه قانونی خودداری کرد تا آسمان کشور به روی غیرنظامیان باز بماند و ایالات متحده با اطلاع از این وضعیت پرخطر برای مسافران، از حمله متقابل خودداری کند. دوم نیز جمع کردن جمعیت غیرنظامی در مقر آیت‌الله «علی خامنه‌ای» و پخش سخنرانی رهبر جمهوری اسلامی به طور مستقیم از تلویزیون همراه با نشان دادن جمعیت حاضر در آن در حالی که به گفته سرتیپ حاجی‌زاده، مقر خامنه‌ای یکی از اهداف امریکا برای پاسخ نظامی تعیین شده بود.
هدف اقدام اول در گفته‌های مقام‌های جمهوری اسلامی به طور تلویحی و هدف اقدام دوم در اظهارات آن‌ها به طور آشکار، استفاده از سپر انسانی برای دفع حملات امریکا بوده که مطابق کنوانسیون سوم ژنو و اساس‌نامه دیوان کیفری بین‌المللی، جنایت جنگی است.
شلیک موشک‌های سپاه به هواپیمای مسافری اوکراین که به فاجعه کشته شدن ۱۷۶ غیرنظامی انجامید، بر اثر خطای فاحش بازگذاشتن آسمانی که با خطر حمله هوایی امریکا مواجه بوده است، ظن استفاده از سپرانسانی برای جلوگیری از حمله هوایی را بسیار تقویت می‌کند. اظهارات، عملکرد و مجموعه رفتار جمهوری اسلامی، از جمله گزارش فنی حمله به هواپیما، فرضیه قوی سپر انسانی بودن آن را نه تنها از بین نبرده یا تضعیف نکرده بلکه این ظن را با وجود مستندات حمله، تا سرحد اتهام جلو برده است.
فرامرز داور , ایران وایر: