شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی که ۳۵ دولت عضو هیات مدیره این نهاد هستند، از دوشنبه ۲۱ شهریور وارد جلسه فصلی خود در پایان تابستان می شوند. این نشست برای جمهوری اسلامی ایران و پرونده اتمی آن فوق العاده مهم است. موضوع چیست؟
چرا نشست شهریور ۱۴۰۱ شورای حکام مهم است؟
شورا در نشست قبلی خود در بهار ۱۴۰۱ با صدور قطعنامه ای از ایران خواسته بود هرچه سریعتر به سوالات بازرسان آژانس درباره سه مکان آلوده به اورانیوم اما از قبل اعلام نشده به آژانس پاسخ های قانع کننده بدهد که با مواد رادیواکتیو در حال چه کاری بوده است. هیچ چشم اندازی برای عمل به قطعنامه شورای حکام تا هفته آینده وجود ندارد و احتمال دارد که با باقی ماندن اختلاف آژانس با ایران، شورای حکام در نشست شهریور ماه خود قطعنامه دیگری درباره نقض معاهدات پادمانی آژانس توسط ایران و علیه تهران صادر کند.
آیا پس از برجام شورای حکام فقط یک قطعنامه درباره ایران صادر کرده؟
اختلاف آژانس با ایران بر سر سه مکان آلوده به اورانیوم نزدیک به سه سال قدمت دارد. آژانس طی این مدت ۲ قطعنامه درباره آن خطاب به جمهوری اسلامی ایران صادر کرده است که اولی همزمان با ماه های آخر ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» و دومی چند ماه پیش در بهار ۱۴۰۱ بود.
بازرسان آژانس از ایران چه می خواهند؟
بازرسان آژانس و «رافائل گروسی» مدیر کل آن می‌خواهند که جمهوری اسلامی ایران درباره سه مکان، یکی در تورقوزآباد، دومی در ورامین و سومی در مریوان توضیح دهد و علت یافت شدن آثار اورانیوم در آنها را که به عنوان مراکز اتمی به آژانس اعلام نشده بودند، اعلام کند.
این وظیفه ذاتی آژانس است که بداند کشورهای عضو قرارداد پادمان با مواد رادیواکتیو و شکافت پذیر مثل اورانیوم چه می کنند تا جلوی خطر گسترش سلاح هسته ای و افتادن آن به دست بازیگران غیردولتی را بگیرد. تصور کنید که در زمان گسترش حکومت اسلامی موسوم به داعش نیروهای آن مسلح به سلاح اتمی بودند. یا یک دولت غیرمسئول در جامعه جهانی، برخلاف تعهداتش، مخفیانه به سلاح اتمی دست پیدا کند.
جمهوری اسلامی ایران چه می گوید؟
مقام های تهران می گویند که برای احیای توافق اتمی برجام که هدف آن رفع تحریم های آمریکا و محدود شدن دوباره برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران است باید پرونده سه مکان آلوده به اورانیوم بسته شود تا در آینده دستمایه فشار به تهران نشود. ایران در این زمینه به غیر از توافق پادمان که یک قرارداد دائمی است، توافقی موقت هم با مدیرکل آژانس امضا کرد و قرار بود موضوع تا خرداد ۱۴۰۱ بسته شود.
چرا پرونده سه مکان آلوده در خرداد ۱۴۰۱ بسته نشد؟
برای بسته شدن این پرونده ایران باید تعهدات خود عمل می کنند. یعنی به سوال های آژانس پاسخ فنی بدهد اما ماموران جمهوری اسلامی به سوال های بازرسان آژانس جواب های سیاسی داده اند و مداما اسرائیل، آمریکا و گروه های مخالف سیاسی را متهم کرده اند که اطلاعات غلط به آژانس داده اند و بازرسان بر اساس آن اطلاعات برای جمهوری اسلامی پرونده تشکیل داده است. این نحوه پاسخگویی مانع حل و فصل پرونده در خرداد ۱۴۰۱ شد و به صدور دومین قطعنامه شورای حکام انجامید.
مذاکره کنندگان جمهوری اسلامی چه می خواهند؟
مقام‌های جمهوری اسلامی از قدرت‌های جهانی که در وین با آنها مذاکره می کنند خواسته‌اند که این پرونده به عنوان جزئی از توافق احیای برجام بسته شود اما رافائل گروسی به شدت با این طرح مخالفت کرده و گفته چنین توافقی با ایران موجودیت آژانس و توانایی آن در کنترل تسلیحات اتمی را زیر سوال می برد و او چنین اقدامی مخالف است. پس از این اظهارات کشورهای اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان و البته ایالات متحده هم اعلام کردند که سرنوشت این پرونده باید با پاسخ های ایران مشخص شود و راهی برای میان بر زدن وجود ندارد.
تا جلسه شهریور شورای حکام چه می شود؟
وضعیت احیای برجام و پرونده اتمی ایران در مذاکره با قدرت‌های جهانی بلاتکلیف و مبهم است و در این میان پرونده سه مکان آلوده اهمیت فوق العاده‌ای بر سرنوشت برجام دارد.
احتمال دارد که ایران بر اساس الگوی دو دهه های خود در آستانه تشکیل جلسه شورای حکام دست به توافقی با آژانس برای پاسخ دادن درباره سوالات آن بزند تا خطر صادر شدن قطعنامه جدید یا بالاگرفتن تنش به هر شیوه دیگری را کنترل کند.
اینکه این پرونده تا روزهای باقی مانده به نشست شورای حکام حل شود، غیرممکن است. برای همین در روزهای آینده ایران یک بار دیگر موضوع مهمی در جلسه شورای حکام خواهد بود. کشورهای عضو شورای حکام پیش از این نرمش‌هایی در برابر جمهوری اسلامی نشان دادند تا احیای برجام به خطر نیفتند. اجلاس پیش روی شورای حکام روشن می‌کند که این روش هنوز در برابر جمهوری اسلامی بکار گرفته خواهد شد یا دوره دیگری از افزایش تنش‌ها دوباره آغاز می‌شود.
فرامرز داور
ایران‌وایر