از هفته‌های اول پس از مرگ «مهسا (ژینا) امینی» در بازداشت گشت ارشاد، اخباری از بازداشت با اتهام جاسوسی، بازجویی در فرودگاه، ضبط و تفتیش گوشی موبایل و لپ‌تاپ، ضبط پاسپورت و پیشنهاد جاسوسی ایرانیانی که به ایران سفر کرده بودند، منتشر شده بود؛ اما «ایران‌وایر» مطلع شده است که به‌تازگی نهادهای امنیتی، مستقیما «شرکت‌کنندگان در تجمع برلین» را هدف قرار داده‌اند.
ایران‌وایر موفق شده است با ۱۷ تن از افرادی که پاسپورت و وسایل الکترونیکی‌شان تنها طی دو هفته اخیر در فرودگاه‌های مختلف ایران ضبط شده است، صحبت کند.
ضبط و تفتیش در فرودگاه
به‌رغم شعارهای مقامات مختلف نظام در رابطه با استقبال از بازگشت ایرانیانی که در کشورهای دیگر زندگی می‌کنند، در طی هفته‌های اخیر، «پاسپورت، تلفن همراه، لپ‌تاپ و دیگر وسایل الکترونیکی» ایرانیانی که در تجمع برلین شرکت کردند، در فرودگاه امام توسط «نهاد گذرنامه ریاست‌جمهوری» ضبط شده و در مقابل به آن‌ها رسیدی حاوی تاریخ و آدرس اداره کل گذرنامه، برای مراجعه داده شده است.
اگرچه ماموران «نهاد گذرنامه ریاست‌جمهوری» به این افراد توضیحی در رابطه با چرایی ضبط اسناد هویتی و وسایل الکترونیکی آن‌ها نداده‌اند، این افراد پس از مراجعه به اداره کل گذرنامه و در جریان بازجویی، متوجه شدند که «موضوع شرکت در تجمع برلین» است.
۳۰مهر۱۴۰۱ به دعوت «حامد اسماعیلیون»، سخنگو سابق انجمن خانواده‌های بازماندگان پرواز «پی‌اس ۷۵۲»، تجمع بزرگی در شهر برلین ترتیب داده شد. تعداد افراد شرکت‌کننده در این تظاهرات، هشتاد هزار تن تخمین زده شد. شرکت‌کنندگانی که در صورت بازگشت به ایران، در معرض بازجویی قرار دارند.
یکی از افرادی که طی هفته‌های اخیر بارها در این رابطه بازجویی شده است، به ایران‌وایر گفت: «به‌محض عبور از مرحله کنترل پاسپورت، توسط چند نفر بیسیم به دست به اتاقی نیمه تاریک هدایت شدم. آن‌ها با رفتاری توهین‌آمیز پاسپورت تلفن همراه و لپ‌تاپم را گرفتند و در مقابل رسیدی به من دادند که در آن نوشته شده بود باید ده روز بعد به اداره کل گذرنامه مراجعه کنم.»
او ادامه داد: «پیش‌تر شنیده بودم که برخی از ایرانیان در بدو ورود به کشور توسط نهادهای امنیتی در رابطه با محل کارشان، سفرهایی که رفته‌اند و …، سوال و جواب می‌شوند؛ از من اما هیچ سوالی نپرسیدند و هیچ توضیحی نیز ندادند.» به گفته او، ماموران امنیتی به تمامی سوالاتش تنها پاسخ داده‌اند: «باید به اداره کل بروی تا ببینی داستان چیست.»
یکی دیگر از افرادی که تجربه مشابهی در فرودگاه دستغیب شیراز داشته است، به ایران‌وایر گفت: «بدون هیچ سوال و جوابی پاسپورت، تلفن همراه و آی‌پدم را گرفتند و یک برگه دادند برای مراجعه به اداره گذرنامه. تاریخی که تعیین کرده بودند مربوط به دوماه بعد بود، در‌حالی‌که من برای سفری سه هفته‌ای به ایران آمده بودم. هرچه گفتم نمی‌توانم تا آن تاریخ در ایران بمانم و باید برگردم و امتحان دارم، فایده‌ای نداشت.»
تعداد افرادی که از دیاسپورای ایرانی به این روش پاسپورتشان در فرودگاه‌های مختلف ایران ضبط می‌شود و برای پیگیری به ادارات گذرنامه ارجاع داده می‌شود، غیرقابل تخمین است؛ اما مشخصا طی هفته‌های اخیر فشارهای نهادهای امنیتی بر این گروه از ایرانیان افزایش یافته است و بنابر اطلاعاتی که به دست ایران‌وایر رسیده، هر هفته ده‌ها ایرانی به این روش، عملا در کشور «حبس» می‌شوند.
این درحالی‌ست که دبیرکل شورای عالی رسیدگی به امور ایرانیان خارج از کشور، اردیبهشت۱۳۹۰ اعلام کرد که دریافت و توقیف گذرنامه ایرانیان مقیم خارج از کشور در زمان ورود به فرودگاه‌های بین‌المللی ایران، ممنوع شده است. این ممنوعیت تاکنون لغو نشده است. با‌این‌حال، هر روزه شاهد ضبط گذرنامه ایرانیان بیشتری از سوی نهادهای امنیتی هستیم.
بازجویی در اداره گذرنامه
ایران‌وایر موفق شده است با ۱۷ تن از افرادی که پاسپورت و وسایل الکترونیکی‌شان تنها طی دو هفته اخیر در فرودگاه‌های مختلف ایران ضبط شده است، صحبت کند.
بنابر روایت یکی از افراد، او پس از مراجعه به اداره کل گذرنامه در تهران، برای ساعت‌های طولانی با چشمان بسته و نشسته رو به دیوار بازجویی شده است. این فرد در گفت‌وگو با ایران‌وایر تایید کرد که بیشتر ساعت‌های این بازجویی، حول‌محور تجمع برلین بوده است. بازجویان از او می‌خواستند اعتراف کند که هزینه سفرش به برلین برای شرکت در این تجمع را سازمان مجاهدین، یا با ادبیات جمهوری اسلامی، «سازمان منافقین» پرداخته است.
فرد دیگری در همین رابطه به ایران‌وایر گفت که تاکنون برای سه جلسه بازجویی به اداره گذرنامه شهر محل سکونت فعلی‌اش مراجعه کرده است و بازجویان به‌غیر از دلایل و نحوه شرکت او در تجمع برلین، او را برای اعتراف به ارتباط با سازمان‌های جاسوسی اسراییلی تحت فشار گذاشته‌اند.
نفر سوم به‌همراه همسرش در تجمع برلین شرکت کرده بود، اما به‌تنهایی برای دیداری کوتاه با خانواده به ایران سفر کرده است. او در طی جلسات متعدد بازجویی در اداره کل گذرنامه تحت فشار قرار گرفته است تا همسرش را به ایران فرابخواند. بازجویان به او گفته‌اند تا همسرش به ایران برنگردد، حتی پرونده‌اش را به دادسرا نخواهند فرستاد.
بنابر اطلاع ایران‌وایر، برای این دست از دیاسپورای ایرانی، کیفرخواستی با اتهام‌های «تجمع و تبانی علیه امنیت ملی» و در برخی موارد، «تبلیغ علیه نظام» به دادسرا فرستاده شده است.
چطور شناسایی می‌شوند؟
مقامات امنیتی و قضایی در جریان بازجویی از ایرانیان ساکن کشورهای دیگر، مدعی شده‌اند که آن‌ها را از طریق تصاویر منتشر شده از تجمعات اعتراضی ایرانیان خارج از کشور شناسایی کردند.
در جریان تجمعات اعتراضی-حمایتی ایرانیان مهاجر در طول اعتراضات «زن، زندگی، آزادی»، تصاویر و ویدیوهای فراوانی از این تجمعات در رسانه‌های فارسی‌زبان و غیر فارسی‌زبان خارج از ایران منتشر شد، اما این تصاویر به‌تنهایی نمی‌تواند عامل شناسایی شرکت‌کنندگان در تجمعات باشد؛ به‌خصوص در رابطه با زنانی که عموما بدون «حجاب اجباری» در تجمعات خارج از کشور شرکت می‌کنند، در‌حالی‌که تصاویر آن‌ها در اسناد هویتی‌شان در ایران با حجاب اجباری است و تطبیق دادن این تصاویر و کشف هویت شرکت‌کنندگان در تجمعات خارج از ایران در تعداد گسترده، تقریبا غیرممکن است.
ایران‌وایر مطلع شده است که مرجع نهادهای امنیتی برای رصد دیاسپورای ایرانی، از گروه‌های ویژه استفاده می‌کند. گروه‌هایی که وظیفه‌شان بررسی، پالایش و مستند کردن زندگی ایرانیان فعال در خارج از مرزهای کشور است.
این گروه‌های «شبه امنیتی»، با بررسی شبکه‌های اجتماعی دیاسپورای ایرانی، اسنادی از حضورشان در تجمعات اعتراضی را جمع‌آوری می‌کنند؛ از جمله عکس، ویدیو و حتی مطالبی حاوی نحوه سفر به محل تجمع، افرادی که در تجمع دیدند، یا شعارهایی که داده شده است.
حقوق شما
پیش‌تر «موسی برزین»، حقوق‌دان و مشاور حقوقی ایران‌وایر، به دیاسپورای ایرانی مسافر ایران توصیه کرده بود: «هم‌وطنانی که به ایران می‌روند، یا تلفن‌هایشان را یا با خود نبرند، یا محتوایی که فکر می‌کنند دردسرساز است، مثل چت‌ها را پاک کنند.»
او در مورد توقیف گذرنامه نیز با تاکید بر اینکه باید در مقابل ضبط آن مقاومت شود، توضیح می‌دهد: «پاسپورت یک اوراق هویتی است و به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند ادله یا وسیله جرم باشد. در هیچ موردی قانون پیش‌بینی نکرده که اوراق هویتی یک شخص را یک مقامی بتواند ضبط و توقیف کند، نهایتا در بعضی موارد می‌تواند اوراق هویتی را بخواهد و هویت فرد را احراز کند، بعد باید اوراق هویتی را به او برگرداند.»
یک وکیل دیگر دادگستری نیز در همین رابطه در گفت‌وگو با ایران‌وایر، به مسافران ایران گوشزد کرد: «اگر در تجمعی اعتراضی در خارج از ایران شرکت کردند، هرگز و تحت هیچ شرایطی، حتی اگر عکسی از شما در آن تجمع در اختیار ماموران امنیتی بود، زیر بار اعتراف به حضور در تجمع نروید.»
به گفته او، اگر این افراد به حضور در تجمعات اعتراف نکنند، برای وکلایش این امکان وجود دارد که در جلسه دادگاه، اصالت تصاویر، ویدیو‌ها و غیره را زیر سوال ببرند.
سولماز ایکدر