بازگشت رئیسی از سفر به سه کشور آمریکای لاتین با “امضای ۳۵ سند” در حالی است که برغم تلقی جمهوری اسلامی از آنها بعنوان “شریک راهبردی و ضد غرب” سهمی کمتر از یک‌هزارم در تجارت خارجی ایران دارند.
ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری اسلامی ایران، مدعی امضای ۳۵ سند همکاری از احداث نیروگاه تا توسعه همکاری‌های صنعتی و تجاری در سفر به ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا شد. این در حالی است که صادرات ایران به کوبا و نیکاراگوئه طبق آمارهای رسمی جمهوری اسلامی صفر است و در مجموع سه کشور یادشده چپ‌گرای آمریکای لاتین، روی هم رفته سهمی کمتر از یک هزارم در تجارت خارجی ایران دارند و اتفاقا ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا در کنار هند، چین و ترکیه شرکای اصلی تجاری آنها هستند.
آمارهای اتاق بازرگانی نشان می‌دهد که ایران حتی یک دلار صادرات یا واردات از نیکاراگوئه ندارد؛ صادرات ایران به کوبا صفر است و سال گذشته تنها سه قلم کالای پزشکی به ارزش کمتر از ۱۲ میلیون دلار از کوبا وارد کرده است. صادرات ایران به ونزوئلا نیز اگرچه پارسال ۱۱۸ میلیون دلار بوده، اما بخش اعظم آن (۶۵ میلیون دلار) مربوط به تحویل یک نفتکش کوچک از نوع افراماکس به این کشور بوده که قرارداد ساخت آن در سال ۱۳۸۶ امضا شده بود و واردات ایران از ونزوئلا نیز کمتر از یک میلیون دلار بوده است.
ابراهیم رئیسی (در عکس در کنار همتای نیکاراگوئه‌ای خود دانیل اورتگا) سفری چندروزه به ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا داشت
طی سال‌های گذشته صادرات ایران به ونزوئلا معمولا حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیون دلار در سال بوده است.
در مورد نیکاراگوئه، این کشور فقیر با دولتی چپ‌گرا حدود چهار دهه قبل دو محموله نفتی به ارزش ۵۰ میلیون دلار از ایران دریافت کرد و نهایتا بعد از دو دهه تاخیر و ناتوانی در پرداخت اصل و جریمه دیرکرد که مجموعا ۱۶۸ میلیون دلار می‌شد، این بدهی در جریان سفر محمود احمدی‌نژاد به نیکاراگوئه بخشیده شد. هم‌زمان دولت احمدی‌نژاد اعلام کرد که یک وام ۲۰۰ میلیون دلاری به کوبا می‌دهد.
به رغم این وام‌ها و بخشایش بدهی‌ها، کوبا و نیکاراگوئه هرگز اقدام به واردات کالاهای ایرانی نکردند.
ایران و ونزوئلا
در مورد بخصوص ونزوئلا که تحت تحریم‌های شدید آمریکا و بحران اقتصادی است، ایران توانسته جای پای کوچکی در بازار آن باز کند و حتی خط تولید خودرو نیز به راه انداخته و اتفاقا سال گذشته حدود ۲۷ میلیون دلار قطعات خودرو نیز به این کشور صادر کرده، اما این رقم در مقابل واردات ونزوئلا از چین، ایالات متحده آمریکا و حتی ترکیه در همسایگی ایران بسیار نازل است.
بر اساس آخرین آمارهای بانک جهانی، صادرات چین، آمریکا و ترکیه به ونزوئلا در سال ۲۰۲۱ به ترتیب ۱۰۰ برابر، ۷۰ برابر و ۱۴ برابر صادرات ایران به ونزوئلا بوده است. این کشور در همان سال بیش از ۷ میلیارد دلار واردات داشته که سهم ایران از این رقم تنها سه درصد بوده است.
کشورهای متفق آمریکا در آمریکای لاتین مانند برزیل، کلمبیا، پرو و دیگران نیز مجموعا ۱۵ برابر ایران صادرات به این کشور دارند.
جزئیات آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد که برخلاف ایران که صادراتش قائم بر قطعات خودرو به ونزوئلا است، صادرات کشورهای یادشده به ونزوئلا بسیار متنوع است. برای نمونه ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۲۱ صدها نوع محصول، از ماشین‌آلات تا مواد شیمیایی و پلاستیک، مواد غذایی، فلزات و ابزارآلات به ونزوئلا صادر کرده است.
هر کدام از انوع محصولات یادشده نیز شامل صدها قلم کالاهای مختلف است. برای نمونه ۴۰ درصد از صادرات آمریکا به ونزوئلا شامل طیف گسترده‌ای از وسائل الکترونیکی است؛ اقلامی که خود ایران به واردات آنها وابسته است.
خود ونزوئلا نیز در سال یادشده ۳.۲ میلیارد دلار صادرات داشته که ۲۷ درصد آن راهی چین، ۱۴ درصد راهی ترکیه و نزدیک به ۱۰ درصد راهی ایالات متحده آمریکا شده است. به عبارتی دیگر، صادرات ونزوئلا به ایالات متحده آمریکا ۳۰۰ برابر صادراتش به ایران بوده است.
بخش عمده صادرات این کشور به چین نیز نفت خام و بخش اعظم صادراتش به ترکیه شامل محصولات معدنی و فلزات خام است.
همکاری‌ها در حوزه نفت
طی سال‌های گذشته سه حوزه مهم در مرکز همکاری‌های اقتصادی ونزوئلا و ایران بوده است. قرارداد ساخت چهار نفتکش افراماکس که اولین آن در سال ۱۳۹۵ و دومین نفتکش در سال گذشته تحویل شد.
دومین مورد همکاری در حوزه خدمات است و مربوط به تعمیر پالایشگاه‌های ونزوئلا می‌شود. شرکت‌های زیر مجموعه وزارت نفت ایران در سال ۱۳۹۹ قرارداد تعمیر دو پالایشگاه ونزوئلا را امضا کردند. در تعمیر پالایشگاه “ال پالیتو” با ظرفیت روزانه ۱۴۶ هزار بشکه ناموفق بودند و تعمیر پالایشگاه “کاردون” نیز با فاجعه مواجه شد؛ به‌طوری که یک ماه بعد از تعمیر، این پالایشگاه دچار نقص فنی شد و آتش گرفت.
سال گذشته دوباره شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران قراردادی ۱۰۰ میلیون یورویی با ونزوئلا امضا کرد تا پالایشگاه “ال پالیتو” را دوباره تعمیر و راه‌اندازی کند.
هفته گذشته این پالایشگاه راه‌اندازی شد، اما جزئیات آمارهای گمرکی و اتاق بازرگانی ایران حاکی از آن است که قطعات لازم برای این پالایشگاه از ایران به ونزوئلا صادر نشده است؛ به عبارتی ایران قطعات لازم برای تعمیر پالایشگاه “ال پالیتو” را از یک کشور ثالث، احتمالا چین خریداری کرده است.
همچنین گزارش رویترز نیز حاکی است که بخش “کرکینگ” پالایشگاه نیاز به تعمیر داشته است. ایران چنین تکنولوژی را ندارد و هیچ کدام از پالایشگاه‌های خود ایران نیز دارای واحد کرکینگ برای پالایش نفت سنگین و فوق سنگین نیستند. بنابر این، در عمل بخش اعظم مبلغ قرارداد تعمیر پالایشگاه “ال پالیتو” برای خرید قطعات از کشور ثالث هزینه شده است و دقیقا مشخص نیست سود ایران چه میزان بوده است.
بخش سوم همکاری‌های اقتصادی مربوط به تحویل نفت فوق سبک (میعانات گازی) ایران به ونزوئلا برای مخلوط کردن با نفت فوق سنگین این کشور است تا عملیات حمل به کشتی و انتقال آن ممکن شود. ونزوئلا نیز در ازای آن، بخشی از نفت مخلوط‌شده با میعانات گازی خود را تحویل ایران می‌دهد تا به چین بفروشد.
آمارهای شرکت اطلاعات کالا، کپلر، نشان می‌دهد، ایران از مهرماه ۱۴۰۰ که قرارداد معاوضه میعانات گازی با نفت ونزوئلا امضا شد، ۲۸ میلیون بشکه میعانات گازی تحویل ونزوئلا داده است. دقیقا مشخص نیست در ازای آن چه میزان نفت ونزوئلا را دریافت و چه سودی کرده است.
دالغا خاتین‌اوغلو
دویچه وله