نشست مشترک وزرای خارجه «شورای همکاری خلیج فارس» با ایران و عراق در نیویورک که جمهوری اسلامی ماه‌ها بود درباره آن تلاش و تبلیغ می‌کرد، لغو شد و «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر خارجه بدون انجام این جلسه، از نیویورک به تهران بازگشت. ماجرای این نشست چه بود و چرا علی‌رغم اعلام زمان برگزاری، به هم خورد؟
پس از برقراری مجدد رابطه جمهوری اسلامی با عربستان که با میانجی‌گری چین بهار امسال پس از هفت سال انجام شد، جمهوری اسلامی تلاش‌های فراوانی برای تشکیل یک نشست مشترک با وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس با حضور عراق آغاز و حسین امیرعبداللهیان برای انجام آن به عمان، قطر، امارات، عربستان و کویت هم سفر کرد.
در آستانه برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک، اعلام شد که این دیدار تاریخی در حاشیه جلسات مجمع عمومی و با استفاده از فرصت حضور وزرای خارجه هشت کشور در نیویورک برگزار می‌شود اما تلاش‌ها برای برگزاری آن به دلیل عمق اختلافات، در نهایت به موفقیت نرسیدند.
بر اساس دعوت‌نامه‌ای که نسخه‌ای از آن به رویت «ایران‌وایر» رسیده است، قرار بود نشست وزرای خارجه شش کشور شورای همکاری شامل عربستان سعودی، قطر، عمان، امارات، کویت و بحرین به علاوه وزرای خارجه ایران و عراق به ریاست «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل متحد در قالب یک ناهار کاری برگزار شود. با بروز اختلافاتی که می‌توانست مانع برگزاری جلسه شود، ابتدا برنامه به یک شام کاری تغییر یافت اما سرانجام با شدت اختلافات، این جلسه لغو شد.
اختلافات علنی نشده‌اند اما کویت با جمهوری اسلامی ایران و عراق در دو موضوع جداگانه اختلاف دریایی دارد که در هفته‌های اخیر بالا گرفته است. بخشی از این اختلاف به میدان گازی «آرش» مربوط می‌شود که مشترک بین ایران و کویت است و کویت با تقسیم آن با عربستان، پای دولت سعودی را هم به آن کشانده است. مقام‌های کویتی اخیرا اعلام کرده‌اند که ایران هیچ حقی در بهره‌برداری از این میدان گازی ندارد. اختلاف مشابهی هم بر سر یک منطقه دریایی با عراق به تازگی بروز کرده است.
روابط ایران و امارات هم گرچه در ماه‌های اخیر به سطح سفیر ارتقا پیدا کرده اما هم‌زمان تمرکز امارات بر موضوع جزایر سه‌گانهو صدور بیانیه‌های پی در پی با روسیه، چین، ژاپن، اتحادیه اروپا و در تازه‌ترین آن با ایالات متحده که در زمان مجمع عمومی حضور داشت، مساله اختلاف بر سر حاکمیت جزایر تنب بزرگ و کوچک و جزیره ابوموسی را به بعد بین‌المللی کشاند که موجب اعتراض ایران هم شده است.
علاوه بر ایران، با وجود از سرگیری روابط ایران و عربستان، روابط ایران و بحرین هنوز به طور کامل قطع است و نه تنها نشانه‌ای از بهبود در کوتاه مدت در آن دیده نمی‌شود بلکه تنش‌های لفظی بین دو کشور درباره زندانیان سیاسی در بحرین در هفته‌های اخیر بالا هم گرفته‌اند.
عملکرد تحریک‌آمیز سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خلیج فارس علیه عبور و مرور کشتی‌های تجاری که به ورود سه هزار نیروی جدید نظامی امریکا با هدف کاهش مزاحمت‌های ایران منجر شده، مورد حمایت کامل اعضای شورای همکاری خلیج فارس است؛ اقدامی که نشان می‌دهد حتی برگزاری نشست مشترک وزرای خارجه در چه فضای شکننده و پر سوء تفاهمی است.
احتمال عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل در آینده نزدیک و نگرانی از رفتار مخرب ایران در این ارتباط که مسبوق به سابقه است، دادن امتیاز «پیروزی دیپلماتیک به حکومت ایران» در قالب این نشست را می‌توانسته است برای اعضا با تردیدهایی رو به کرده باشد.
موضوع دیگری که به احتمال زیاد می‌تواند محل اختلاف باشد، ذکر موضوع جزایر سه گانه در بیانیه پایانی نشست وزرای خارجه هشت کشور است. با توجه به حمایت کامل اعضای شورای همکاری از ادعای امارات درباره حاکمیت بر این جزایر و درج آن در تمامی بیانیه‌های این شورا و مخالفت تهران با این بند احتمالی، اختلاف با پیش‌نویس بیانیه می‌توانسته است یکی از موانع جدی برگزاری این نشست باشد، بدون این که طرف‌ها علاقه‌ای به اعلام آن داشته باشند.
به این ترتیب برگزاری این نشست قرار بود در وضعیتی برگزار شود که ایران از میان شش کشور، با دو دولت عضو شورای همکاری (کویت و امارات) در اختلافات مرزی، حاکمیتی و سرزمینی است، با یک دولت (بحرین) روابطش قطع است و با عربستان در صورت مصالحه‌اش با اسرائیل، وضعیتی بالقوه شکننده در پیش دارد.
جمهوری اسلامی ایران امیدوار بود با برگزاری این نشست، خود را در عرصه روابط خارجی موفق جلوه دهد؛ سیاستی که پس از اعتراضات مردمی سال گذشته، با انگیزه مهار انزوای بین‌المللی خود به آن سرعت داده اما با وجود پیشرفت‌هایی هم‌چون عضویت در سازمان همکاری شانگهای و بریکس، مسایل متراکم و بحران‌های فزاینده حکومت را به طور موثری کاهش نداده است.
جلسه مشترک شورای همکاری با ایران و عراق به ریاست دبیرکل سازمان ملل متحد می‌توانست اجرای بخشی از «قطع‌نامه ۵۹۸» باشد که در سال ۱۳۶۶ صادر شد و با پذیرش آن از سوی جمهوری اسلامی ایران در تیر ۱۳۶۷، به هشت سال جنگ ویران کننده با عراق پایان داده شد. بندهایی از این قطع‌نامه هنوز اجرا نشده‌اند.
جمهوری اسلامی ایران از زمان ریاست جمهوری «علی خامنه‌ای»، به دنبال تشکیل مجمع گفت‌وگوی‌های منطقه‌ای است اما این طرح تا زمان ریاست جمهوری «حسن روحانی» مسکوت ماند.
پس از توافق «برجام» و رفع تحریم‌های بین‌المللی در سال ۱۳۹۴، دولت روحانی با «طرح صلح هرمز»، امیدوار به تشکیل این مجمع پس از نزدیک به سه دهه بود اما حمله طلاب و دانشجویان بسیجی پیرو رهبر جمهوری اسلامی به اماکن دیپلماتیک عربستان در تهران و مشهد که به آتش‌سوزی سفارت آن کشور منجر و باعث قطع رابطه سعودی با ایران شد، پی‌گیری آن را برای هفت سال دیگر به بایگانی فرستاد.
اینک با مشخص شدن دامنه اختلافاتی که بخشی از آن ناشی از عملکرد نامناسب جمهوری اسلامی ایران، از جمله ناامن‌سازی خلیج فارس برای کشتی‌رانی آزاد تجاری است، نشست مشترک با شورای همکاری و احتمال رسیدن به توافقی که با ضمانت حضور دبیرکل سازمان ملل موثر و پایدار باشد، دورتر و در آینده نزدیک بعیدتر شده است.
ایران‌وایر
فرامرز داور