عراق می‌تواند در میان‌مدت با استفاده از زیرساخت‌های انرژی ترکیه هم به بازار ترکیه و هم اروپا گاز طبیعی صادر کند
با حذف تدریجی ایران از کریدورهای ارتباطی منطقه و هم‌زمان، افزایش سفرهای دیپلماتیک سران قدرت‌های بزرگ و کشورهای مصرف‌کننده عمده انرژی به منطقه و نیز برگزاری چند اجلاس منطقه‌ای بدون حضور ایران، به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی در منطقه منزوی‌تر شده است. در این بین، تلاش کشورهای منطقه برای یافتن بازارهای جدید انرژی و کاهش تدریجی وابستگی به منابع انرژی ایران نیز افزایش یافته است.
در هفته‌های اخیر، به دنبال کمبود گاز طبیعی در ایران مشکلات زیادی برای تامین گاز طبیعی موردنیاز مردم به وجود آمد. وزارت نفت با توجه به کمبود گاز طبیعی در ایران هفته قبل به بهانه تعمیرات در خط لوله، حجم گاز طبیعی صادراتی به ترکیه را ۷۰ درصد کاهش داد که این امر مشکلات زیادی برای بخش صنعت ترکیه ایجاد کرد. عراق نیز در کنار ترکیه مقصد عمده صادراتی گاز طبیعی ایران است. البته عراق از ایران برق هم وارد می‌کند.
دولت عراق در دو سال اخیر برای بهره‌گیری از پتانسیل انرژی‌های تجدیدپذیر تلاش زیادی کرد. دولت عراق حتی برای مهار مشعل‌سوزی در چاه‌های نفت و گاز این کشور نیز برنامه مدونی تهیه کرد زیرا عراق بزرگ‌ترین میزان مشعل‌سوزی در جهان را دارد. از برنامه‌های دیگر دولت عراق برای کاهش وابستگی به منابع انرژی ایران سرمایه‌گذاری برای افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی در این کشور است. رسانه‌های عراقی در سال ۲۰۲۰، از برنامه شرکت گاز بصره برای جمع‌آوری گاز در میدان‌های نفتی جنوبی عراق خبر دادند. بر این اساس، انتظار می‌رود این پروژه تا چند سال دیگر به بهره‌برداری برسد و پس از تکمیل، روزانه ۴۰۰ میلیون فوت‌مکعب به ظرفیت جمع‌آوری گاز اضافه کند و مجموع ظرفیت شرکت گاز بصره را ۴۰ درصد افزایش دهد.
اگر این پروژه عملیاتی شود، تاسیسات مزبور قادر خواهند بود گاز طبیعی موردنیاز برای تولید ۱.۵ گیگاوات برق را تولید کنند که برای تامین برق بیش از یک میلیون خانه کافی است
انرژی، محور سفر نخست‌وزیر عراق به آلمان
بحران انرژی باعث شد تا آلمان به دنبال یافتن منابع جایگزین گاز طبیعی روسیه باشد. در جریان سفر محمد شیعه السودانی، نخست‌وزیر عراق به آلمان و دیدار با اولاف شولتس، صدراعظم این کشور، او به شرکت‌های آلمانی پیشنهاد کرد در صنعت گاز طبیعی عراق سرمایه‌گذاری کنند. در حاشیه این سفر، شرکت آلمانی زیمنس انرژی برای ارتقای شبکه برق عراق قراردادی با این کشور امضا کرد.
با توجه به پتانسیل خوب عراق در بخش انرژی‌های خورشیدی و بادی، این کشور به دنبال جذب منابع مالی و فناوری برای توسعه این بخش است. توافق دولت عراق و شرکت زیمنس شامل اجرای پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر از جمله انرژی خورشیدی و بادی و ساخت ایستگاه‌های مبدل در سراسر عراق و همچنین آموزش تکنسین‌های وزارت برق عراق و انتقال تجارب است.
وزارت اقتصاد آلمان در مورد نتایج سفر نخست‌وزیر عراق به این کشور اعلام کرد که کریستین بروخ، مدیرعامل زیمنس انرژی، با زیاد علی، وزیر برق عراق، برای افزایش تولید برق این کشور به میزان ۱۱ گیگاوات تفاهم‌نامه‌ای امضا کرده است.
باید اشاره کرد که عراق دارای دوازدهمین ذخایر گاز طبیعی در دنیا است. علی‌رغم دارا بودن حجم عظیم ذخایر گاز طبیعی عراق ۴۰ درصد گاز مصرفی این کشور از ایران وارد می‌شود. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، در غیاب فناوری لازم در صنعت گاز طبیعی عراق، این کشور قسمت عمده گازی را که می‌تواند هنگام استخراج نفت به دست آورد، می‌سوزاند. سودانی در جریان دیدار خود با صدراعظم آلمان، با اشاره به نیاز صنعت گاز طبیعی عراق به فناوری شرکت‌های آلمانی گفت: «ما در تلاشیم از مشعل‌سوزی بهتر استفاده کنیم و به همین ترتیب می‌توانیم از گاز بسیار بهتر و کارامدتر استفاده کنیم.»
اجلاس بغداد۲ و حذف تدریجی ایران
اجلاس بغداد۲ اواخر دسامبر در اردن بدون حضور امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، برگزار شد. باید اشاره کرد که در اجلاس بغداد۲، روسا و نمایندگان ۱۲ کشور و پنج سازمان منطقه‌ای و بین‌المللی حضور داشتند. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، حضور پررنگی در این اجلاس داشت.
شرکت‌های انرژی فرانسه در صنعت انرژی عراق فعالانه حضور دارند. در سال ۲۰۲۲، شرکت توتال انرژی فرانسه توافقنامه‌ای به ارزش ۲۷ میلیارد دلار برای برداشت گاز طبیعی از میدان‌ها گاز عراق امضا کرد. از نکات مهم در برگزاری این اجلاس، مسئله امنیت انرژی عراق بود. امانوئل مکرون در مورد برنامه فرانسه برای کمک به امنیت انرژی عراق گفت که قرار است از ماه آینده پروژه‌هایی آغاز شوند تا برای واردات گاز طبیعی و برق موردنیاز عراق جایگزین‌های تازه‌ای تامین کنند. از جمله این پروژه‌ها اتصال شبکه برق عراق به شبکه برق اردن و سپس مصر است. رئیس‌جمهوری فرانسه تاکید کرد که فرانسه تامین مالی این پروژه‌ها را بر عهده گرفته است.
در دو سال گذشته، ایران به دلیل وجود ناترازی در تولید و مصرف برق با مشکلاتی مواجه شد. این مشکلات در فصل تابستان به بالاترین حد خود رسید. دولت عراق نیز در سال‌های گذشته به دلیل قطعی برق و ناتوانی دولت این کشور در تامین برق موردنیاز مردم این کشور به‌ویژه در فصل تابستان شاهد اعتراض‌های خیابانی بود. ایران در مقاطعی گاز صادراتی به عراق را قطع کرد که این مورد نیز مشکلات زیادی برای امنیت انرژی عراق به وجود آورد.
امانوئل مکرون به اشاره به مشکلات ایران برای تامین انرژی موردنیاز در سال‌های ۲۰۱۹ و ،۲۰۲۰ به لزوم کاهش وابستگی عراق به منابع انرژی ایران تاکید کرد. او در ادامه، در مورد امنیت انرژی عراق گفت: «پروژه‌های حیاتی در عراق برای تامین آب، برق، گاز طبیعی و توسعه اقتصادی وجود دارد. ما می‌توانیم به این پروژه‌ها کمک کنیم و ضروری است که آن‌ها از وابستگی به ایران خلاص شوند. البته این کارها یک‌روزه انجام نمی‌شود.»
با توجه به اینکه وابستگی عراق به برق و گاز طبیعی وارداتی از ایران به‌تدریج افزایش یافته، طبیعی است که کاهش وابستگی این کشور به منابع انرژی ایران نیز تدریجی باشد. بغداد به‌راحتی می‌تواند شرایط جذب منابع مالی فناوری موردنیاز در صنعت انرژی خود را فراهم کند. کاهش وابستگی عراق به منابع انرژی ایران به معنای کاهش حضور و نفوذ ایران در عرصه سیاست داخلی عراق است؛ در حالی که صادرات انرژی ایران به عراق یکی از اهرم‌های نفوذ ایران در صحنه سیاسی عراق است.
اگر همه پروژه‌های انرژی عراق طبق برنامه پیش رود و قطع وابستگی عراق به منابع انرژی ایران عملیاتی شود، این به معنی از دست رفتن احتمالی یکی از راهبردی‌ترین بازارهای منطقه برای ایران خواهد بود. بازار انرژی ترکیه نیز در حال از دست رفتن است؛ چرا که قرارداد فعلی صادرات گاز ایران به ترکیه در سال ۲۰۲۶ به پایان می‌رسد و مذاکرات برای تمدید آن تاکنون به نتیجه نرسیده است.
نکته‌ای که به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی از آن غافل مانده، این است که بازار انرژی عراق هم از نظر اقتصادی و هم از نظر ژئوپلیتیک ارزش بسیار زیادی برای ایران دارد و از دست رفتن سهم ایران در چنین بازاری به معنای افزایش فاصله‌ها میان بغداد و تهران خواهد بود. با توجه به برنامه فرانسه و آلمان برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی عراق و برنامه دولت عراق برای کاهش مشعل‌سوزی در چاه‌های نفت این کشور، در میان‌مدت افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر و گاز طبیعی در تامین برق موردنیاز عراق را شاهد خواهیم بود.
عراق می‌تواند در میان‌مدت با استفاده از زیرساخت‌های انرژی ترکیه هم به بازار ترکیه و هم اروپا گاز طبیعی صادر کند. البته چالش‌های امنیتی این پروژه نیز باید برطرف شوند. با توجه به حواشی سفر رئیس‌جمهوری چین به عربستان سعودی و رئیس‌جمهوری کره جنوبی به امارت و قراردادهای متعددی که در بخش انرژی کشورهای همسایه ایران با سایر کشورها امضا شد، به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی به‌تدریج از معادلات منطقه‌ای انرژی حذف می‌شود و دلیل اصلی آن هم سیاست خارجی جمهوری اسلامی است.