نتایج آخرین ارزیابی آموزشی «پرلز» که از سوی «اتحادیه بین‌المللی ارزیابی پیشرفت تحصیلی» انجام شده، حاکی از تداوم افت رتبه دانشآموزان ایرانی است.
آزمون و پژوهش پرلز، هر پنج سال یک بار برگزار می‌شود و هدف آن بررسی کیفیت سطح دانشآموزان از نظر خواندن و درک مطلب است.
نتایج آزمون پرلز ۲۰۲۱ که تازه منتشر شده، نشان می‌دهد که دانشآموزان ایرانی در توانایی خواندن، نمره ۴۱۳ را کسب کرده‌اند که ایران را در میان ۵۷ کشور شرکت‌کننده در قعر جدول قرار می‌دهد. کشورهای اردن، مصر، مراکش و آفریقای جنوبی، بعد از ایران قرار گرفته‌اند.
نمره دانشآموزان ایرانی در آزمون پرلز ۲۰۱۶ میلادی، ۴۲۸ بود. ضمن اینکه در سال ۲۰۱۱، رتبه بهتری از ۲۰۱۶ کسب کرده بودند.
اگرچه افت رتبه دانشآموزان ایرانی در موضوع خواندن و درک مطلب، توجه بسیاری را در ابتدا به وضعیت کیفیت نظام آموزشی ایران جلب می‌کند، اما کارشناسان می‌گویند که در این اتفاق عوامل دیگری هم موثر بوده است؛ از وضعیت مدارس در دوره همه‌گیری گرفته، تا موقعیت اقتصادی خانواده‌ها و شرایط مدارس.
ضربه کووید سنگین‌تر است یا مشکلات اقتصادی؟
علی‌رغم تداوم افت رتبه دانشآموزان ایرانی در آزمون و سنجش پرلز، احمد مدادی، کارشناس آموزش بین‌الملل معتقد است که در سنجش ۲۰۲۱، بخشی از افت کیفیت یادگیری دانشآموزان ایرانی، به مشکلات دوران همه‌گیری کرونا مربوط است. او به «ایران‌وایر» گفت که مدارس ایران در دوره کرونا حدود دو سال تعطیل بود و آموزش را آنلاین پی می‌گرفت. به‌گفته او، ایران از این نظر یکی از بلند مدت‌ترین تعطیلی مدارس و آنلاین بودن آموزش را در دوران همه‌گیری کرونا داشت؛ وضعیتی که به افت شدید تحصیلی منجر می‌شود و حتما در افت ۱۵ نمره‌ای دانشآموزان ایرانی در مقایسه با آزمون ۲۰۱۶ موثر بوده است.
این کارشناس آموزش بین‌الملل همچنین گفت که یکی از نکات دیگری که سنجش و آزمون پرلز نشان می‌دهد، بدتر شدن نابرابری آموزشی در ایران است. او توضیح داد: «حدود ۵۰ درصد خانواده‌های بچه‌هایی که مورد پرسش قرار گرفتند، از نظر اقتصادی در وضعیت ضعیفی قرار دارند. این نکته این پرسش را مطرح می‌کند که آیا ۵۰ درصد مدارس ایران در نقاط کم‌برخوردار قرار دارند؟ یا اینکه ۵۰ درصد دانش آموزان ایران در خانواده‌های کم برخوردار زندگی می‌کنند؟»
به گفته احمد مدادی، این سنجش نشان می‌دهد که موقعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده‌ها و مدارس، در نمره‌ای که دانشآموزان به‌دست آورده‌اند موثر بوده است.
آزمونی که همه‌چیز را نمی‌گوید
سنجش و آزمون پرلز که از سوی اتحادیه مستقر در کالج لینچ در بوستون آمریکا و با سنجش حدود ۴۰۰ هزار دانش‌آموز از ۵۷ کشور جهان انجام می‌شود، انتقادهایی هم به خود دیده است. سارا امت‌علی، آموزشگر و کارشناس آموزش، درباره آزمون پرلز به ایران‌وایر گفت که این آزمون با بررسی عملکرد دانشآموزان در زمینه خواندن و درک مطلب، با این استدلال که توانایی خواندن و درک فرم‌های نوشتاری مبنای یادگیری است، نتیجه را به کلیت نظام آموزشی تعمیم می‌دهد و مهارت دانشآموزان در خواندن را شاخصی برای میزان اثربخشی کلیت سیستم آموزشی می‌داند. با‌این‌حال، به این آزمون نقدهایی از جمله در زمینه نحوه اجرا و سوگیری‌هایی که در بخش‌های مختلف آن شناسایی شده، وارد شده است. این کارشناس آموزش می‌گوید که علی‌رغم این نقدها، آزمون پرلز به‌طور کلی یکی از منابع قابل توجه برای سیاست‌گذاران آموزشی است.
احمد مدادی نیز معتقد است که تنها با دیدن اعداد ثبت شده در نتایج سنجش و آزمون پرلز نمی‌توان نتیجه‌گیری درستی درباره کیفیت آموزش در ایران داشت. او گفت آزمون پرلز کیفیت کلی آموزش را بررسی نمی‌کند، بلکه توانایی خواندن و درک مطلب دانشآموزان پایه چهارم را بررسی می‌کند. این سنجش همچنین تاثیر عامل خانواده، شرایط اقتصادی، اجتماعی و طبقه خانواده و مدرسه را نیز بررسی می‌کند.
با‌این‌حال به گفته مدادی، اگرچه دانشآموزان در بخش خواندن رتبه پایین به‌دست آورده‌اند، اما در پرسش‌نامه‌ها علاقه شدیدی به کتابخوانی از خود نشان داده‌اند، طوری که آن‌ها را از این نظر در رتبه‌هایی بالاتر از بسیاری از کشورهایی توسعه‌یافته قرار داده است. در‌حالی‌که این کارشناس آموزش بین‌الملل معتقد است چنین چیزی از واقعیت دور است.
همچنین نتایج پرسش‌نامه که از سوی مدیران مدارس در مورد معلمان پر شده نیز تامل‌برانگیز است. به گفته احمد مدادی، ایران در بخش پرسش در مورد اینکه معلمان چقدر اهداف آموزشی را درک می‌کنند و چقدر توانایی تاثیرگذاری دارند، در رتبه ۱۱ و بالاتر از بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته مثل انگلستان، اسپانیا، هلند، سوئد و فنلاند قرار گرفته است؛ رتبه‌ای که تردید جدی بر آن وارد است.
این کارشناس آموزش بین‌الملل تاکید کرد که اعداد و ارقامی که پرلز به‌دست آورده، چندان قابل بررسی نیست، چراکه جمهوری اسلامی از سال ۲۰۱۷ امکان دسترسی به داده‌های آموزشی را بسته است و به همین دلیل، داده‌های معتبری در دسترس نیست.
تصویری از وضعیت نظام آموزشی ایران
فارغ از رتبه‌های ایران در بخش‌های مختلف سنجش و آزمون پرلز، کارشناسان معتقدند که کارآمدی پایین و تنزل پیوسته به‌دلایل مختلف، از ویژگی‌های نظام آموزشی ایران شده است.
صبا آلاله، روانشناس بالینی، در‌این‌باره به ایران‌وایر گفت: «نکته‌ای که در یک نظام آموزشی باعث پیشرفت دانشآموزان می‌شود، مهارت‌هایی است که در کنار خواندن و نوشتن باید به کودکان آموزش داده شود؛ از جمله مهارت‌های استدلال کردن، داشتن حس مشارکت، قدرت تصمیم گیری، حل مساله و همچنین مسوولیت‌پذیری. او توضیح داد که همه این مهارت‌ها می‌توانند به کودکان در پیشرفت آموزشی کمک کنند، اما در نظام آموزشی ایران تمرکز بر آموزش خواندن، نوشتن، امتحان گرفتن، و توجهی به ایجاد و تقویت این مهارت‌ها نمی‌شود.
این روانشناس همچنین معتقد است که در یک نظام آموزشی کارآمد، آموزش همتراز و همسان با نیازهای فردی و اجتماعی کودکان صورت می‌گیرد. او توضیح داد: «نمی‌توان یک کلیت از یک کتاب را در نظر گفت و آن را برای سال‌ها بدون ارزیابی به همه دانشآموزان ارائه داد؛ چیزی که در سیستم آموزشی ایران اتفاق می‌افتد.»
در سوی دیگر، سارا امت‌علی، آموزشگر و کارشناس آموزش نیز معتقد است که اقدامات حکومت در بخش آموزش، موجب فرسودگی سیستم آموزشی ایران شده است.
او گفت: «در سال‌های اخیر شاهد هرچه بیشتر ایدئولوژیک شدن و امنیتی شدن نهاد آموزش بوده‌ایم. منابع و بودجه‌ای که باید صرف طرح‌های بازآموزی و مهارت‌افزایی معلمان شود، برای اعمال کنترل بیشتر بر مدارس و تزریق آموزه‌های ایدئولوژیک به فرآیند آموزش هزینه می‌شود. در‌حالی‌که کمبود معلم یکی از چالش‌های اصلی نظام آموزشی در سال‌های اخیر بوده، شاهد استخدام ۲۵ هزار طلبه در مدارس در قالب طرح امین هستیم.»
به گفته این کارشناس آموزش، علاوه‌بر این‌ها، مدیران و آموزشگران دغدغه‌مند که می‌خواهند کیفیت تدریس در مدرسه خود را افزایش دهند و برای معلمان فعال در مدرسه دوره آموزشی برگزار کنند، موظف‌اند محتوای مورد نظرشان را برای گرفتن مجوز به اداره کل آموزش‌و‌پرورش بفرستند، در غیر این صورت، با آن‌ها برخورد می‌شود. او معتقد است که حاکمیت با اعمال این سیاست‌ها، نظام آموزشی را تحلیل برده و فرسوده کرده و نتایج ضعیف در آزمون‌ها، از یک سیستم فرسوده، دور از انتظار نیست.
در کنار این‌ها، احمد مدادی معتقد است که قطعا بخش عمده‌ای از مشکلات کیفیت آموزش در ایران، به مشکلات معیشتی و مشکلات استخدامی معلمان مربوط است، نکته‌ای که سارا امت علی نیز به آن اشاره کرد. این کارشناس آموزش گفت که در یک نگاه کلی می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که معلمی که بعد از تدریس تازه باید به سراغ شغل دوم و سوم برود، طبیعتا فرصتی برای مطالعه و به‌روز شدن ندارد، احتمال فرسودگی شغلی و بی‌انگیزگی معلم هم در چنین شرایطی بیشتر است و این در نهایت به افت کیفیت آموزش می‌انجامد.
معلمانی که بهتر از هر مقام و موسسه‌ای می‌توانند وضعیت کیفیت آموزش، نابرابری آموزشی و لطمه‌های آن به آینده دانشآموزان را ببینند و لمس کنند، سال‌هاست خواسته‌های صنفی و البته کلان آموزشی را در تجمع‌های متعدد خود ابراز می‌کنند، و اما پاسخی جز زندان و حمله نیروهای امنیتی دریافت نکرده‌اند.
شهره مهرنامی
ایران وایر