در تازه‌ترین ادعا در راستای ازدواج در کودکی، «صابر جباری»، سرپرست مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفته است بارداری در هیچ سنی خطر ندارد. او ادعا کرده که طبق تحقیقات امریکایی‌ها، نوزاد مادر زیر ۱۸ سال، «نوزاد طلایی» است. آیا چنین ادعایی درست است؟
با «ساغر کثیری»، متخصص جنین‌شناسی و ناباروری و «پروانه حسینی»، استاد مطالعات زنان و جنسیت «دانشگاه ووستر» در این‌باره گفت‌وگو کرده‌ایم.
ساغر کثیری با رد این ادعا می‌گوید: «هرگز چنین نتایجی از این تحقیقات به دست نیامده و اتفاقا خلاف آن به تازگی ثابت شده است.» ٰ
پروانه حسینی نیز می‌گوید این ادعا کذب محض بوده و هیچ گونه آماری در این خصوص به ثبت نرسیده است.
سونامی ازدواج کودکان زیر ۱۸ سال
ایران طی پنج سال گذشته سونامی ازدواج کودکان زیر ۱۵ سال را از سر گذرانده است. «کودک همسر»، «کودک مادر» و «کودک مطلقه» که طی چند سال گذشته به ادبیات جمعیتی ایران اضافه شده، حاصل نادیده گرفتن حق کودکان و رسمیت بخشیدن به تجاوز به این گروه سنی هستند؛ کودکانی که در سنین زیر ۱۸ سال مجبور به برقراری رابطه جنسی تحت عنوان ازدواج شده و علاوه بر ترک تحصیل اجباری، با مشکلات بدنی بسیاری مواجه و نوزادان آن‌ها نیز با پیچیدگی‌های بسیاری متولد شده‌اند.
آذر ۱۴۰۰، رکورد ازدواج دختران زیر ۱۴ سال در ایران شکسته شد. آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می‌دهند ۹هزار و ۷۵۳ دختر ۱۰ تا ۱۴ ساله در بهار این سال ازدواج کرده‌اند که این تعداد در قیاس با آمار فصلی از سال ۱۳۹۹، بالاترین آمار فصلی ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۴ ساله است. به نوعی می‌توان گفت رکورد آمار فصلی ازدواج دختران در این بازه سنی و طی دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰، در بهار ۱۴۰۰ شکسته شد.
براساس اعلام مرکز آمار، در فاصله بهار تا پاییز سال ۱۴۰۱، یعنی طی ۹ ماه، بیش از ۲۰هزار مورد ازدواج دختران کمتر از ۱۵ سال و یک‌هزار و ۸۵ مورد ولادت توسط مادران کمتر از ۱۵ سال در ایران رخ داده است. این گزارش نشان می‌دهد میانگین سن در اولین ازدواج در مناطق شهری از مناطق روستایی بالاتر بوده است. در همین بازه زمانی، ۵۵۱ مورد طلاق دختران زیر ۱۵ سال به ثبت رسیده است. هم‌چنین با نگاهی به داده‌های مرکز آمار ایران در پنج سال گذشته در می‌یابیم بیش از ۱۳۱هزار دختر زیر ۱۵سال در کشور ازدواج کرده‌اند.
خطرات مرگ‌آفرین برای بارداری زیر ۲۰ ساله‌ها
ساغر کثیری، متخصص جنین‌شناسی و ناباروری با اشاره به ادعای صابر جباری، سرپرست مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت می‌گوید: «معلوم نیست این افراد چه کسانی هستند که چنین صحبت‌هایی می‌کنند ولی اصلا تحقیقی در کشور امریکا که بیان‌گر بی‌خطر و بدون اشکال بودن بارداری دختران زیر ۱۸ سال باشد، انجام نشده بلکه برعکس این نتیجه از تحقیقات منتج شده است. فوریه امسال (حدود چهار ماه پیش) سازمان بین‌المللی بهداشت بیانیه‌ای منتشر کرد مبنی براین که بارداری برای دختران زیر ۲۰ سال خطرات بسیاری برای آن‌ها در پی دارد. حتی عنوان شد که مرگ و میر به دلیل زایمان در دختران زیر ۲۰ سال دو برابر دختران بالای ۲۰ سال است. به این معنا که خطر حاملگی و زایمان زیر ۲۰ سال بسیار بالا است. این تحقیقات روی دختران بین ۱۵ تا ۱۹ سال انجام شده و نشان داده که خطر عفونت رحمی و پاره شدن رحم در آن‌ها بالا بوده، چون لگن یک دختر ۹ساله یا حتی ۱۴ و ۱۵ ساله به اندازه کافی رشد نکرده است که از آن لگن بتواند بچه‌ای خارج شود. این مساله باعث مرگ مادر و بچه می‌شود. در ضمن همین تحقیقات نشان داده‌اند که مادران بین ۱۵ تا ۱۹ سال یا در واقع مادران زیر ۲۰ سال ریسک بیشتری داشته‌اند که نوزادان آن‌ها به دلیل دارا بودن مشکلات مختلف تا یک سالگی از دست بروند. به همین دلیل چنین حرفی نادرست است.»
به گفته این متخصص جنین‌شناسی و ناباروری، همان‌طور که زایمان از نظر فشار خون، فشار به قلب و سایر موارد برای سن بالا خطرناک بوده و گفته می‌شود که حاملگی بالای ۵۰ سال بسیار خطرساز است، به همان نسبت هم بارداری زیر ۲۰ سال مشکلات بسیاری در پی دارد.
بارداری زیر ۲۰ سال؛ خطر کروموزم‌های ناپایدار با سقط جنین بیشتر
پروانه حسینی، استاد مطالعات زنان و جنسیت دانشگاه ووستر می‌گوید: «نمی‌خواهیم معلول ستیزی کنیم ولی متاسفانه آمار معلولیت در نوزادان دارای مادر زیر ۱۸ سال بیشتر است. البته خیلی با احتیاط این حرف را می‌زنیم که به هیچ عنوان معلولیت‌ستیزی در آن وجود نداشته باشد.»
ساغر کثیری جنین‌شناس نیز با تایید این مورد می‌گوید: «بدن انسان به خودی خود هماهنگ شده است که در چه دورانی باید بارداری داشته باشد. بدن دختر زیر ۲۰ سال این آمادگی را ندارد. از سوی دیگر، تحقیقات بسیاری موکد این موضوع هستند که تخمک دختران زیر ۲۰ سال حتی از لحاظ کروموزومی حالت ناپایدار دارد. این می‌تواند منجر به شکل‌گیری جنین‌هایی شود که از لحاظ کروموزومی مشکل دارند و به هر حال اگر این جنین‌ها بمانند و به پایان بارداری برسند و نوزاد شوند، ممکن است نوزادانی با اختلالات کروموزومی زیادتر حاصل شود. به دلیل مشکلات کروموزومی، ریسک سقط جنین و حتی سقط‌های عمدی بالا می‌رود. سقط جنین عمدی موجب عفونت رحمی در زنان می‌شود.»
به گفته کثیری، به لحاظ روحی و روانی و نیز آمادگی بدنی، آمادگی مادر شدن در میان دختران ۱۵ تا ۱۹ سال وجود ندارد: «همه در ریسک بسیار بالایی قرار دارند. این آمار تنها متعلق به بارداری میان دختران ۱۵ تا ۱۹ ساله است و هرچه به سنین پائین‌تر می‌رویم، این خطر بیشتر و بیشتر می‌شود.»
جا ماندن از تحصیل و حذف از اجتماع
ازدواج در کودکی جا ماندن اجباری از تحصیل را هم منجر می‌شود. به گفته پروانه حسینی، اگر کودکی در زمان تحصیل باردار شود، چرخه بارداری موجب خواهد شد که ادامه تحصیل کودک به کندی انجام یا به طور کل قطع شود.
او می‌گوید: «در بلندمدت هم بیشتر این احتمال وجود دارد که این مادر به دلیل عقب ماندن از تحصیل، شغل نداشته باشد یا به دلیل نداشتن تخصص، جذب مشاغل با درآمد کمتر شود. احتمال دارد در آینده دچار مشکلات مالی شود و همین موجب وابستگی بیشتر این زن به شوهر می‌شود.»
حسینی اضافه می‌کند: «این احتمال هم وجود دارد که اختلال در رشد جسمانی، عاطفی، تحصیلی، شغلی و اجتماعی، فرد را طعمه خشونت خانگی کند. کسانی که با این شرایط در خشونت خانگی قرار می‌گیرند، راه برون‌رفت سخت‌تری دارند.»
گرفتاری فرزندان کودکان عیال‌وار
به گفته پروانه حسینی، علاوه بر مشکلات بسیاری که برای مادران زیر ۱۸ سال رخ می‌دهد، فرزندان آن‌ها هم با پیچیدگی‌ها و سختی‌های بسیار زیادی متولد شده و رشد می‌یابند.
او می‌گوید: «این کودکان در کنار مادری رشد می‌کنند که به رشد مطلوب عاطفی، اجتماعی و اقتصادی پیش از مادر شدن نرسیده است. مادر چالش‌هایی را پشت سر می‌گذارد که احتمال دارد فرزند او هم تاثیرات نامطلوبی بگیرد.»
این استاد مطالعات زنان اضافه می‌کند: «ولی چنان‌چه زنی به لحاظ عاطفی، عقلانی و جسمی رشد کامل را طی کرده باشد، فرزند سالم‌تری خواهد داشت.»
بارداری مصداق خشونت علیه زنان
پروانه حسینی می‌گوید در سیاست‌گذاری‌ها وقتی به زن به عنوان ابزار باروری، جنسی و ساختن جمعیت نگاه می‌شود، در واقع نگاه بسیار مردسالارانه‌ای است که در حق انتخاب زنان دخالت می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «روش درست این است که سیاست‌گذاران فضایی برای کودکان ایجاد کنند که تا پیش از بزرگ‌سالی به رشد عقلانی، عاطفی و تحصیلی دست یابند و بعد از بزرگ‌سالی نیز حق انتخاب داشته باشند؛ به ویژه زنان و تشویق شوند که حق انتخاب داشته باشند و ببینند که دوست دارند چه نقشی در جامعه داشته باشند، چه‌طور زندگی کنند و برای بدن، شغل، فکر و سبک زندگی مورد علاقه و اهداف خود انتخاب کنند.»
او با اشاره به رشد فزاینده کودک‌همسری در ایران می‌گوید: «بارداری برای کودکان، خشونت علیه آن‌ها محسوب می‌شود، چون تمام مسیر زندگی آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و راه برون‌رفتی هم نیست.»
این متخصص ادامه می‌دهد: «چون کودکان در سنی نیستند که بتوانند برای تمام دوران زندگی خود تصمیم بگیرند، تصمیم‌گیری برای ازدواج از جانب آن‌ها بسیار زود است. این کودکان به بلوغ نرسیده‌اند و امکان استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری را ندارند و این فشار مضاعفی است که بر آن‌ها وارد می‌شود.»
این فعال حقوق زنان می‌گوید: «در بیشتر موارد کودک‌همسری، شوهر کودک را ترغیب یا وادار می‌کند که برای نگه داشتن همسرکودک خود در زندگی زناشویی، او را باردار کند.»
او اضافه می‌کند: «یعنی می‌خواهند کودک به واسطه مادر شدن و بچه‌دار بودن، دیگر نتواند از رابطه خارج شود. زیرا تا پیش از باردار شدن، ممکن است خارج شدن از آن فضا تا حدی آسان‌تر باشد ولی با باردار شد،ن درها را می‌بندند تا این شخص را گیر بیندازند.»
ثمانه قدرخان
ایران‌وایر