– شماری از مداحان با عباراتی صریح و تند رهبر جمهوری اسلامی و کل نظام را زیر سؤال برده و شمار زیادی از جوانان با ابتکارات نو و مدنی ارزش‌های مکتبی حکومت را به چالش کشیدند.
– در حسینیه «بیت علی خامنه‌ای» نوحه‌خوان مدعی شد همه ایران مدیون «امام و شهیدان» هستند! خامنه‌ای هم با صدای او گریه می‌کرد.
– در محرم ۱۴۰۲ فصل جدیدی از اعتراضات علنیِ هیأت‌های مذهبی علیه نظام گشوده شد آنهم در حالی که فعالیت تقریبا تمام آنها زیر نظر دستگاه اطلاعاتی است.
– نظام با یک چالش بزرگ مواجه است: صدای مخالفت از دل همین هیأتها به گوش می‌رسد.
در آستانه اولین سالگرد خیزش ملّی در ایران، مراسم عزاداری ماه محرّم متفاوت‌تر از هر سال برگزار شد و تعداد هیأتها و دسته‌های زنجیرزنی که در اعتراض به حکومت نوحه‌خوانی کردند بطور چشمگیری افزایش پیدا کرد. شماری از مداحان با عباراتی صریح و تند رهبر جمهوری اسلامی و کل نظام را زیر سؤال برده و شمار زیادی از جوانان با ابتکارات نو و مدنی ارزش‌های مکتبی حکومت را به چالش کشیدند. در مواردی حتا در بعضی هیأتها نمادهای مذهبی را آتش زدند. مقامات نظام، به ویژه ملایانی که بر مناصب و مسئولیت‌های متفاوت تکیه زده‌اند، نسبت به این شرایط هشدار دادند.
مداحی محمدحسین پویانفر / ششم محرّم / امامزاده صالح تجریش
امسال محرم همزمان با دو رویداد مهم آغاز شد: سوزاندن قرآن در سوئد و افشای فیلم فساد جنسی دو نفر از مقامات نظام.
دستگاه تبلیغاتی حکومت تلاش کرد گردهمایی‌های مربوط به ماه محرم را به تجمعات بی‌رونق بسیجی‌ها علیه سوزاندن قرآن در سوئد پیوند بزند تا القا شود که مواضع حکومت پشتوانه مردمی دارد. هشتم تیرماه در استکهلم سوئد یکی از اعضای پیشین حشدالشعبی عراق یک قرآن را آتش زد و علی خامنه‌ای با تأخیری طولانی پس از حدود سه هفته سکوت، در ۳۱ تیرماه با آغاز عزاداری‌های محرم به آن واکنش نشان داد.
از سوی دیگر، برخی معتقدند بزرگترین ضربه‌ای که نظام در محرم ۱۴۴۵ قمری (امرداد ۱۴۰۲ خورشیدی) خورد، افشای فیلم رابطه جنسی مدیرکل ارشاد اسلامی گیلان با یک پسر جوان و انتشار ویدیوی تریاک‌کشی و خودارضایی عضو شورای اسلامی شهرانزلی بود. هر دو آنها «بچه هیأتی» بوده و در اینستاگرام و خبرگزاری‌ها تصاویر زیادی از حضورشان در مجالس عزاداری منتشر شده است. افشای این فسادها به معنی فرو ریختن بیش از پیش آبرو و ارزش‌های نظام است که مروّج و نگهبان آن، همین هیأتی‌ها بوده‌اند.
مداحی علیه حکومت و خامنه‌ای
در هیأت «شاه‌حسین‌گویان» جوادیه در جنوب تهران مداح با تأکید بر غیرحکومتی بودن این هیأت و اینکه «فقط برای امام حسین اینجا هستیم» و آنها وابسته به هیچ نهاد و ارگانی نیستند، از جوانانی که در خیابان کشته شده‌اند ولی اجازه برگزاری مراسم عزاداری به خانواده‌های آنها داده نشده و از مادران و خانواده‌های داغدار آنان یاد کرد. نوحه‌خوان همچنین خطاب به عزاداران می‌گوید: «اگر کسی بی‌حجاب آمده به ما ربطی ندارد.»
غلام کویتی‌پور مداح و خواننده سرودهای حماسی و مذهبی در همین ایام ترانه اعتراضی «رئیس» را منتشر کرد. کویتی‌پور چند سالی است انتقادات تند و صریحی از نظام می‌کند. بسیاری می‌گویند متن این ترانه برگرفته از خیزش ضدحکومتی و خطاب به علی خامنه‌ای است به ویژه در بخشی از آن که می‌گوید: «مسئولین کودن، گُنده مملکت… حاجی اینجا دارند همه جوان‌ها می‌دَرند، تو صورت ناموس مردم بی‌رحمانه می‌زنند.»
کارتون‌های احمد بارکی‌زاده kayhan.london©
مسعود نقره‌کار نویسنده و پژوهشگر با اشاره به ترانه «رئیس» در یادداشتی کوتاه می‌نویسد «مداحان اهل بیت و آل عبا و خانواده عصمت وطهارت هم صدای‌شان در آمده است!» وی معتقد است بسیاری از مداحان در ذکرمصیبت و رجزخوانی قبلاً به رئیس جمهورها و مسئولان حکومت اسلامی اشاره داشتند اما هرگز به حریم خامنه‌ای و کلیت نظام وارد نشده بودند.
در جریان سوگواری محرّم امسال، مداح و عزاداران یزدی در هیأت «بعثت» نیز اشعار اعتراضی شهاب‌الدین موسوی و تصنیف عارف قزوینی را خواندند. «از خون جوانان وطن لاله دمیده، از ماتم سرو قدشان سروها خمیده» ترجیع‌بند این نوحه‌خوانی بود.
در مراسم «چلاب زنی» ذفول مداح اسماعیل نصرالهی در نوحه‌اش می‌گوید: «وطن دونی اچه حالم خرابه؟ که تنها دغدغه کلشون حجابه، اچه‌م خونمون فقره ندیدن، اچه اقدر ابیت المال دزدین».
در کرمانشاه مداح دسته زنجیرزنی در «شهرک کیانشهر» علیه ظلم و فساد چنین نوحه خواند: «ظالمان و مفسدان با خود عمارت ساختند، مردم بیچاره از غم قافیه رو باخته‌اند، همه‌ی ثروت این خاک شده سهم شما، جهل و جور و ظلمتان…»
رقص دختران: ابتکارات نو علیه ارزش‌های حکومتی
در محرّم امسال طیف گسترده‌ای از مردم با ابتکارات و اقدامات خود به ارزش‌ها و بدعت‌هایی تاختند که حکومت در ۴۴ سال گذشته با سوء استفاده از باورهای مذهبی مردم بر آنها موج‌سواری کرده. ابتکاراتی که مسئولان و حزب‌اللهی‌ها را کلافه کرده است.
علی کریمی کاپیتان پیشین تیم ملّی فوتبال ایران ویدیویی با انتشار تصاویری از سرکوب مردم در خیابان توسط نیروهای امنیتی و بسیجی‌ها که نوای نوحه‌خوانی روی آن بود، نوشت: «هرچى از یزید شنیدیم، از مزدوران رژیم آخوندى دیدیم!» در بین چهره‌های سرشناس مخالف رژیم او از نخستین کسانیست که امسال مستقیم به عزاداری‌های حکومتی تاخته است.
در شهر اردستان در استان یزد افرادی «نخل عزاداری» هیأت کوشک را آتش زدند. نیروی انتظامی گفت دو نفر در ارتباط با این اقدام دستگیر شدند. در اصفهان علم و کتل هیأت عزاداری «انصارالحسین» در خیابان «کاشانی» که پاتوق بسیجی‌های آن مناطق است به آتش کشیده شد.
خبرگزاری «فارس» دوم امرداد با انتشار ویدئویی از آتش زدن کتل‌ها نوشت: «افرادی ناشناس اقدام به آتش زدن کتل‌های هیأت کردند که موجب خشم و ناراحتی عزاداران امام حسین شد و مردم از مسئولان خواسته‌اند عوامل این آتش‌سوزی را سریعا شناسایی و با آنها برخورد قاطع داشته باشند.»
کارزار رقص دختران ایرانی با نواها و موزیک‌های عزاداری نیز یکی دیگر از واکنش‌های جوانان است. البته رقصیدن با آهنگ‌های نوحه و مداحی در سال‌های گذشته نیز وجود داشته اما امسال بسیار گسترده بود. مخالفان حکومت می‌گویند کارزار رقص «دهان‌کجی» به حکومتی است که به اسم دین و مذهب حقوق انسانی شهروندان را زیر پا گذاشته و جنایت می‌کند.
هشدار مقامات نظام درباره شرایط
حجت‌الاسلام محمد مصدق معاون اول قوه قضائیه شامگاه چهارشنبه چهارم امرداد در «هیأت عزاداران زینبیه» زنجان هشدار داد«اتاق فکر دشمن ۲۴ ساعته برای بی‌ارزش کردن مفاهیم دینی فعال است و می‌خواهند روحیه عاشورایی را از ما بگیرند.»
تعدادی از دختران با پوشش آزاد مقابل هیأت‌های عزاداری رفتند و دستشان را به علامت پیروزی بالا گرفتند و عکس انداختند. در واکنش به این اقدامات، شیخ حسین انصاریان واعظ مشهور به جوانان توصیه کرد «اگر می‌خواهید در دهه محرم معصیت کنید بروید کنج خانه‌هایتان… دهه محرم جای بی‌حجابی و خوردن حرام نیست!»
از سوی دیگر، در هیأت‌های حکومتی مبلغان و نوحه‌خوان‌ها به دفاع از نظام و ارزش‌های آن پرداختند و هشدار دادند «دشمن با ترفندهای خاص، جوانان را از اعتقاداتشان دور می‌کند.»
سید ابراهیم رئیسی در مراسم شب تاسوعا که در مسجد نهاد ریاست جمهوری در خیابان پاستور برگزار شد گفت «مکتب انقلاب اسلامی ادامه و امتداد مکتب امام حسین و عاشوراست». وی مدعی شد «به برکت خون مطهر شهدای اسلام، نظم نوین جهانی در حال رقم خوردن است.»
کارتون‌های بهنام محمدی kayhan.london©
آیت‌الله سید هاشم حسینی بوشهری عضو مجلس خبرگان در شب تاسوعا روی منبر رفت و گفت: «عده‌ای به دنبال جابجایی ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها در جامعه هستند.»
در حسینیه «بیت علی خامنه‌ای» نوحه‌خوان مدعی شد همه ایران مدیون «امام و شهیدان» هستند! خامنه‌ای هم با صدای او گریه می‌کرد. مداح در ادامه به رهبر جمهوری اسلامی دلگرمی داد و گفت «تا دم آخر هستم کنار رهبرم، می‌گذرم از جانم برای کشورم، شُکر خدا هستم من مدافع حرم!» آنچه این مداح گفت در وصیتنامه قاسم سلیمانی فرمانده «سپاه قدس» نیز آمده است. در بخشی از این وصیتنامه آمده «امروز قرارگاه حسین‌بن علی، ایران است. بدانید جمهوری اسلامی حرم است و این حرم اگر ماند، دیگر حرم‌ها می‌مانند. اگر دشمن، این حرم را از بین برد، حرمی باقی نمی‌ماند.»
انتقاد از حکومت در هیأت‌های مذهبی توسط مداحان در گذشته نیز وجود داشت که عمدتا جناحی و بازتاب دعوای خودی‌ها بود. اما به نظر می‌رسد در محرم ۱۴۰۲ فصل جدیدی از اعتراضات علنی آنها علیه نظام گشوده شده است. این در حالیست که فعالیت تقریباً تمام هیأت‌های مذهبی مستقیم و غیرمستقیم زیرنظر دستگاه اطلاعاتی است و هیأت امنای آنها اگر مستقیم عضو سپاه و بسیج یا ارگان‌های حکومتی نباشند قطعا مورد تأیید آنها هستند.
نکته قابل توجه دیگر اینکه بخش عمده‌ای از نیروهای سرکوبگر پیش از آنکه عضو پایگاه بسیج محلات و مناطق شوند، در همین هیأت‌های مذهبی محلات سازماندهی می‌شوند. از این رو نفوذ و سیطره مداحان حکومتی و نوچه‌های آنها روی پایگاه‌های بسیج بسیار زیاد است. درواقع هیأتها گلبول قرمز نظام به شمار می‌رفته‌اند. بعضی هیات‌ها و تأمین‌کنندگان مالی آنها و همچنین مداحانی که پای ثابت مراسم هیأتی هستند به شهرداری‌ها و برخی نیز به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی وصل هستند. برخی محافل در شهرداری‌ها و یا سپاه پاسداران، دلال و بنگاه‌‌هایی دارند که همین هیأتها محل مذاکره و زد و بند آنها می‌شوند. رونق یک هیأت تأثیر زیادی در افزایش نفوذ هیأت امنا و وابستگان به آنها دارد. به عنوان مثال اختلاف مالک ساختمان و پیمانکار با شهردار یک منطقه می‌تواند به واسطه هیأت و هیأتی‌ها حل و فصل شود. با چند چند پُرس قیمه نذری نیز می‌توان قوانین ساخت و ساز را نادیده گرفت و مجوز ساخت و ساز یا تراکم دریافت کرد.
جمهوری اسلامی نبض هیأت‌های مذهبی را سال‌ها پیش از انقلاب اسلامی۵۷ در دست داشت. کاربرد هیأتها برای انقلابیون آن زمان حرکت‌سازی خیابانی علیه نظام شاهنشاهی بود که در ماه محرم دو سال ۵۶ و ۵۷ (همزمان با آذرماه) در بازار تهران بازتاب داشت. بعد از انقلاب اسلامی، هیأت‌های مذهبی دو مأموریت عمده داشتند:
۱) جذب نیرو برای اعزام به جنگ ایران و عراق در دهه (۱۳۶۰) و جذب نیرو برای اعزام به سوریه و عراق از اواخر دهه ۱۳۸۰ تحت عنوان «مدافعان حرم»
۲) تأمین نیرو در محلات برای تقویت ماشین سرکوب در مقابل اعتراضات ضدحکومتی
۳) تفتیش در زندگی خصوصی مردم و قرار گرفتن در صف اول دفاع از ارزش‌های نظام در بطن جامعه
۴) پایگاه سیاسی- مکتبی عوامل وابسته به مافیای قدرت برای رأی جمع کردن یا تخریب
از ابتدای تأسیس جمهوری اسلامی تا کنون سیاستمداران یا جریان‌های حزبی که پایگاه محکم‌تری در هیأتها داشتند، از نفوذ بیشتری نیز در نظام برخوردار بودند. قشون و دارودسته‌هایی از اراذل و اوباش متصل به این هیأتها نیز همواره ابزار وزن‌کشی سیاسی در جمهوری اسلامی به شمار می‌رفتند.
اما اکنون نظام با یک چالش بزرگ مواجه است: صدای مخالفت از دل همین هیأتها به گوش می‌رسد.
خیلی‌ها می‌گویند علاوه بر وضعیت جامعه که تحت تأثیر خیزش ملی قرار دارد، انتشار ویدئوهای غیراخلاقی مقامات جمهوری اسلامی و آتش زدن قرآن توسط یکی از اعضای سابق حشدالشعبی در سوئد ضربات کاری بر آبروی نظام وارد آورده است. آبرویی که به مسجد، منبر، هیأت و نهاد بسیج گره خورده بود. اگر نبض هیأت‌های مذهبی دیگر در دست جمهوری اسلامی نباشد، بخشی از دستگاه سرکوب حکومت نیز فرو می‌پاشد.
حامد محمدی
کیهان لندن