ماه میلادی فوریه که زمانبندی طرفهای مذاکره برای نجات توافق برجام بود، به پایان رسیده است؛ اما هنوز چشم‌انداز روشنی برای بازگشت جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده به این توافق وجود ندارد. تازه‌ترین مانع در این راه، بلاتکلیف ماندن پاسخ ایران درباره ذرات اورانیوم یا مواد رادیواکتیو کشف شده در برخی از مراکز از پیش اعلام نشده به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.
تازه‌ترین خواسته جمهوری اسلامی از طرفهای مذاکره احیای برجام چیست؟
پس از این که «علی باقری کنی» سرپرست گروه مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی از مشورتی کوتاه در تهران، برای اجرای مصوبه شورای عالی امنیت ملی و ابلاغ آن به گروه ۱+۴ و ایالات متحده به وین بازگشت و در همان ساعات اولیه مشخص شد که موضع جمهوری اسلامی سخت‌تر شده و خواسته‌های تازه تری از طرفهای مذاکرات دارد.
این خواسته، بسته شدن پرونده ذرات کشف و موارد رادیواکتیو یافت شده در برخی از مراکزی است که بر خلاف تعهدات قانونی جمهوری اسلامی، از پیش به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام نشده بود.
بایگانی شدن سوالات آژانس در این زمینه، مصوبه شورای عالی امنیت ملی است که برای اجرا به علی باقری کنی ابلاغ شده است. ایرنا خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی از قول هیات مذاکره‌کننده ایران گفته جمهوری اسلامی خواهان بایگانی شدن این سوالات است تا اجرای برجام در آینده موکول به پاسخ تهران درباره این موضوعات نشود.
آیا در زمان توافق برجام هم جمهوری اسلامی پرونده‌ای را مختومه کرد؟
جمهوری اسلامی در زمان به دست آمدن توافق برجام، پرونده مشابه اما از نظر سوال و تردیدهای آژانس بسیار سنگین‌تری را مختومه کرد که موضوع آن ابعاد احتمالا نظامی برنامه اتمی بود.
این پرونده با مشارکت غیرعلنی «محسن فخری‌زاده»، مرد پشت پرده برنامه اتمی ایران که آذر ۱۳۹۹ ترور شد و کمک «جان کری»، وزیر خارجه وقت آمریکا مختومه شد؛ اما طی ۵ سال اخیر، آژانس به دلیل کشف ذرات و مواد اتمی تازه در مراکز اعلام نشده ایران، تردیدها و سوالات تازه تری پیدا کرده که جمهوری اسلامی علاقمند است به روش دوره گذشته، بدون پاسخ دادن به آن‌ها، مختومه شود.
سوالاتی که جمهوی اسلامی دوست ندارد به آن‌ها پاسخ دهد، چیست؟
این سوالات مشخصا درباره سه مرکزی است که بازرسان آژانس با نمونه‌برداری محیطی آثاری از ذرات اورانیوم در آن یافته‌اند. مکان چهارمی نیز وجود دارد که بازرسان می‌گویند در آن ذرات ایزوتوپی پیدا کردند. بر اساس گزارش مدیرکل، یک دیسک فلزی از اورانیوم نیز مفقود شده و ایران مکان نگهداری آن را مشخص نمی‌کند.
«رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ماه‌ها پیش از این گفته بود، بدون پاسخ مشخص جمهوری اسلامی ایران به سوالات بازرسان درباره این موضوعات، امکان بازسازی اعتماد و حل و فصل مشکلات کنونی بر سر پرونده اتمی ایران وجود ندارد.
سوالاتی که آژانس در ارتباط با پرونده اتمی جمهوری اسلامی مطرح کرده، ارتباطی با توافق هسته‌ای برجام ندارد؛ بلکه مربوط به تعهداتی است که ایران به طور دوجانبه با آژانس دارد و مطابق توافق‌های امضا شده، ملزم به رعایت آن است.
طبق این توافق که در اصطلاحات مربوط به آژانس به آن «موافقتنامه‌های پادمان» می‌گویند، ایران نباید هیچ مرکز اتمی مخفی داشته باشد، هر نوع کار با مواد شکافت‌پذیر اتمی را از قبل به آژانس اعلام کند و اگر برای بازرسان ابهامی درباره ماهیت برنامه اتمی و نحوه فعالیت‌های روزمره به وجود آمد، در اسرع وقت به آن پاسخ قانع‌کننده بدهد.
مدیرکل آژانس گفته ایران به برخی از سوالات جواب‌های غیرقانع‌کننده داده که بعضا شک و تردید بازرسان را بیشتر هم کرده است.
طرفهای مذاکره درباره درخواست جدید ایران چه نظری دارند؟
فرانسه درخواست جمهوری اسلامی برای مختومه شدن سوالات آژانس را در خطر قرار گرفتن توافق نهایی خوانده و بریتانیا اعلام کرده است، هیچ‌کدام از دولت‌ها حاضر به مصالحه بر سر وظایف اصلی آژانس و سوالات آن درباره ماهیت اقدامات اتمی جمهوری اسلامی نیستند.
در حال حاضر وضعیت به گونه‌ای شکننده شده که مقام‌های رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران به نقل از گروه مذاکره‌کننده می‌گویند که احتمال رسیدن به توافق نهایی برجام به اندازه خطر شکست مذاکرات است.
بعید به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی ایران فرصت نجات نسبتا آسان و کم‌هزینه برجام را در این دوره از دست بدهد؛ اما دور از انتظار نیست که با طولانی شدن روند مذاکرات و افزایش پی در پی ذخایر اورانیوم غنی شده و توسعه برنامه اتمی ایران، طرفهای مذاکره دیگر مفاد برجام را برای جلوگیری از احتمال دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، کارآمد ندانند.
تحولات بین‌المللی نظیر اختلاف گسترده روسیه (یکی از اعضای برجام) با سایر قدرت‌های جهانی بر سر تجاوز به اوکراین، هم ممکن است معادلات را به ضرر جمهوری اسلامی شکل بدهد یا مقام‌های نظام را در تصمیم‌گیری به اشتباه بیندازد. همان‌طور که به نظر می‌رسد، درخواست مختومه شدن سوالات آژانس پس از حمله روسیه به اوکراین، مطرح شده و پیش از آن در فهرست خواسته‌های جمهوری اسلامی نبوده است.
فرامرز داور, ایران‌وایر: