پس از گذشت یک سال از روی کار آمدن مجدد طالبان در افغانستان، کاربران شبکه‌های اجتماعی کنایه‌هایی چون «جنبش اصیل منطقه» و «طالبانی که سر نمی‌برد» را مطرح می‌کنند. روابط جمهوری اسلامی و طالبان در یک سال گذشته دچار فراز و نشیب های مختلفی بوده است.
جمهوری اسلامی هنوز طالبان را به رسمیت نشناخته اما سفارت افغانستان را تحویل این گروه داده، حداقل شش درگیری عمده در مرزهای دو کشور رخ داده و با وجود خوشبینی مقامات ایران هنوز موضوع اختلاف بر سر حقابه ایران حل نشده است. در این میان برخی روحانیون نزدیک به جمهوری اسلامی نیز بازداشت شده‌اند.
استقبال از طالبان توسط رسانه‌ها و چهره های اصول گرا
از تیر ماه سال گذشته رسانه‌ها و چهره های اصول گرا به استقبال طالبان رفتند و روزنامه کیهان نوشت که طالبان «با طالبانی که می‌شناختیم و مثلاً سر می‌برید، تفاوت‌هایی کرده است.»
چند ماه پیش از آن و در آذر ۹۹ احمد نادری، نماینده تهران در مجلس طالبان را «جنبش اصیل منطقه» خوانده و نوشته بود که همکاری با این گروه «می‌تواند به گسترش ثبات در جامعه افغانستان و جلوگیری از نفوذ گروه‌هایی همچون داعش منجر شود».
مواضع برخی از مقامات حکومت و چهره‌های سیاسی اما متفاوت بوده و رسول موسوی، از مدیران کل وزارت خارجه ایران گفته بود که تسلط کامل طالبان بر افغانستان قطعا «تهدید راهبردی» علیه منافع ملی ایران است.
حسین موسویان، سفیر سابق ایران در آلمان، نیز اعلام کرد که سلطه طالبان بر افغانستان می‌تواند تهدیدی جدی برای امنیت ملی ایران باشد اما اگر این گروه در مقابله با آمریکا جدی باشد، ایران را متحد خود خواهد یافت.
در زمان قدرت گرفتن طالبان نیز تجمع هایی علیه این گروه در تهران برگزار شد. برخی رسانه‌ها نیز موضوع کشته شدن دیپلمات های ایرانی توسط طالبان در سال ۷۷ در مزار شریف را یادآوری می‌کردند.
به رسمیت نشناختن طالبان و تحویل سفارت
پس از یک سال جمهوری اسلامی هنوز طالبان را به رسمیت نشناخته اما سفارت افغانستان در تهران را به این گروه تحویل داد.
محمد جواد ظریف، وزیر خارجه دولت حسن روحانی، ۲۴ مرداد ۱۴۰۰ از تشکیل «شورای هماهنگی» که توسط حامد کرزی، رئیس جمهوری پیشین افغانستان، عبدالله عبدالله، رئیس شواری عالی مصالحه ملی، و گلبدین حکمتیار، امیر حزب اسلامی افغانستان، تشکیل شده بود حمایت کرد. عملا اما این شورا راه به جایی نبرد.
مواضع ایران درباره مقاومت احمد مسعود در مقابل طالبان نیز دوگانه بود. هر چند گزارش هایی درباره حمایت ایران از او منتشر می شد اما مقامات جمهوری اسلامی به صورت رسمی از او حمایت نکردند و این موضع باعث اعتراضات گسترده شد. در این میان صدا و سیما و رسانه های اصول گرا نیز گزارش‌هایی از افغانستان منتشر می کردند که اعتراضات زیادی را به دنبال داشت.
همچنین محمدحسین جعفریان، رایزن سابق فرهنگی ایران در مزارشریف، گفته بود که « برخی افراد در دولت ایران چهار بار به احمد مسعود پیغام دادند با طالبان به نتیجه برسد» اما او قبول نکرده است.
سه‌شنبه، ۱۶ شهریور مجلس ایران برای بررسی اتفاقات افغانستان با حضور فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران جلسه غیرعلنی تشکیل داد.
دو روز بعد نیز وزیر خارجه قطر، یکی از حامیان اصلی طالبان، روز پنج‌شنبه ۱۸ شهریور به تهران سفر کرد و وزارت خارجه ایران تحولات افغانستان را یکی از مهم‌ترین محورهای گفت‌وگوی حسین امیرعبداللهیان با محمد بن عبدالرحمن آل ثانی ذکر کرد.
پنجم آبان نشست همسایگان افغانستان روز پنجم آبان در تهران برگزار شد اما طالبان به این نشست دعوت نشد.
۲۴ آبان ۱۴۰۰ حسن کاظمی‌قمی، نماینده ابراهیم رئیسی، در امور افغانستان، برای گفتوگو با مقام‌های طالبان به کابل سفر کرد.
یک ماه بعد و در ۱۸ دی امیرخان متقی، وزیر خارجه گروه طالبان، به تهران سفر کرد و پس از آن خبر دیدار او با «احمد مسعود» و همچنین «محمد اسماعیل خان»، فرمانده پیشین مقاومت علیه طالبان منتشر شد.
در همین خصوص، منبعی نزدیک به محمد اسماعیل خان در گفتوگو با «ایران‌وایر» تایید کرد که با اصرار وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، نشستی میان طالبان، اسماعیل خان و احمد مسعود برگزار شده است.
دولت جمهوری اسلامی بارها خواستار تشکیل دولت فراگیر توسط طالبان شده است. موضوعی که در فضای داخلی سیاست ایران نیز تبدیل به طنز شده و از جمله علی مطهری، نماینده پیشین مجلس،نوشته بود: «طالبان می‌گویند ما انتخابات آزاد و دولت فراگیر شما را دیدیم، در واقع راه خودتان را می‌رویم، ما با صداقت و شما با ظاهرسازی. رطب خورده منع رطب کی کند؟.»
درگیری‌های مرزی و کشته شدن مرزبانان
در یک سال گذشته بارها درگیری مرزی طالبان با مرزبانان ایرانی رخ داده و چندین نفر کشته شده‌اند. مقامات جمهوری اسلامی بی تجربه بودن مرزبانان طالبان را دلیل این درگیری‌ها ذکر کرده‌اند اما درباره جزییات این درگیری ها و تعداد کشته شدگان توضیحات دقیق نداده‌اند.
اولین درگیری گسترده روز چهارشنبه ۱۰ آذر ۱۴۰۰، در منطقه «شغالک» در نزدیکی ولایت «نیمروز» افغانستان رخ داد و رسانه‌ها از تصرف پاسگاه‌های مرزی «دوست محمد» و «بالا سیاه چشمان» توسط طالبان خبر دادند اما مقامات جمهوری اسلامی تصرف این پاسگاه‌ها را تکذیب کردند.
پس از آن ارتش ایران به این منطقه نیرو و تجهیزات ارسال کرد و گزارش‌هایی درباره استفاده ایران از آتش توپخانه نیز منتشر شد.
عصر روز دوشنبه ۱۶ اسفند ۱۴۰۰ نیز نیروهای طالبان در منطقه دربیشک در شهرستان کنگ استان نیمروز با مرزبانان ایرانی درگیر شدند. روزنامه اطلاعات روز افغانستان نوشت که در این درگیری از سلاح سنگین استفاده شده، یک بلدوزر ایرانی آتش گرفته و «دست‌کم چهار نفر از مرزبانان ایرانی کشته شده‌اند.»مقام‌های طالبان و ایران اما چنین خبری را تأیید نکرده‌اند.
روز شنبه سوم اردیبهشت ماه امسال نیز مرزبانان ایران و طالبان در منطقه مرزی دوغارون نزدیک به شهر اسلام‌قلعه در ولایت هرات افغانستان درگیر شدند. دلیل این درگیری اختلاف بر سر عملیات راه سازی اعلام شد.
روز سه‌شنبه هفتم تیر امسال نیز یک مرزبان ایرانی به نام محمد صیاد به دست طالبان کشته شد و وزارت خارجه ایران اعلام کرد که این موضوع در حال بررسی است.
همچنین مقامات طالبان اعلام کردند که درگیری مسلحانه در روز یکشنبه ۹ مرداد با مرزبانان ایران در منطقه شغالک یک نیروی طالبان کشته شده است.
۱۰ روز بعد نیز رسانه های ایران خبر دادند که نیروهای طالبان به خودروی گشتی گروهان مرزی هشتادان تایباد حمله کردند که یک سرباز وظیفه کشته شده است.با این حال هادی طباطبایی معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار خراسان رضوی گفت که « هدف از انتشار این نوع اخبار ایجاد خدشه بر روابط پایدار مرزی بین ایران و افغانستان در محدوده خراسان رضوی است.»
به آتش کشیده شدن کنسولگری ایران در هرات و بازداشت روحانی شیعه
روز ۲۲ فروردین گروهی از ساکنان هرات در اعتراض به «بدرفتاری در قبال مهاجرین» در ورودی کنسولگری جمهوری اسلامی در این شهر را به آتش کشیدند و به سوی کنسولگری سنگ پرتاب کردند.
یک روز بعد کاردار افغانستان در تهران نیز روز سه‌شنبه ۲۳ فروردین به وزارت خارجه احضار شد و رسول موسوی، مدیرکل آسیای جنوبی وزارت خارجه، در مورد حملات انجام‌شده به سفارت جمهوری اسلامی در کابل و سرکنسولگری ایران در هرات «به‌شدت اعتراض کرد».
دو روز بعد از این حمله اما افراد «مرکز فعالیت‌های فرهنگی اجتماعی تبیان» سفارت ایران در کابل را گلباران کردند. این اقدام گویا خوشایند طالبان نبود و روز ۲۵ فروردین ماموران این گروه با حضور در دفتر این مرکز در کابل «حجت‌الاسلام یارمحمد رحمتی، مسئول این دفتر» را با خود بردند. او دو هفته پس از بازداشت آزاد شد.
درباره حمله به مراکز شیعیان و اقدامات طالبان علیه شیعیان نیز مواضع جمهوری اسلامی به مرور کمرنگ تر شده است.
پس از انفجار در مسجدی در استان قندوز افغانستان آیت‌الله خامنه‌ای روز شنبه ۱۷ مهر ۱۴۰۰ بدون اشاره به نام طالبان گفت: «از مسئولان کشور همسایه و برادر افغانستان جداً انتظار می‌رود که عاملان خونخوار این جنایت بزرگ را به مجازات برسانند و با تدابیر لازم از تکرار چنین فجایعی جلوگیری کنند.»
پیام های بعدی درباره اتفاقات رخ داده برای شیعیان افغانستان اما محدود به وزارت خارجه بوده است.
اختلاف باقی مانده بر سر حقابه هیرمند
یکی از موضوعات مورد تبلیغ توسط رسانه های اصول گرا حل مشکل حقابه هیرمند با گروه طالبان بود و آنان به سخنان اشرف غنی اشاره می کردند که گفته بود آب مفت به ایران نمی دهیم.
پس از سیل اخیر و ورود آب از سمت افغانستان به رود هیرمند نیزحسن کاظمی قمی، نماینده ویژه براهیم رئیسی در امور افغانستان، از رهاسازی آب هیرمند به سوی ایران خبر داد اما حبیب‌الله دهمرده نماینده زابل گفت که سیل طالبان را مجبور کرده آب را به سوی ایران رها کند.
مقامات جمهوری اسلامی سخنان متناقضی را درباره وضعیت مذاکرات حق آبه هیرمند بیان کرده اند و مشخص نیست که در نهایت این مذاکرات به کجا رسیده است.
در تیر ماه برکت‌الله آریوبی، رئیس آب‌‌های فرامرزی وزارت انرژی افغانستان از توافق با ایران بر سر معاهده آب رودخانه هیرمند خبر داده بود.
با این حال جبار وطن‌فدا، مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی وزارت نیرو، دوم تیر، گفت که با وجود اظهارات مقامات سیاسی افغانستان در مورد پایبندی به معاهده ۱۳۵۱ هیرمند و تحویل حق‌آبه ایران در سال آبی جاری کمتر از چهار میلیون مترمکعب آب وارد ایران شده است.
مواضع جمهوری اسلامی در قبال طالبان در یک سال گذشته به نوعی کج دار و مریز بوده است.
وجود بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک میان دو کشور، حضور بیش از پنج میلیون پناهنده و مهاجر قانونی و غیرقانونی در ایران، استفاده از افغانستان برای دور زدن تحریم ها و موضوعات امنیتی از جمله دلایل پیچیده تر شدن روابط ایران و طالبان است.
احسان مهرابی, ایران وایر: