شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد ماموریت جاوید رحمان، گزارشگر ویژه این شورا در امور حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران را یک بار دیگر تمدید کرده است. تمدید ماموریت گزارشگر ویژه با نارضایتی مسئولان جمهوری اسلامی همراه شده است. ورود این گزارشگر به ایران تاکنون ممنوع بوده است و ماموران جمهوری اسلامی در موارد اندکی در خارج از ایران با او ملاقات می‌کنند. کار گزارشگر شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر ایران چیست؟
شورای حقوق بشر سازمان ملل چیست؟
این شورا یکی از نهادهای وابسته به سازمان ملل متحد و یکی از ارکان فرعی مجمع عمومی این سازمان است که ماموریت آن نظارت بر وضعیت حقوق بشر و تلاش برای جلوگیری از نقض حقوق بشر از جمله موارد مرتبط با حقوق بنیادین بشر مثل حق بر حیات، حق بر سلامت و مشابه این‌هاست. مقر شورای حقوق بشر در شهر ژنو سوئیس است.
گزارشگر ویژه کیست و چطور انتخاب می‌شود؟
شورا در مواردی که حقوق بشر از سوی یکی از دولت‌های عضو به صورت مداوم نقض می‌شود، گزارشگر موضوعی یا گزارشگر ویژه برای نظارت بر وضعیت آن کشور تعیین می‌کند. گزارشگر موضوعی محدودتر اما گزارشگر ویژه به صورت جامع به موارد نقض حقوق بشر در کشوری که برای آن ماموریت یافته می‌پردازد. اعضای شورا که ۴۷ دولت از میان کشورهای سازمان ملل هستند و برای یک دوره سه ساله انتخاب می‌شوند، درباره پیشنهاد تعیین گزارشگر ویژه که در قالب یک قطع‌نامه مطرح می‌شود، رای‌گیری می‌کنند. در جریان رای‌گیری اخیر که قطع‌نامه آن پیشنهاد بریتانیا بود، ۱۹ کشور به تمدید ماموریت گزارشگر ویژه در امور ایران رای مثبت، ۱۲ کشور رای منفی و ۱۶ کشور نیز رای ممتنع دادند.
چه کشورهایی به تمدید ماموریت گزارشگر ایران رای منفی دادند؟
روسیه، چین، ونزوئلا، کوبا، بولیوی، هند، پاکستان، ارمنستان، اریتره، اندونزی، قزاقستان و ازبکستان.
دولت‌هایی که رای ممتنع دادند، کدام‌ها هستند؟
بنین، قطر، مالزی و برزیل دولت‌های نزدیک به جمهوری اسلامی هستند که رای ممتنع به قطع‌نامه دادند. نپال، نامیبیا، موریتانی، لیبی، گامبیا، گابن، امارات متحده عربی، سودان، سنگال، سومالی و ساحل عاج هم با تمدید ماموریت گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران مخالف نبوده‌اند.
تمدید ماموریت گزارشگر ویژه به چه معناست؟
تمدید ماموریت گزارشگر ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در امور ایران به معنی آن است که وضعیت رعایت حقوق بشر از سوی دولت حاکم بر ایران به دلیل نقض گسترده هنوز نیازمند نظارت است. به بیان دیگر وضعیت حقوق بشر در ایران در شرایط ویژه‌ای است که بدون نظارت مستمر و ویژه نباید به حال خود واگذار شود. جمهوری اسلامی به طور دائمی با تعیین گزارشگر مخالف بوده است.
گزارشگر ویژه امور ایران کیست؟
«جاوید رحمان»، حقوق‌دان پاکستانی-بریتانیایی مقیم لندن از حدود چهار سال پیش تاکنون گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور ایران است که در نوروز ۱۴۰۱ ماموریت وی برای نظارت بر وضعیت جاری در ایران برای یک دوره دیگر تمدید شده است. وی مسلمان است و در لندن حقوق و شریعت اسلامی تدریس می‌کند. جاوید رحمان رییس دانشکده حقوق دانشگاه برونل است.
او در زمینه ناپدیدسازی اجباری، شکنجه و تروریسم تحقیق می‌کند. او تاکنون بیش از ده گزارش درباره وضعیت حقوق بشر ایران تهیه کرده و هرچه به زمان حاضر نزدیک‌تر شده‌ایم، وضعیت حقوق بشر در ایران را وخیم‌تر و جمهوری اسلامی را ناقض ساختاری موارد بیشتری از حقوق بشر خوانده است.
جاوید رحمان درباره چه موضوعاتی از ایران گزارش داده است؟
اعدام کودکان، اعتراف‌گیری زیر شکنجه و فشار، سرکوب آزادی‌های مشروع و قانونی، کشتار غیرقانونی همانند سرکوب خونین آبان ۱۳۹۸ و سرکوب‌های خوزستان و اصفهان که در اعتراض به بی‌آبی برپا شده بوده، سرکوب زنان، نویسندگان و روزنامه‌نگاران، سانسور و نقض آزادی بیان، آزار و اذیت گروه‌های مذهبی همانند بهاییان، اعدام‌های وسیع بدون رعایت آیین دادرسی و محاکمه عادلانه و نیز بازداشت خودسرانه از جمله بازداشت اتباع دو تابعیتی از جمله مواردی است که جاوید رحمان در گزارش‌های خود به آنها پرداخته است.
حقوق‌دان مسلمان پاکستانی خواستار تحقیق درباره کشتار فراقضایی و غیرقانونی هزاران زندانی در تابستان ۱۳۶۷ هم شده است که «ابراهیم رئیسی»، رییس جمهور کنونی جمهوری اسلامی یکی از سه متهم اصلی آن است.
واکنش جمهوری اسلامی به تمدید ماموریت گزارشگر چه بوده است؟
جمهوری اسلامی از تمدید ماموریت گزارشگر ویژه ابراز ناخرسندی شدید کرده است. ستاد حقوق بشر قوه قضائیه جمهوری اسلامی بیانیه‌ای صادر کرده و گفته است: «تصمیم شورا در تمدید ماموریت گزارشگر ویژه با حمایت حداقلی از آن، مبنایی برای همکاری و تعامل نخواهد بود و جمهوری اسلامی ایران، آن را کاملا رد می‌کند.»
در واکنشی دیگر، «سعید خطیب‌زاده»، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی هم گفته است: «قطع‌نامه وضعیت حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران و تصویب آن در نشست شورای حقوق بشر کاملا مردود و فاقد وجاهت قانونی است و طرح این قطع‌نامه توسط انگلیس و سایر کشورهای غربی و تکرار ادعاهای بی‌اساس مبتنی بر اطلاعات نادرست و مغرضانه است.»
آیا پیش از جاوید رحمان جمهوری اسلامی گزارشگر ویژه حقوق بشر داشته است؟
جمهوری اسلامی به دلیل نقض ساختاری و گسترده و البته مداوم حقوق بشر ایرانیان به طور تقریبا پیوسته در چهل و سه سال عمر خود گزارشگر ویژه حقوق بشر داشته است.
«آندرس آگوئیلار» از اسپانیا و «رینالدو گالیندوپل»، حقوق‌دان السالوادوری در دهه ۶۰ خورشیدی و «موریس کاپیتورن»، حقوق‌دان کانادایی در دهه ۷۰ گزارشگران حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران بودند.
همزمان با ریاست جمهوری «محمد خاتمی»، مدتی ماموریت گزارشگر در امور ایران تمدید نشد؛ اما از ۱۱ سال پیش تاکنون دوباره برای نظارت بر وضعیت وخیم حقوق بشر در ایران گزارشگر ویژه تعیین شده است. «احمد شهید»، وزیر خارجه پیشین مالدیو، «عاصمه جهانگیر» از اعضای دیوان عالی پاکستان و حالا «جاوید رحمان» گزارشگران اخیر ویژه ایران هستند. همه این گزارشگران مسلمان بوده‌اند و در زمینه حقوق و شریعت اسلامی که جمهوری اسلامی مدعی رعایت آن است، تخصص داشته‌اند.
فرامرز داور , ایران وایر: