تا چند روز آینده، بخشی از سهام شرکت «پویا زرکان آق‌دره» (فزر)، در بازار اول فرابورس عرضه خواهد شد. پویا زرکان آق‌دره، شرکتی فعال در زمینه اکتشاف، استخراج و عرضه محصولات معدنی است. این شرکت معادن متعددی را در آذربایجان تحت بهره‌برداری دارد و یکی از بزرگترین کارتل‌های معادن ایران است.
همزمان پویا زرکان آق‌دره، یکی از پرحاشیه‌ترین شرکت‌های معدنی در دو دهه گذشته بوده است. کسب مجوزهای بهره‌برداری معادن طلا در فرایندی غیرشفاف، استخراج معادن بدون دریافت مجوزهای زیست‌محیطی، تولید آلاینده‌های خطرناک و آسیب گسترده به محیط زیست، عدم پرداخت کامل حقوق دولتی، زمین‌خواری، پرداخت رشوه به مقام‌های دولتی، شکایت، اخراج و ضرب‌وشتم کارگران و تهدید روستاییان، تنها بخشی از عملکرد شرکت «پویا زرکان آق‌دره» در مدت فعالیت بوده است.
مشهورترین معدنی که پویا زرکان آق‌دره تحت بهره‌برداری دارد، معدن طلای «آق‌دره» در شهرستان «تکاب» است. این معدن دومین معدن بزرگ طلای ایران و اولین معدنی است که پویا زرکان آق‌دره فعالیت خود را با بهره‌برداری از آن آغاز کرده است. معدن طلای آق‌دره به تنهایی کلکسیونی از تخلفات شرکت بهره‌بردار را در خود ثبت کرده و همزمان معدنی است که با ثروت نجومی خود، مالکان اولیه شرکت پویا زرکان آق‌دره را تبدیل به یکی از پرنفوذترین مافیای حوزه معدن ایران کرده است.
مالک شرکت پویا زرکان آق‌دره کیست؟
بنیان‌گذاران شرکت پویا زرکان آق‌دره، «علی کلاه‌دوز»، معاون سابق وزارت صنایع و برادران «احمدی نیری» از اعضای سابق سپاه پاسداران هستند. کلاه‌دوز از اعضای شاخص انجمن حجتیه پیش از انقلاب بود که پس انقلاب هم به سرعت در هرم قدرت سیاسی در ایران پیشرفت کرد. اولین پروژه شرکت پویا زرکان هم معدن آق‌دره است که این شرکت را به ثروتی کلان رساند. مجوز کشف معدن طلای آق‌دره در سال ۱۳۷۵ و همزمان با معاونت علی کلاه‌دوز در وزارت صنایع و به نام شرکت کانادایی « Orion International Minerals Corporation» صادر شد. این شرکت در واقع شرکت پوششی متعلق به علی کلاه‌دوز و مجید احمدی نیری بود.
آن‌ها پس از چند بار تغییر نام شرکت کانادایی، این شرکت را در شرکت پویا زرکان آق‌دره، ادغام کردند و تمامی معادنی را که با رانت به اسم شرکت کانادایی صادر کرده بودند، صاحب شدند. هر چند، چند سالی است که سهام شرکت پویا زرکان بین چند شرکت دیگر تقسیم شده است؛ اما همین افراد سهام‌داران عمده این شرکت‌ها و تصمیم‌گیرندگان اصلی در شرکت پویا زرکان هستند. عباس احمدی نیری برادر کوچکتر مجید، رییس کارخانه و رییس عضو هیات مدیره شرکت پویا زرکان است و علی کلاه‌دوز و مجید احمدی نیری افراد پشت پرده این شرکت هستند. آن‌ها مجوز بهره‌برداری معادن متعدد دیگری را هم به همین روش و با اعمال نفوذ، به دست آورده‌اند.
شرکت سرمایه‌گذاری امیر که بخشی از سهام شرکت زرکاران را در اختیار دارد، متعلق به برادران احمدی نیری است. آن‌ها همچنین سهام‌دار عمده شرکت کالسیمین هستند که در نزدیکی تکاب و در معدن سرب و روی انگوران زنجان فعالیت می‌کند. شرکت کالسیمین هم میراث رانتی است که مجید احمدی نیری در زمان ریاست خود بر شرکت سرب و روی انگوران، به دست آورده است.
یکی از کارکنان سابق شرکت پویا زرکان آق‌دره به «ایران‌وایر» می‌گوید، واگذاری معدن طلای آق‌دره به شرکت پویا زرکان در فرایندی غیرقانونی اتفاق افتاده است و دلیل عدم رسیدگی به تخلفات این شرکت نیز نفوذ مالکان آن در دولت و سپاه است.
اسناد بورس درباره سهام‌داران و شرکت‌های زیرمجموعه پویا زرکان چه می‌گوید؟
روز چهارشنبه ۲۰بهمن۱۴۰۰، بخشی از سهام شرکت پویا زرکان آق‌دره در بازار اول معاملات فرابورس عرضه خواهد شد. آماده شدن این شرکت برای ورود به بورس، باعث انتشار جزییاتی درباره سهام‌داران، شرکت‌های زیرمجموعه و مجوزهای بهره‌برداری شرکت پویا زرکان از سایر معادن شده است.
مطابق آنچه در رسانه‌های بازار سرمایه منتشر شده است، شرکت پویا زرکان آق‌دره، شرکتی با سرمایه ۳۰۰ میلیارد تومانی است. این شرکت در سال ۱۳۷۷ تاسیس شده و در سال ۱۳۷۸ موفق به اخذ پروانه بهره‌برداری معدن طلای آق‌دره از وزارت صنایع وقت شده است. این شرکت همچنین از سال ۱۳۸۲ اقدام به استخراج طلا از معدن آق‌دره کرده است.
بر اساس پروانه بهره‌برداری معدن آق‌دره، شرکت پویا زرکاران امکان برداشت سالانه ۳۷۵ هزار تن کانسنگ پُرعیار طلا به همراه فلزات نقره و جیوه را دارد. شرکت حسب مورد اقدام به اخذ مجوز کانسنگ کم‌عیار طلا از وزارت صنعت می‌کند و دارای پروانه‌های بهره‌برداری دیگر از جمله «روی داغ دالی»، «تراورتن آق‌دره» و محدوده‌های «آرپاچای» و «گور گور» است. مساحت معدن آق‌دره ۴۰ کیلومتر مربع، آرپاچای ۱۲ کیلومتر مربع، گورگور ۱۷ کیلومتر مربع و داغ دالی ۲۱ کیلومتر مربع است که در استان آذربایجان غربی و محدوده شهرستان تکاب واقع شده‌اند.
گروه پویا زرکان آق‌دره شامل شرکت «فرآوری پویا زرکان آق‌دره» و شرکت «استحصال مواد معدنی تخت سلیمان» است. این شرکت‌ها زنجیره‌ای کامل از استحصال طلا از معدن تا شمش را در اختیار دارند.
شرکت فرآوری پویا زرکان آق‌دره بر اساس پروانه بهره‌برداری دارای ظرفیت اسمی تولید ۱۲ تن کنسانتره طلا، ۱۲ تن کنسانتره نقره، ۲۵ تن کنسانتره جیوه و ۶۰۰ تن سیانید سدیم است. شرکت استحصال مواد معدنی تخت سلیمان نیز بر اساس پروانه بهره‌برداری دارای ظرفیت اسمی تولید ۷۰۰ کیلوگرم طلا، ۶۸۴ کیلوگرم نقره و ۳ تن جیوه دارد.
سرمایه شرکت پویا زرکان آق‌دره در بدو تاسیس یک میلیون تومان بوده و اکنون به ۳۰۰ میلیارد تومان سرمایه و ۶۵۳ نیروی انسانی افزایش یافته است. سهام‌داران این شرکت نیز شرکت‌های سرمایه‌گذاری «گلومینکو»، «کاوندگان قشم»، «تابان کیش» و «کوشش آذین» هرکدام ۱۸ درصد سهام، شرکت «فرا اندیشان نیک فرجام» ۱۵ درصد سهام و شرکت «کاوان کیش» ۱۳ درصد سهام را در اختیار دارند.
شرکت پویا زرکان آق‌دره همچنین در سال ۱۳۹۸ مجوز برداشت ۵۰۰ هزار تن و در سال ۱۳۹۹ مجوز برداشت یک میلیون تن از باطله یا کانسنگ کم‌عیار را از اداره صمت آذربایجان غربی دریافت کرده است. باطله یا کانسنگ کم‌عیار فاقد هزینه‌های معدنکاری و استخراج است و به همین دلیل بهای تمام شده آن به میزان قابل توجهی کمتر از برداشت از معدن است.
بهره‌برداری یا غارت؛ پویا زرکان در معدن آق‌دره چه می‌کند؟
معدن طلای آق‌دره در فرایندی غیرشفاف و غیرقانونی به شرکت پویا زرکان واگذار شده است. این شرکت در طول دو دهه بهره‌برداری از معدن طلای آق‌دره مجموعه‌ای از تخلفات را مرتکب شده است.
یکی از فعالان محیط زیست اهل شهرستان تکاب در گفت‌وگو با ایران‌وایر، درباره آسیب‌های زیست‌محیطی ناشی فعالیت آلاینده شرکت بهره‌بردار معدن آق‌دره می‌گوید: «شرکت پویا زرکان در سال ۱۳۸۲ و بدون دریافت مجوزهای زیست محیطی شروع به بهره‌برداری از معدن آق‌دره کرد. این شرکت در این دوره حتی پروانه استحصال طلا در کارخانه تازه تاسیس خود را نیز دریافت نکرده بود. با این‌وجود این شرکت از سال ۱۳۸۲ و به شکل غیرقانونی شروع به استحصال طلا در این کارخانه کرد. یک سال بعد و در اواخر سال ۱۳۸۳، به علت نشت مواد سمی از سد باطله این کارخانه، هزاران قطعه ماهی در رودخانه مجاور کارخانه تلف شدند و آب شرب روستاهای شیرمرد، امین آباد، آلاسقل و ساری قورخان به شدت آلوده شد. این حادثه بار دیگر در سال ۱۳۹۰ تکرار شد. با این‌حال مدیران شرکت پویا زرکان آق‌دره با پرداخت رشوه‌های کلان مانع از پیگیری حقوقی این تخلف از سوی نهادهای مسئول شدند. همچنین استفاده مستمر از مواد منفجره در معدن باعث آسیب به خانه‌های روستاییان شده و آلودگی صوتی و گردو‌خاک حاصل از فعالیت معدن و انتشار مداوم بخار جیوه از کارخانه موجب شیوع بیماری در منطقه شده است. کارگران این شرکت هم عمدتا علائم مسمومیت جیوه دارند. بیشتر آن‌ها دچار بیماری‌های گوارشی، عفونت لثه و پوسیدگی دندان، مشکلات عصبی، تپش قلب و ناتوانی جنسی شده‌اند. سرطان و بیماری‌های پوستی نیز در کنار علائم مسمومیت جیوه در بین اهالی روستاهای منطقه شیوع دارد.»
بر پایه سندی که به دست ایران‌وایر رسیده است، شرکت فرآوری پویا زرکان دست‌کم تا سال ۱۳۸۳، مجوز استحصال طلا در کارخانه احداث شده توسط این شرکت را دریافت نکرده است. این سند مربوط به نامه «کیومرث کلانتری»، رییس وقت سازمان حفاظت محیط زیست استان آذربایجان غربی، خطاب به اعضای شورای اسلامی روستای «شیرمرد» در مجاورت معدن طلای آق‌دره است. در این نامه که در ۲۵مهر۱۳۸۳ نوشته شده است، کیومرث کلانتری خبر از آغاز فعالیت کارخانه استحصال طلای پویا زرکان، بدون دریافت مجوز بهره‌برداری داده است. در بخش دیگری از این نامه نیز بر آلاینده بودن فعالیت‌های کارخانه فرآوری طلای شرکت پویا زرکان تاکید شده است.
همچنین به گفته فعالان محیط زیست شهرستان تکاب، سد باطله کارخانه فرآوری طلای شرکت پویا زرکان که حاوی مواد بسیار سمی و خطرناک، شامل سیانور، جیوه، انواع فلزات سنگین، سود، اسید و آهک است، در کمتر از ۱۸۰۰ متری روستای شیرمرد و در نزدیکی رودخانه‌های دائمی منطقه قرار دارد. این در حالی است که مطابق «مقررات و ضوابط استقرار واحدها و فعالیت‌های صنعتی و تولیدی»، فاصله کارخانه فرآوری طلا از مناطق مسکونی نباید کمتر از ۵۰۰۰ متر باشد. شرکت پویا زرکان همچنین ۱۱۰ هکتار از اراضی ملی را تصرف و از آن برداشت غیرقانونی کرده است.
به‌رغم ارتکاب تخلفات گسترده در معدن طلای آق‌دره توسط شرکت بهره‌بردار، سازمان محیط زیست، وزارت صمت و سایر نهادهای نظارتی اقدامی در جهت پیگیری حقوقی، توقف فعالیت و حتی خلع ید بهره‌بردار آن انجام نداده‌اند.
نتیجه گزارش تفحص مجلس از معدن آق‌دره چه بود؟
شاید بتوان ردپای همراهی و نادیده انگاشتن تخلفات شرکت پویا زرکان را در گزارش نهایی تحقیق و تفحص مجلس از معدن آق‌دره یافت. طرح تحقیق و تفحص مجلس، پس از اعتراض و واکنش گسترده افکار عمومی به شکایت شرکت پویا زرکان از کارگران معترض معدن آق‌دره و محکوم و اجرا شدن حکم شلاق کارگران این معدن آغاز شد.
در گزارش نهایی تحقیق و تفحص مجلس از معدن آق دره که نسخه‌ای از آن به دست ایران‌وایر رسیده‌است، در کنار پرداختن به اختلاف بین کارگران و شرکت پویا زرکان، به فساد و تخلفات این شرکت نیز اشاره شده است. در بند ۱۲ از بخش نتیجه‌گیری این گزارش، به پرداخت مبالغ کلان از سوی شرکت پویا زرکان به نهادهای دولتی و نظامی شامل «فرمانداری تکاب، سازمان صمت استان آذربایجان غربی و شهرستان تکاب، شهرداری تکاب، نیروی انتظامی، یکی از نمایندگان مجلس نهم شورای اسلامی، مراجع تقلید، بخشداری تخت سلیمان و غیره» اشاره شده است. مبالغی که به قصد تطمیع مسئولان و نهادهای نظارتی برای چشم‌پوشی آن‌ها بر تخلفات این شرکت پرداخت شده است.
در گزارش تحقیق تفحص مجلس که هیچ‌گاه حتی برای تشکیل پرونده به قوه قضاییه نیز ارسال نشد، با استناد به گزارش «کمیسیون تشخیص مالیاتی استان آذربایجان غربی» تاکید شده است که شرکت پویا زرکان، میزان تولید طلای خود را بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵، مجموعا دو هزار و ۹۰۴ کیلومتر عنوان کرده است؛ در حالی که تولید واقعی این شرکت در این دوره زمانی بیش از شش تن بوده است.
شرکت پویا زرکان به‌رغم فریب دولت و اختلاس بیش از ۳ هزار کیلوگرم طلا تنها در یک‌سوم دوران بهره‌برداری از معدن طلای آق‌دره (۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵)، حتی بخش عمده‌ای از حقوق دولتی مقدار طلای تولیدی را که خود رسما به وزارت صمت اظهار کرده نیز نپرداخته است.
در حالی دولت و نهادهای نظارتی با دریافت رشوه و اعمال نفوذ علی کلاه‌دوز، معاون سابق وزارت صنایع و برادران احمدی نیری از اعضای سابق سپاه پاسداران، فساد و تخلفات گسترده در معدن طلای آق‌دره را نادیده می‌گیرند که شهرستان تکاب از فقیرترین مناطق ایران و جزو ۳۱ شهرستان کمتر توسعه‌یافته کشور است.
ایران‌وایر: پرویز یاری